قازىر ناۋرىزدى بۇكىل قازاق دۇرىلدەتىپ تويلايدى. كەزىندە، كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا بۇل ۇلىق مەرەكەنى تويلاۋدىڭ توقتاپ، ءبىراز جىلعا ءۇزىلىپ قالعانى، كەيىن 1988 جىلدان باستاپ قانا قايتادان بۇكىلحالىقتىق دۋماندى ءىس-شاراعا اينالعانى تۋرالى باسپاسوزدە ءبىراز جازىلدى، ايتىلدى. دەگەنمەن، «يسلام دىنىنەن ءنار العان ەسكىلىكتىڭ سارقىنشاعى» رەتىندە الاستاتىلعان (انىعىندا ناۋرىز – بۇدان بەس مىڭ جىلداي بۇرىن، يسلام ءدىنى پايدا بولماي تۇرىپ-اق كوكتەم مەرەكەسى، ەڭبەك مەرەكەسى رەتىندە قالىپتاسقان) ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن اتاپ ءوتۋدى سول كەڭەس زامانىنىڭ وزىندە-اق ايماقتار دا جوق ەمەس. ماسەلەن، قازىرگى تۇركىستان وبلىسىنىڭ ماقتاارال-جەتىساي ءوڭىرى.

«ءبىزدىڭ جاقتا قىس ۇزاق» (و.بوكەي) ەمەس، كەرىسىنشە، وتە قىسقا. ماسەلەن، بيىلدىققا جارىتىپ قار دا جاۋعان جوق. ماقتاارالدىقتار قاردى وتكەندە جاڭا جىل قارساڭىندا عانا كوردى-اۋ، ءسىرا. سول سەبەپتى، بۇل وڭىرگە كوكتەم دە ەرتە كەلەدى. ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى جاقىنداعاندا كوك كادىمگىدەي كوتەرىلىپ قالادى. ناۋرىزدىڭ كەلگەنىن ءبىلدىرىپ ناۋرىزتورعاي (ناۋىرزەك) ۇشىپ جۇرەدى. ءالى ەسىمدە، مەرەكە كۇنى اجەلەرىمىز، انالارىمىز تاڭ ازانمەن ناۋرىز كوجە ءپىسىرۋدىڭ قامىنا كىرىسەدى. كەيدە ءۇش-ءتورت ءۇيدىڭ كوجەسى بىرىكتىرىلىپ، ۇلكەن ءبىر قازانعا قۇيىلادى. كەيدە اۋىلدىڭ شەتىندەگى كەڭ جازىققا ارنايى قازان كوتەرىپ، كوجەنى سوندا ءپىسىرىپ جاتاتىن. ناۋرىز كوجەگە بىرەۋلەر جەتى ءتۇرلى، بىرەۋلەر توعىز ءتۇرلى ءدام قوسادى دەپ جاتادى عوي. ءبىزدىڭ جاقتىڭ كوجەسىنە وسىنداي زەرتتەۋلەردە، تىزىمدەردە كەزدەسە بەرمەيتىن ماش، لوبيا (فاسول), اسبۇرشاق، كەسپە دە قوسىلىپ كەتە بەرەتىن. مۇنى ءار ايماقتىڭ اس مازىرىنە ءتان وزگەشەلىكتەرمەن تۇسىندىرۋگە بولاتىن سياقتى. ايتەۋىر ول كەزدە مەكتەپتە وقيتىن ءبىز ساباقتان شىققان سوڭ ءبىراز ويىننىڭ ءتۇبىن ءتۇسىرىپ بولعاننان كەيىن ۇيگە سوقپاي، بىردەن قازان اسىپ، ءتۇتىن شىعىپ جاتقان جاققا قاراي قۇستاي ۇشاتىنبىز. ءبىز ءۇشىن سول كوجەدەن ءدامدى اس جوق سەكىلدەنەتىن.

ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ اۋلاسى كەڭ ەدى. سوندىقتان با، ءبىر كوشەدە تۇراتىن بىرنەشە اۋلەت ناۋرىزدى ءبىزدىڭ اۋلادا جاسايتىن. اكەم سالعان، 40-50 ادام سىيىپ كەتەتىن توبەسى جابىق ءداۋ تاپشانعا كىلەم توسەلىپ، كورپە سالىنىپ، داستارحان جايىلىپ، باۋىرساق شاشىلاتىن. «اسسالاۋماعالەيكۇم! ۇلىس وڭ بولسىن، اق مول بولسىن!» دەسىپ سالدەن سوڭ اق سالدەلى اقساقالدار، نەمەرەلەرىنىڭ ءبىرىن ارقالاپ، ءبىرىن جەتەكتەپ اق كيمەشەكتى اجەلەر كەلە باستايتىن. كەلىن-كەپشىك تاڭ اتپاي-اق ءبىزدىڭ ۇيدەن تابىلىپ، اس قامىنا كىرىسىپ كەتەتىن. كوجە دايىن بولىپ، ءبارى داستارحانعا وتىرعان سوڭ، اۋەلى ارۋاقتارعا باعىشتالىپ قۇران وقىلاتىن. سودان سوڭ ارقا-جارقا قاۋقىلداسىپ، اعايىن-جۇرت اجىك-كۇجىك اڭگىمەگە كىرىسەتىن. ول ۋاقىتتا «جەتىسايداعى جيەنىڭ ۇشكول ديرەكتور بوپتى عوي، ءبىزدىڭ بالانى دا بىردەمە عىپ جۇمىسقا كىرگىزسىن ءدا...» دەگەن سەكىلدى ۇساق-تۇيەك پەندەۋي نارسەلەردى ءسوز قىلاتىن بۇگىنگىنىڭ يەگىنە شىبىن تايىپ جىعىلارداي كوسە شالدار اسا كوپ بولمادى ما، الدە ءبىز بالا بوپ اڭعارا قويمادىق پا، ايتەۋىر سول كەزدىڭ قاريالارىنىڭ اڭگىمەلەرىندە ءبىر يماني لەپ بار ەدى. اتا-بابالار ەرلىگى، ولكەنىڭ وتكەن-كەتكەنى، كوشەلى اقساقالداردىڭ ونەگەسى، سولاردىڭ ومىرىندە بولعان ءتۇرلى وقيعالار – بوساعا جاقتا وتىرىپ، ول كىسىلەردىڭ ءار ءسوزىن قالت جىبەرمەي، قىزىعا تىڭدايتىنبىز.

شاي ءىشىلىپ، ماڭدايدان پورا-پورا تەر اققان شاقتا اكەم بىزگە ەسكى ماگنيتوفوندى الدىراتىن. ۇيدە «مۇڭلىق-زارلىق»، «الپامىس باتىر»، «قىز جىبەك» جانە ت.ب. قيسسا-داستانداردىڭ كۇيتاباقتارى بار بولاتىن. سولاردىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرىن قويىپ، شال-كەمپىر، بالا-شاعا تۇگەل سىلتىدەي تىنىپ تىڭدايتىن.

قازىر وسىنىڭ ءبارى وزگە تۇگىلى، وزىمە دە ەرتەگى ءتارىزدى. راس، ول كەزدە ناۋرىز – ارنايى كيىز ءۇي تىگىپ، اۋىل، اۋدان باسشىلارى باس-كوز بوپ، جوسپار قۇرىپ جاسايتىن مەملەكەتتىك مەرەكە ەمەس ەدى. ول تەك ءداستۇر عانا بولاتىن. اكەدەن كورگەنىن بالاسى قايتالايدى، ونىڭ ىسىنەن نەمەرەسى ۇلگى الادى. ناۋرىزدىڭ قانشا قارسىلىق كورىپ، تىيىمعا ۇشىراسا دا، ۇزىلمەي جالعاسىپ كەلە جاتقانى دا سول ۇلت تىرشىلىگىنە، ساناسىنا، سالتىنا كىرىگىپ كەتكەن ومىرشەڭدىگىنەن شىعار. ال قازىر ناۋرىزدى قانشالىقتى ەستە قالارلىقتاي ەتىپ وتكىزىپ ءجۇرمىز – ءوز الدىنا بولەك ماسەلە...

ساكەن سىبانباي

Abai.kz