ەسسە

ءشومىشباي ساريەۆ دەسە، بىرقاتار ەرەكشە جايتتەر ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى. اتاپ ايتايىق پا؟ ادام جاتىرقامايتىن، ەشكىمنىڭ كوڭىلىن قالدىرمايتىن اقكوڭىل ازامات ەكەندىگى... جۇرت جۇرەگىندە جاتتالعان، جيىن-تويلاردا جاپپاي شىرقالاتىن اسەرلى اندەردىڭ سىرلى سوزدەرىنىڭ ايتۋلى اۆتورى ەكەندىگى... سونداي-اق، ونىڭ كەسكىن-كەلبەتىنىڭ الەم ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى، پوەزيا پاديشاسى پۋشكينگە قاتتى ۇقسايتىندىعى...

ءوز باسىم وسىلاردىڭ ىشىنەن ءۇشىنشى ەرەكشەلىگىنە ەرتەرەك نازار اۋداردىم-اۋ دەيمىن. تەلەديداردىڭ ومىرگە ەنە باستاعان جىلدارىندا قالامگەر اتاۋلى مەرزىمدى باسىلىمدار ارقىلى عانا تانىلاتىن. ءشومىشباي ساريەۆتىڭ ويلى ولەڭدەرى دە الماتىدان شىعىپ، اراعا ەكى-ءۇش كۇن سالىپ اۋىلعا جەتەتىن گازەت-جۋرنالدار ارقىلى بارشاعا ءمالىم بولدى. پوشتانىڭ مۇلتىكسىز جۇمىس ىستەيتىن زامانى قالامگەرلەردىڭ تانىمالدىعىن قامتاماسىز ەتتى. قاپ ارقالاعان قارت پوشتاشى اۋداندىعى بار، وبلىستىعى بار، رەسپۋبليكالىعى بار، ءبىر بۋدا باسىلىمدى قولىڭا ۇستاتىپ كەتەدى. بەرگەنىنە ول ءماز، كورگەنىڭە سەن ءماز... سۋ جاڭا گازەتتەردى شەتىنەن قاراي باستاعانىڭدا اراسىنان ساۋ ەتىپ، مۇقاباسى جىلتىراق ءبىردى-ەكىلى جۋرنال تۇسە قالادى. سول باسىلىمدارمەن بىرگە تالاي تۋىندى سەنىڭ ۇيىڭە كەلەدى. تالاي اقىن-جازۋشى وزىڭمەن شىعارماسى ارقىلى قاۋىشىپ، قۇت قونعان قاسيەتتى شاڭىراعىڭا «سالەم» بەرەدى. سەن ونى بىردەن تانيسىڭ. جاتىرقامايسىڭ. ءوز الەمىڭە ەركىن ەنگىزەسىڭ. جانىڭا جاقىن تارتاسىڭ. جازعان دۇنيەلەرىن ميىڭنىڭ ءمۇيىس-مۇيىسىنە ۇيالاتىپ تاستايسىڭ. سارا ءسوزىن ساناڭا قۇياسىڭ. دارا ءسوزىن جادىڭا جازاسىڭ. دالىرەك ايتساق، قارا ءسوزىن قاتتايسىڭ، ولەڭ ءسوزىن جاتتايسىڭ. ءسويتىپ، ول سەنىڭ ءومىرىڭنىڭ بولىنبەس بولشەگىنە اينالادى. ءبىز دە قازاق پوەزياسىندا ايرىقشا ءىز قالدىرعان ارقالى اقىن ءشومىشباي ساريەۆپەن وسىلاي تانىستىق.

