Dýniyejýzilik jazushylar kýni jyl sayyn 3 nauryzda atap ótiledi. Búl mereke 1986 jyly Londonda ótken Halyqaralyq PEN klubynyng 48-kongresinde resmy týrde bekitilgen.

PEN klubynyng atauy aghylshyn tilindegi Poets, Essayists, Novelists (aqyndar, esseister, roman jazushylar) sózderining alghashqy әripterinen qúralghan. Úiym 1921 jyly qúrylghan jәne jazushylardyng sóz bostandyghyn qorghaugha, qughyngha úshyraghan avtorlardy qoldaugha jәne әdebiyetting damuyn ilgeriletuge baghyttalghan. Býginde búl klubtyng әlemning 130-dan astam elinde bólimsheleri bar. Búl kýndi jazushylar, redaktorlar, jurnalister men әdebiyetke qatysy bar adamdar atap ótedi. Olar sóz qúdiretin eske alyp, әdebiyetting qoghamdaghy rólin talqylaydy. Jazushylar kýnin atap ótuding birneshe joly bar: jana kitaptar oqu, әdeby oryndargha baru, jazu sheberligindi jetildiru nemese qalamgerlerding enbekterin talqylau sharalaryna qatysu. Biz osy atauly kýnde ýsh qalamgermen pikirlesip, olardyng oiyn oqyrmangha jetkizudi maqsat ettik.

Suret: wikipedia.org saytynan alyndy.

Malayziyalyq aqyn Múhammed Hadj Saliyh búl kýnning manyzy men maghynasy zor ekenin algha tartty. «Ádebiyet kóshinde jýrgen әrbir qalamger ýshin búl kýnning maghynasy teren, mәni zor. Biraq jazushylar men aqyndar әr sәt, әr kýni toqtamay jazady. Ýnemi oilanady, sonyng nәtiyjesinde úshan-teniz ruhany baylyqty qoghamgha, oqyrmangha syilaydy. Men shygharmashylyqty tenizge úqsatamyn, sol tenizde ýlken tolqyndar da, kishkenesi de, tipti asauy da bar. Al әri qaray qalay qalam terbeu jazushynyng óz dengeyine baylanysty. Býkil әlemdegi jazushylargha sәt sapar tileymin. Shygharmashylyq kýsh quatymyz tausylmasyn», - dedi.

Suret: Spiykerding jeke múraghatynan alyndy.

Jazushy Quandyq Týmenbaygha habarlasqanymyzda, óz pikirin bylay jetkizdi: «1984 jyldan Jazushylar odaghyna mýshemin. Jiyrmashaqty kitabym bar. Negizi prozalyq dýniyeler, arasynda publisistikalyq kitaptar da bar. Túnghysh jinaghym «Qayyng sapty ketpen» ózime ystyq.  Byltyr shyqqan «Qyrmandaghy qara torghay» degen hikayattar men әngimeler jinaghymnyng arasynda «Tórt amal tirshilik», «Qobyzdyng múny», «Sottalghan dombyra» atty kitaptarym jaryq kórdi. «Bekettegi beykýnalar» degen jalghyz romanym bar. Ángime janry janyma jaqyn. Qoldan kelse, jaqsy әngime jazghym kep túrady. «Kózboyauy joq kórinister» degen etudtik sipattaghy siklim bar edi, oqyrman kezdesken jerde osyny kóp súraydy.

Suret: qazradio.fm saytynan alyndy.

Al aqyn, audarmashy, әdeby agent Sayat Qamshyger mynaday pikir aitty:

«Biylghy eng basty janalyqtarymnyng biri – «Qarabaq» atty kólemdi poemam әzerbayjan tiline audarylyp, Baku qalasynan kitap bolyp shyqqany. Búl poemany eki jyl izdenip, eki aida jazyp edim. Qarabaqtyng kýlli týrki dýniyesi ýshin qasterli jer ekenin poemamda dýiim júrtshylyqqa jetkizu ýshin jiyny ýsh ret Ázerbayjangha sapargha shyqtym. Osy saparlardyng barysynda kóp mәlimet jinadym, birinshi, ekinshi Qarabaq soghysyna qatysqan әskeriylermen kezdestim, sheyit bolghan sarbazdardyng otbasymen sóilestim, kóp kitap oqydym. Ázerbayjan tiline poemamdy audarghan aqyn – Elshәn Áziym. Ýilestirushi – Ákbar Qoshaly, redaktory – Intikam Yashar, Etibar Muradhanly, sonday-aq Rәsmiә Sabyr men Nilufәr Lәtiftin, Tariyel Áhmәdovtyng kitaptyng shyghuyna ýlesteri mol. Aldaghy ailardyng birinde «Qarabaq» atty poemamnyng túsaukeserin Astana, Almaty, Baku, Shusha qalalarynda ótkizu josparymyzda bar.

