Qazir Nauryzdy býkil qazaq dýrildetip toylaydy. Kezinde, kenes ókimeti túsynda búl úlyq merekeni toylaudyng toqtap, biraz jylgha ýzilip qalghany, keyin 1988 jyldan bastap qana qaytadan býkilhalyqtyq dumandy is-sharagha ainalghany turaly baspasózde biraz jazyldy, aityldy. Degenmen, «islam dininen nәr alghan eskilikting sarqynshaghy» retinde alastatylghan (anyghynda Nauryz – búdan bes myng jylday búryn, islam dini payda bolmay túryp-aq kóktem merekesi, enbek merekesi retinde qalyptasqan) Úlystyng úly kýnin atap ótudi sol kenes zamanynyng ózinde-aq aimaqtar da joq emes. Mәselen, qazirgi Týrkistan oblysynyng Maqtaaral-Jetisay óniri.

«Bizding jaqta qys úzaq» (O.Bókey) emes, kerisinshe, óte qysqa. Mәselen, biyldyqqa jarytyp qar da jaughan joq. Maqtaaraldyqtar qardy ótkende Jana jyl qarsanynda ghana kórdi-au, sirә. Sol sebepti, búl ónirge kóktem de erte keledi. Úlystyng úly kýni jaqyndaghanda kók kәdimgidey kóterilip qalady. Nauryzdyng kelgenin bildirip nauryztorghay (nәuirzek) úshyp jýredi. Áli esimde, mereke kýni әjelerimiz, analarymyz tang azanmen nauryz kóje pisiruding qamyna kirisedi. Keyde ýsh-tórt ýiding kójesi biriktirilip, ýlken bir qazangha qúiylady. Keyde auyldyng shetindegi keng jazyqqa arnayy qazan kóterip, kójeni sonda pisirip jatatyn. Nauryz kójege bireuler jeti týrli, bireuler toghyz týrli dәm qosady dep jatady ghoy. Bizding jaqtyng kójesine osynday zertteulerde, tizimderde kezdese bermeytin mash, lobiya (fasoli), asbúrshaq, kespe de qosylyp kete beretin. Múny әr aimaqtyng as mәzirine tәn ózgesheliktermen týsindiruge bolatyn siyaqty. Áyteuir ol kezde mektepte oqityn biz sabaqtan shyqqan song biraz oiynnyng týbin týsirip bolghannan keyin ýige soqpay, birden qazan asyp, týtin shyghyp jatqan jaqqa qaray qústay úshatynbyz. Biz ýshin sol kójeden dәmdi as joq sekildenetin.

Bizding ýiding aulasy keng edi. Sondyqtan ba, bir kóshede túratyn birneshe әulet Nauryzdy bizding aulada jasaytyn. Ákem salghan, 40-50 adam syiyp ketetin tóbesi jabyq dәu tapshangha kilem tóselip, kórpe salynyp, dastarhan jayylyp, bauyrsaq shashylatyn. «Assalaumaghaleykým! Úlys ong bolsyn, aq mol bolsyn!» desip sәlden song aq sәldeli aqsaqaldar, nemerelerining birin arqalap, birin jetektep aq kiymeshekti әjeler kele bastaytyn. Kelin-kepshik tang atpay-aq bizding ýiden tabylyp, as qamyna kirisip ketetin. Kóje dayyn bolyp, bәri dastarhangha otyrghan son, әueli aruaqtargha baghyshtalyp Qúran oqylatyn. Sodan song arqa-jarqa qauqyldasyp, aghayyn-júrt әjik-kýjik әngimege kirisetin. Ol uaqytta «Jetisaydaghy jiyening ýshkól diyrektor bopty ghoy, bizding balany da birdeme ghyp júmysqa kirgizsin dә...» degen sekildi úsaq-týiek pendeuy nәrselerdi sóz qylatyn býgingining iyegine shybyn tayyp jyghylarday kóse shaldar asa kóp bolmady ma, әlde biz bala bop anghara qoymadyq pa, әiteuir sol kezding qariyalarynyng әngimelerinde bir imany lep bar edi. Ata-babalar erligi, ólkening ótken-ketkeni, kósheli aqsaqaldardyng ónegesi, solardyng ómirinde bolghan týrli oqighalar – bosagha jaqta otyryp, ol kisilerding әr sózin qalt jibermey, qyzygha tyndaytynbyz.

Shay ishilip, mandaydan pora-pora ter aqqan shaqta әkem bizge eski magnitofondy aldyratyn. Ýide «Múnlyq-Zarlyq», «Alpamys batyr», «Qyz Jibek» jәne t.b. qissa-dastandardyng kýitabaqtary bar bolatyn. Solardyng birinen song birin qoyyp, shal-kempir, bala-shagha týgel siltidey tynyp tyndaytyn.

Qazir osynyng bәri ózge týgili, ózime de ertegi tәrizdi. Ras, ol kezde Nauryz – arnayy kiyiz ýy tigip, auyl, audan basshylary bas-kóz bop, jospar qúryp jasaytyn memlekettik mereke emes edi. Ol tek dәstýr ghana bolatyn. Ákeden kórgenin balasy qaytalaydy, onyng isinen nemeresi ýlgi alady. Nauryzdyng qansha qarsylyq kórip, tyiymgha úshyrasa da, ýzilmey jalghasyp kele jatqany da sol últ tirshiligine, sanasyna, saltyna kirigip ketken ómirshendiginen shyghar. Al qazir Nauryzdy qanshalyqty este qalarlyqtay etip ótkizip jýrmiz – óz aldyna bólek mәsele...

Sәken Sybanbay

Abai.kz