Esse

Shómishbay Sariyev dese, birqatar erekshe jәitter eriksiz eske týsedi. Atap aitayyq pa? Adam jatyrqamaytyn, eshkimning kónilin qaldyrmaytyn aqkónil azamat ekendigi... Júrt jýreginde jattalghan, jiyn-toylarda jappay shyrqalatyn әserli әnderding syrly sózderining aituly avtory ekendigi... Sonday-aq, onyng keskin-kelbetining әlem әdebiyetining klassiygi, poeziya padishasy Pushkinge qatty úqsaytyndyghy...

Óz basym osylardyng ishinen ýshinshi ereksheligine erterek nazar audardym-au deymin. Teledidardyng ómirge ene bastaghan jyldarynda qalamger atauly merzimdi basylymdar arqyly ghana tanylatyn. Shómishbay Sariyevting oily ólenderi de Almatydan shyghyp, aragha eki-ýsh kýn salyp auylgha jetetin gazet-jurnaldar arqyly barshagha mәlim boldy. Poshtanyng mýltiksiz júmys isteytin zamany qalamgerlerding tanymaldyghyn qamtamasyz etti. Qap arqalaghan qart poshtashy audandyghy bar, oblystyghy bar, respublikalyghy bar, bir buda basylymdy qolyna ústatyp ketedi. Bergenine ol mәz, kórgenine sen mәz... Su jana gazetterdi shetinen qaray bastaghanynda arasynan sau etip, múqabasy jyltyraq birdi-ekili jurnal týse qalady. Sol basylymdarmen birge talay tuyndy sening ýiine keledi. Talay aqyn-jazushy ózinmen shygharmasy arqyly qauyshyp, qút qonghan qasiyetti shanyraghyna «sәlem» beredi. Sen ony birden tanisyn. Jatyrqamaysyn. Óz әlemine erkin engizesin. Janyna jaqyn tartasyn. Jazghan dýniyelerin miynnyng mýiis-mýiisine úyalatyp tastaysyn. Sara sózin sanana qúyasyn. Dara sózin jadyna jazasyn. Dәlirek aitsaq, qara sózin qattaysyn, óleng sózin jattaysyn. Sóitip, ol sening ómirinning bólinbes bólshegine ainalady. Biz de qazaq poeziyasynda airyqsha iz qaldyrghan arqaly aqyn Shómishbay Sariyevpen osylay tanystyq.

Ol kezde qalam men qaghazgha qúmartqan kez-kelgen bala «Jalyn» men «Júldyzdy» oqidy. Ekeui de jurnaldyng tóresi. Qazaqtyng eng myqty aqyn-jazushylarynyng shygharmalaryn solardyng ishinen tabasyn. Tipti búl tuyndylar kitap bolyp shyqpay túrghanda-aq aldymen osy eki basylymnyng birinde jaryq kóredi. Biz de sol jurnal kemirgishterding qatarynan edik. Eng alghash búl aqynnyng boyy men soyyn emes, syrbaz keyiptegi suretin kórdik. Sol «Jalyngha» shyqty jarqyrap. Kezekti ólender toptamasy jariyalandy. Sureti ýsh-tórt betke jayylyp jatqan toptamanyng tóbesinde túr. Kórdik te tang qaldyq. Orystyng úly aqyny Aleksandr Pushkinge qatty úqsaydy eken. Úqsaghanda bar ghoy, jýdә, auzynan týsip qalghanday. Qúday biledi, orys poeziyasynyng alyby Aleksandr Sergeevichting óz balalary býitip úqsamaghan shyghar. Dudyraghan shash, qalyng qas, samaydan bastau alyp, iyekke jaqyndap kelip qúlay ketetin qoy saqal. Onyng әigili aqynnan aumaytyndyghy talay aqyn-jazushylardyng tiline tiyek boldy.

Ədeby kóshtin

əuletin synap jýrsing sen!

