El bolghan song el ishinde qandayda bir mәselege qatysty týrli kózqarastar bolyp túrady emes pe? Onyng ýstine Konstitusiya boyynsha ózin demokratiyalyq, zayyrly, qúqyqtyq jәne әleumettik memleket dep әigilegen Qazaqstanda demokratiyalyq qúndylyqtar qalyptasqan órkeniytetti elderdegi siyaqty pikir aluandyghynyng kórinis tabuy zandy. Al, әdette kózqarastar men pikirler qayshylyghy resmy biylik jýrgizip otyrghan sayasatqa kelip tireledi de, taraptar óz oilaryn aita bastaydy. Bireu ókimetting isin qoldaydy, bireu qoldamaydy. Sonyng ishinde bәrine mýlde qol silteytin, bәrin joqqa shagharatyn skeptikter bolady. Bizde de skeptitker az emes. Biraq sol skeptitkterding ózi Qazaqstannyng syrtqy hәm jahandyq sayasattaghy qadamdaryna qol soghatynyn biz anyq bilemiz.

Ilgeride sayasy partiya ókilderi bas qosqan bir jiyn boldy. Ónkey sayypqyran sayasy partiya ókilderi kezdesken ortadaghy әngimes belgili ghoy: «bizde anau joq, mynau joq», «bizde anau jaman, mynau jaman». Osylardy aityp jaq jappaghan sheshender erteden keshke deyin jarysa sóiledi. Sonda kópti kórgen, ústamdy, qoghamdyq sayasy ómirde tәjiriybesi mol bir ýlken kisi: «Al, Qazaqstannyng syrtqy sayasaty turaly ne aitasyndar?» – dep súraghanda belsendiler az-kem ýnsiz qalyp: «Qazaqstannyng syrtqy sayasatyn qoldaymyz, oghan sóz joq» desti. Kórdinizder me, elimizding syrtqy sayasattaghy ústanymdary bәrimizding kónilimizden shyghady eken jәne ony qoldaydy ekenbiz.

Qazaqstannyng jahandyq dengeydegi bastamalary men úsynystaryn, geosayasiy-geoekonmikalyq jayttardy tereng eskere otyryp jasaytyn qadamdaryn el ishi ghana emes, bedeldi halyqaralyq úiymdar da ashyq qoldap keledi. Osy arada eske týsedi, 2010 jylghy sәuirde Vashingtonda ótken Yadrolyq qauipsizdik jónindegi jahandyq sammit barysynda AQSh-tyng eks-preziydenti B.Obama: «Qazaqstan halyqaralyq yadrolyq qarudy taratpau ýderisinde kóshbasshysy memleket» dep ataghan bolatyn.

Ekinshidýniyejýzilik soghystan keyin alpauyt memleketter yadrolyq qaru jasaudyng jarysyna týsip, kýlli dýniyeni kýlge ainaldyryp jiberuding qauipin tughyzdy. Qyrghy qabaq soghys jyldaryndaghy jantalasa qarulanudyng aqyry beybit bitimge kelip, yadrolyq qarudan bas tartugha shaqyrghan ýndeulerge jalghasty. Sonday ýndeuge birinshi bolyp ýn qatyp, ýlgi kórsetken Qazaqstannyng beybitsýigish el ekendigin әlem tanydy.

Mine, qazir kórip otyrmyz, XXI ghasyrdyng alghashqy on jyldyghynyng sony men ekinshi on jyldyqtaghy sayasy mәseleler shiylenisip ketti. Asa iri memleketterding kórshi eldermen qarym-qatynasynda agressiyalyq pighyl men  әlsiz elderding jerin basyp aludyng qyryq syltauy bayqalyp qalady. Tipti, ashyqtan ashyq solay bolyp ta jatyr. Biraq zamannyng búl qalaymaqangha toly sәtteri de kóptegen sabylystardan keyin týbi bir sabasyna týsedi. Óitkeni, qarapayym adamdar, ekonomikalyq-әleumettik tilmen aitqanda, qarapayym salyq tóleushiler soghysty eriksiz týrde qoldap otyra bermeydi. Qarsylyq kýsheyedi. Qarsylyqtar men tolqular aldymen alpauyt elderding ózi ýshin qaterli. Múnday kezde kýsheyip kele jatqan ekinshi ne ýshinshi memleketting әlemdik sayasi-ekonomikalyq arenada ýstemdigi artuy әdben mýmkin. Qazirgi jaghdayda, mysaly, AQSh pen Qytay. Sondyqtan әlem ainalyp kelgende Qazqastan halyqaralyq sayasatta barynsha qoldap otyrghan beybit ómir men tatu-tәtti kórshilikting saltyna oralatyn bolady.

