Álemde key jyldary týbegeyli, orasan zor ózgerister bolady. 1968 jyly Kenes Odaghynyng Chehoslovakiyagha basyp kirui, Parijdegi tolqular jәne AQSh-taghy Vietnam soghysyna qarsy narazylyqtar sonyng qatarynda. 1989 jyly Tyanianimeni oqighasy tuyldy, Berlin qabyrghasy qúlady jәne Kenes imperiyasynyng ydyrauy bastaldy.

Men sol oqighalardy óz kózimmen kórdim. Osy túrghydan alghanda, mening oiymsha, jeti aptadan keyin 2025 jyl da sonday jyl boluy - әlemdik tәrtipting eng negizgi irge tastary kýl-parshagha ainalghan jyl boluy mýmkin.

Onyng týpki sebebi, әriyne, Tramp!

Ekinshi dýniyejýzilik soghys ayaqtalghannan beri, Tramptyng aldyndaghy 13 amerikandyq preziydent auyzsha bolsa da mynanday negizgi geosayasy qaghidatty saqtady: Amerikanyng óz qauipsizdigi Europany Reseyden qorghaugha, sonday-aq Aziyadaghy kommunistik emes elderdi Qytaydan qorghaugha baylanysty ekenin týsindi.

Tramp sol týsinikti ózgertti. Ol Amerikanyng mýddesin bәrinen joghary qoyatynyn aitty. Gәp onyng oiynyng oryndaluy ýshin AQSh-tyng qansha bodau beretininde.

Múnyng ózi onyng sheteldegi, әsirese Europadaghy odaqtastarynyng jaghdayyn qiyndatady. Tramptyng minezi jaghdaydy odan ary ushyqtyrady. Amerikanyng tayau zamandaghy birde-bir preziydenti, tipti Richard Nikson da Tramp siyaqty ózining minezimen sayasatqa әser etuge jol bergen joq.

«Ol Ludovik XIV siyaqty», – dedi maghan búrynghy amerikandyq diplomat Trampty Fransiyanyng «Kýn patshasymen» salystyra otyryp.

Syn kózben qaraytyndar Trampty «borkemik әri óte sezimtal» dep sanaydy. Nәtiyjesinde, onyng ainalasyndaghy taghayyndalghan adamdardy, mysaly, Mask pen Vensty Trampty maqtau men qoldau kórsetuding arqasynda keldi dep oilauy mýmkin.

Preziydent Tramp Ukraina preziydenti Vladimir Zelenskiydi «jemqor» jәne «onyng reytingi óte tómen» degen kezde, Mask ony taghy da qayray týskendey әser qaldyrdy.

Qazirgi kýni Trampqa ainalasyndaghylardan, bir jótkirinip alyp: «Preziydent myrza, mýmkin aitqan sózinizdi qaytaryp alarsyz» deytin bireu shyqpay túr.

Búrynghy qyzmetine qarap, ainalasyndaghylardyng onyng pikirimen kelispeytin adamdardy qanshalyqty jek kóretinin әbden biletinine senimdimiz. Olar sonday-aq kóptegen saylaushylardyng Tramptyng kózqarasyn shyn jýrekten qoldaytynyn jәne alys qúrlyqtyng qauipsizdigine qarjy bóletininen ýmitti ekenin de biledi.

Ol Ukrainadaghy soghysty Pasha merekesinan búryn ayaqtaugha uәde berdi. Putinning búghan óte yntaly ekeni de oghan salsa aiday aqiqat. Ózining әsker sanynyng kóptigimen orys әskerleri Ukrainanyng shyghysynda bayau algha jyljuda.

Biraq Reseyding adam shyghyny orasan. Soghys jalghasa berse, Resey әskerge shaqyru týzimin ózgertuge mәjbýr bolady, ol óz kezeginde ýlken qarsylyq tudyrady jәne tipti Putin rejiymining túraqtylyghyna núqsan keltirui mýmkin. Tramptyng beybitshilikke qol jetkizu turaly aitqanynyng bәri qúlaqqa jaghymdy estiledi.

Aldynghy kezek Tramp әkimshiligi kezinde últtyq qauipsizdik kenesshilerining biri bolghan Djon Bolton keshe: «Tramp әkimshiligining beybitshilik jospary turaly estigende Kremlidegiler shampanmen toylatqan shyghar» dedi.