Formasy – Pushkiyn,

mazmúny – súraq... kimsing sen? –

dep Jarasqan Ábdirәshevting epigrammasynda aitylghanday, syrt-syqpyty orys әdebiyetining klassiygin kózge elestetetin aqyn ólenining qyzuyn týsirmeuge tyrysty. Aqynmen uniyversiytette birge oqyghan jurnalist-jazushy Dәulet Seysenov birde bylay dep jazdy: «Songhy kursqa taqaghanda úldardan bireu, qyzdardan bireu ghana poeziya patshalyghyna adaldyghyn saqtap qaldy. Sol ekining biri Shómishbay Sariyev edi. Ol aqyndyq bolmysymen de, týr kelbetimen de orystyng úly aqyny A.S.Pushkinge úqsaytyn-dy. Tipti, bakenbard qoyyp alghan song kóshede qarsy kezdeskender búrylyp qarap jatatyn».

Solay ekeni anyq edi. Almatygha kelip, student atanghan shaghymyzda Shómishbay aghamyzdyng ózin de kezdestirdik. Aleksandr Sergeevichti kim kóripti, biraq onyng elge tanymal beynesi men qazaq shayyrynyng sol jyldardaghy syrt kelbetining ýilesimdiligi talaydy tanday qaqtyrghany ras-ty. Onyng esimi aitylsa, Almatynyng ólensýier qauymy «E, ana Pushkinnen aumaytyn bakenbardty aqyn ba?» – dep, elendesip qalatyn.

Taghy bir qalamger Júmat Ánesúly jazghan estelikke ýnilip kórelik. «Býginderi zaman aghymyna oray Shómishbaymen siyrek kezdesetin bolghandyqtan onyng búira shashyn qaytyp bara jatqan Aral tenizining jeli terbep, tughan jerining taghdyryna kasqiyp qarap túrghan beynesi jii elesteydi. Shómishbaydyng bakenbardy bar, qyrynan qaraghanda Pushkinge úqsaydy. Sodan ba, dos kónili әrqashan Shómishbaydy úlylyqtyng jeli jebep jýrgey dep tileydi», – deydi avtor.

Biraq Shómishbay aqyn Pushkinge týr-sipatym kelinkireydi eken dep eshqashan astamsyghan emes. Ádepkide jastyqtyng jeligimen eptep eliktese, eliktegen shyghar, biraq ómirde de, ólende de óz kelbetin saqtady. Jarasqan aqyn atap kórsetkendey, formasy Pushkiyn, al mazmúny bólek boldy. Ol Pushkinning de, eshkimning de jolyn shiyrlamady. Óz baghytyn tapty, óz soqpaghyna týsti, óz biyigine shyqty, óz qoltanbasyn qaldyrdy, óz baghasyn aldy. Múqaghalidyng «Qalqam, men Lermontov, Pushkin de emen, Eseninmin demedim eshkimge men. Qazaqtyng qara óleni – qúdiretim, Onda bir súmdyq syr bar estilmegen», – degen ústanymyn, Júmekenning «Sóz ettin-au Pushkindi taghy maghan, Ózge júrttyng deysing ghoy bәri nadan» nemese «Mazalama Pushkindi, mening ýshin, Jetip jatyr ózimning Qasym agham», – degen tújyrymyn tu etip kótergen Shómishbay Sariyev qazaq poeziyasynda ózindik orny bar tanymal aqyngha ainaldy. El qadirlegen eki aghasynyng izimen mynaday óleng órdi:

Keyingi aldynghydan ansar meyirim,

Ázildep bildirgendey kәusar peyilin.

Qoyady aghalarym: «Pushkinbay» dep,

Men endi Shómishbay bop qalsam deymin.

Shynynda da solay boldy. Bir kezde ony Pushkinge balaghandar agha buynnyng sanatyna qosyldy. Keyingi jastar qazaq aqynynyng jas shaghyn kórgen joq. Eseye kele onyng ózining de syrt kelbeti orystyng úly aqynynyng belgili beynesinen edәuir alshaqtanqyrap ketti.

Shómishbay Sariyev Aleksandr Pushkinning jasynan eki ese artyq ghúmyr keship, jetpis bes jasyna sanauly ailar qalghanda dýniyeden ozdy...

* * *

Býgin – qazaqtyng kórnekti aqyny Shómishbay Sariyevting tughan kýni....

Bauyrjan Omarúly

Abai.kz