Taghy bir janalyqtarymyzdyng biri – Gýlbaqyt Qasen, Bauyrjan Áliqoja ýsheuimizding jyrlarymyz aghylshyn tiline audarylyp, Ýndistannyng Odisha shtatynan kitap bolyp shyghuy. Búl jinaqqa Orta Aziya elderi aqyndarynyng jyrlary engen. Búl jyr jinaghynyng túsaukeseri de aldaghy uaqytta Ýndistannyng Deli, Odisha qalalarynda ótedi dep kýtip otyrmyz.

Men keyingi jyldary әdeby agent retinde de júmystar atqaryp kelemin. 2024 jyldyng ayaghynda qazaqtyng 33 aqynynyng ólenderi tatar tiline audarylyp, Qazan qalasynan «Qazaq aqyndarynyng antologiyasy» kitap bolyp oqyrmangha jol tartty. Al tatardyng qazirgi zamanghy eng tandauly otyz jazushysynyng әngimeleri «Janynnyng bir bólshegi» degen atpen jinaq bolyp jaryq kórdi. Eki kitaptyng túsaukeseri Qazanda, Almatyda ótti.

Býginde qyrghyz jazushylarynyng әngimeler jinaghyn audaryp bitirdik. Qyrghyzdyng qazirgi kezdegi tanymal jazushylarynyng әngimelerin qazaq tiline Dәuletbek Baytúrsynúly, Núrlan Qami, Ábdildabek Salyqbay, Sayat Qamshyger, Gýlbaqyt Qasen, Núrbek Núrjan audardy. Qazaq jazushylarynyng әngimelerin qyrghyzdar da óz tiline audaryp shyqty. Endi kitap bolyp jaryq kórui ghana qaldy. Eki jaq ta әngimelerdi redaksiyalap bolghan song qos kitap jaryq kóredi. Shygharatyn baspalar dayyn túr. Qyrghyz tiline әngimeleri audarylghan jazushylarymyzdyng ishinde Aygýl Kemelbaeva, Jabal Erghaliyev, Mira Shýiinshәliyeva, Serik Núghyman, Núrlybek Samatúly, Jәdy Shәkenúly, Qayym-Múnar Tabeev, Sәken Sybanbay, Tóken Áljantegi, Úlarbek Dәleyúly, Núrjan Quantayúly, Asylbek Ihsan, Núrlan Qami, Sәule Dosjan, Dildar Mamyrbaeva, Ábdildabek Salyqbay, Álibek Baybol, Gýlzat Shoybekova, Núrlan Qami, Esbolat Aydabosyn, Erbolat Ábikenúly siyaqty taghy basqa qalamgerler bar.

Ádeby agent retindegi taghy bir júmysym – qazaqtyng bes jazushysynyng bir-bir hikayatyn әzerbayjan tiline audartuym. Sәule Dosjan, Ádilbek Ybyrayymúly, Zarya Júmanova, Núrlan Qami, Farhat Tamendarovtyng hikayattary «Qazaq hikayattary» degen atpen kitap bolyp Ázerbayjannan basylugha dayyn túr. Josparymyz boyynsha sәuir aiynda kitap shyghyp qalar.

Osylaysha týrli halyqtarmen әdeby baylanystardy damytu – basty maqsatym. Osy orayda 2024 jyldyng sonynda AQSh-qa baryp qayttym. Niu-York, Boston, Niu-Djersiyding baspalary men kitap dýkenderin aralap, baylanys ornattym. Shygharmashylyq úiymdardyng júmystarymen tanystym. Sol jaqta eng kóp oqylghan kitaptardyng naryghyn zerttedim. Búl endi bólek taqyrypqa arqau».

Dýisenәli Álimaqyn

Abai.kz