Búl tek Mәskeu ýshin ghana emes, býkil әlem ýshin tarihy sәt boluy mýmkin.

Putinning Trampty naqty qoldauy songhysyna 2020-jylghy saylauda belgili dәrejede kómektesti. Preziydent Putin Tramptyng óz kózqarasyn qoldaytyn kez kelgen adamdy únatatynyn jaqsy biledi.

Kerisinshe, Tramp pen onyng ainalasyndaghylar nelikten preziydent Zelenskiyge qarsy qatang sharalar qabyldady? Mәsele onyng aidaugha ilese ketpeytinin de bolyp túr. Tramp Zelenskiyding AQSh, Resey jәne Ukraina arasyndaghy eng әlsizi ekenin jәne ony qysa alatynyn týsinedi, biraq Putinge olay istey almaydy. Zelenskiyge qanshalyqty qysym jasalsa, soghúrlym beybit kelisimge tez qol jetkizedi.

Tramp eshqashan mәmilening egjey-tegjeyine mәn bermeytin siyaqty, júrt aldynda sonday әser qaldyrady. Ol ýshin kelisimning mәni emes, ózi ghana manyzdy. Ukraina men onyng odaqtastary: «әdiletsiz», «Reseyding bolashaqta qayta shabuyldauyna jol ashady» desede.

Mening biluimshe, britandyq jәne nemis diplomattary Tramptyng Reseydi kelissóz ýsteline otyrghyzyp jatqanyna ashuly.

«Tramptyng qolynda eki ýlken karta bar edi», – deydi olar.

Birinshisi – Reseyding oqshaulanuy.

Ekinshisi – Ukrainanyng NATO-gha kiruine rúqsat berudi talap etu.

Europa basshylary Tramp kelissózder bastalmay túryp sol eki manyzdy kartany eshbir shartsyz laqtyryp tastady dep sanaydy.

Biraq amerikandyq sayasatpen tanys keybir europalyq diplomattar el basshylaryna Tramptyng monarhiyalyq kezenining úzaqqa sozylmaytyny turaly kenes berude.

Tramp qazirgi uaqytta partiyalastary basym kongress pen konservativti Jogharghy sotty baqylaydy, biraq Amerika Qúrama Shtattary 20 aidan keyin, 2026-jyldyng qarashasynda aralyq saylau ótkizedi.

Qazir Qúrama Shtattarda inflyasiyanyng kóterile bastaghanynyng belgileri bar jәne kóptegen azamattar orynsyz bastamalardan aitarlyqtay zardap shegip, Tramptyng jetekshiligindegi Respublikalyq partiyadan bet búruy mýmkin.

Eger ol bir nemese eki palatagha baqylaudy joghaltsa, onyng qazirgi kez kelgen baghdarlamasy men sayasatynyng qabyldanuy qiyndap, yqpaly әlsireui mýmkin.

Biraq bir jyl segiz ay ótkenshe kóp ózgerister oryn aluy yqtimal. Tramptyng ekspansionizmi Qytaydy agressivti bolugha iytermeleui, Tramptyng tariftik qadamdary ýlken halyqaralyq sauda soghysyn tudyruy. EO sayasy jәne ekonomikalyq túrghydan taghy da qúldyrauy mýmkin

Reseyding sharttarymen Ukraina bitimine qol jetkizu Amerika Qúrama Shtattary ýshin tosyn janalyq bolayyn dep túr. 1945-jyldan bergi kelissózderding kópshiliginde Resey AQSh-tyng ekonomikalyq jәne әskery kýshine baylanysty óz maqsattaryna jetude qiyndyqtargha tap bolumen keldi.

Býgin Putin osydan ýsh jyl búryn Ukrainagha jappay basyp kiru turaly sheshimi ýshin ýlken qún tólep otyr, biraq kóp ótpey oqshaulanudan qútylyp, jeniske jetetin siyaqty.

Olay bolsa, 2025 jyl shynymen de manyzdy jyl - tarih ózgeris tuyndaytyn jәne eshtene eshqashan búrynghyday bolmaytyn jyl bolatyn siyaqty.

Djon Simpson,

BBC-ding sayasy sarapshysy

Dayyndaghan Esbol Ýsenúly

Abai.kz