Qazaqstan – az ghana uaqyttyng shiyreginde irgeles bes elmen 14 myng shaqyrymnan astam әlemdegi eng úzaq qúrlyq shekaralaryn alghash ret әlemdik tәjiriybege say halyqaralyq sharttarmen bekitip, kórshiles eldermen jәne әlemning jetekshi elderimen yntymaqtastyq qatynas ornatyp ýlgegen memleket. Býgin elimiz 140-tan astam memleketpen diplomatiyalyq qarym-qatynastyng shenberinde baylanys jasap otyr.  Qazaqstannyng shetelderde 70-ten astam diplomatiyalyq missiyalary, kәsiby diplomattary bar. Sheteldermen belsendi yntymaqtastyqtyng nәtiyjesinde memleketaralyq, ýkimetaralyq jәne vedomstvoaralyq dengeyde  kóptegen halyqaralyq sharttar jasaldy. Sonyng nәtiyjesinde Qazaqstan – Ortalyq Aziyagha kelgen barlyq syrtqy investisiyalardyng 80 %-dan astamyn ózine tartqan megaortalyqqa ainaldy.

Áriyne, ýlken sayasatty zamanuy ómir saltyna erte beyimdelgen, halyqaralyq qoghamdastyqta bedeli zor ýlken elder jasaydy. Alayda olardyng yrqyn baghyp, yqtap otyra beruge jәne bolmaydy. Sebebi, әlemdik sayasatta balans bolmasa, dýnie bir jaghyna auyp ketui yqtimal. Qazir ýlken sayasatqa Qazaqstan tarapynan jasalghan bastamalar men úsynystar tepe-tendik tudyryp kele jatqanyn bayqaugha bolady. Sonyng biri – Shanhay Yntymaqtastyq Úiymy. ShYÚ-gha mýshe elder arasyndaghy qarjy ainalymy men ekonomikalyq qarym-qatynas osy kýni BRIK nemese Euro Odaq siyaqty úiymdardyng nazaryna ilikti. Sonday-aq, týrki elderining barlyq salada ózara tiyimdi integrasiyagha kóshui, Qazaqstannyng islam elderimen de dostyq rәuishtegi baylanysy – halyqaralyq sayasatta ýnemi aldynghy oryngha shyghyp túrady.

IYә, әuel basta búlynghyrlau kóringen Qazaqstannyng kópvektorly sayasaty búl kýnde barynsha aiqyndalyp, elimizdegi әrbir azamat ýshin týsinikti bolyp keledi. Búl týsiniktegi ortaq kelisim: әlemning tynyshy ketpesin, al elimiz aman bolyp, ósip-órkendey bereyik degendi bildirse kerek. Búl jәne jahandyq sayasattaghy Qazaqstan salghan soqpaq bolyp tabylady.

Qazaqstannyng kópvektorly sayasaty men bastamalaryna asa mәn beretin dara úiym – BÚÚ. Al, Qazaqstan Respublikasynyng preziydenti Qasym-Jomart Toqaev bolsa, BÚÚ-nyng әlemdegi shiyelenisterdi rettey alatyn, әlimjettik pen soghysqa tózbeytin úiym – BÚÚ ekeninin halyqaralyq sayasy minberlerde eskertip, úiymnyng missiyasyn jandandyrugha pәrmen berip túrady. Aytpaqshy, keshe QR Preziydenti men BÚÚ Bas hatshysy Antoniu Guterrish ekeui telefon arqyly sóilesti. Ángimele barysynda Qazaqstan men Birikken Últtar Úiymy arasyndaghy yqpaldastyqtyng ózekti mәseleleri talqylanyp, Preziydent Toqaev Almatyda Ortalyq Aziya men Aughanstan ýshin Ornyqty damu maqsattary jónindegi aimaqtyq ortalyq qúru turaly BÚÚ Bas Assambleyasy birauyzdan qabyldaghan qarardyng manyzyn atap ótti. Al, BÚÚ Qazaqstannyng taghy bir úsynysyn qoldap, elimizding jahandyq sayasattaghy ornyn anyqtay týsti.

Bóribek Sýleymen

Abai.kz