ول كەزدە قالام مەن قاعازعا قۇمارتقان كەز-كەلگەن بالا «جالىن» مەن «جۇلدىزدى» وقيدى. ەكەۋى دە جۋرنالدىڭ تورەسى. قازاقتىڭ ەڭ مىقتى اقىن-جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن سولاردىڭ ىشىنەن تاباسىڭ. ءتىپتى بۇل تۋىندىلار كىتاپ بولىپ شىقپاي تۇرعاندا-اق الدىمەن وسى ەكى باسىلىمنىڭ بىرىندە جارىق كورەدى. ءبىز دە سول جۋرنال كەمىرگىشتەردىڭ قاتارىنان ەدىك. ەڭ العاش بۇل اقىننىڭ بويى مەن سويىن ەمەس، سىرباز كەيىپتەگى سۋرەتىن كوردىك. سول «جالىنعا» شىقتى جارقىراپ. كەزەكتى ولەڭدەر توپتاماسى جاريالاندى. سۋرەتى ءۇش-ءتورت بەتكە جايىلىپ جاتقان توپتامانىڭ توبەسىندە تۇر. كوردىك تە تاڭ قالدىق. ورىستىڭ ۇلى اقىنى الەكساندر پۋشكينگە قاتتى ۇقسايدى ەكەن. ۇقساعاندا بار عوي، ءجۇدا، اۋزىنان ءتۇسىپ قالعانداي. قۇداي بىلەدى، ورىس پوەزياسىنىڭ الىبى الەكساندر سەرگەەۆيچتىڭ ءوز بالالارى ءبۇيتىپ ۇقساماعان شىعار. دۋدىراعان شاش، قالىڭ قاس، سامايدان باستاۋ الىپ، يەككە جاقىنداپ كەلىپ قۇلاي كەتەتىن قويۋ ساقال. ونىڭ ايگىلى اقىننان اۋمايتىندىعى تالاي اقىن-جازۋشىلاردىڭ تىلىنە تيەك بولدى.

Əدەبي كوشتىڭ

əۋلەتىن سىناپ ءجۇرسىڭ سەن!

فورماسى – پۋشكين،

مازمۇنى – سۇراق... كىمسىڭ سەن؟ –

دەپ جاراسقان ابدىراشەۆتىڭ ەپيگرامماسىندا ايتىلعانداي، سىرت-سىقپىتى ورىس ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگىن كوزگە ەلەستەتەتىن اقىن ولەڭىنىڭ قىزۋىن تۇسىرمەۋگە تىرىستى. اقىنمەن ۋنيۆەرسيتەتتە بىرگە وقىعان جۋرناليست-جازۋشى داۋلەت سەيسەنوۆ بىردە بىلاي دەپ جازدى: «سوڭعى كۋرسقا تاقاعاندا ۇلداردان بىرەۋ، قىزداردان بىرەۋ عانا پوەزيا پاتشالىعىنا ادالدىعىن ساقتاپ قالدى. سول ەكىنىڭ ءبىرى ءشومىشباي ساريەۆ ەدى. ول اقىندىق بولمىسىمەن دە، ءتۇر كەلبەتىمەن دە ورىستىڭ ۇلى اقىنى ا.س.پۋشكينگە ۇقسايتىن-دى. ءتىپتى، باكەنبارد قويىپ العان سوڭ كوشەدە قارسى كەزدەسكەندەر بۇرىلىپ قاراپ جاتاتىن».

سولاي ەكەنى انىق ەدى. الماتىعا كەلىپ، ستۋدەنت اتانعان شاعىمىزدا ءشومىشباي اعامىزدىڭ ءوزىن دە كەزدەستىردىك. الەكساندر سەرگەەۆيچتى كىم كورىپتى، بىراق ونىڭ ەلگە تانىمال بەينەسى مەن قازاق شايىرىنىڭ سول جىلدارداعى سىرت كەلبەتىنىڭ ۇيلەسىمدىلىگى تالايدى تاڭداي قاقتىرعانى راس-تى. ونىڭ ەسىمى ايتىلسا، الماتىنىڭ ولەڭسۇيەر قاۋىمى «ە، انا پۋشكيننەن اۋمايتىن باكەنباردتى اقىن با؟» – دەپ، ەلەڭدەسىپ قالاتىن.

تاعى ءبىر قالامگەر جۇمات انەسۇلى جازعان ەستەلىككە ءۇڭىلىپ كورەلىك. «بۇگىندەرى زامان اعىمىنا وراي شومىشبايمەن سيرەك كەزدەسەتىن بولعاندىقتان ونىڭ بۇيرا شاشىن قايتىپ بارا جاتقان ارال تەڭىزىنىڭ جەلى تەربەپ، تۋعان جەرىنىڭ تاعدىرىنا كاسقيىپ قاراپ تۇرعان بەينەسى ءجيى ەلەستەيدى. ءشومىشبايدىڭ باكەنباردى بار، قىرىنان قاراعاندا پۋشكينگە ۇقسايدى. سودان با، دوس كوڭىلى ارقاشان ءشومىشبايدى ۇلىلىقتىڭ جەلى جەبەپ جۇرگەي دەپ تىلەيدى»، – دەيدى اۆتور.

بىراق ءشومىشباي اقىن پۋشكينگە ءتۇر-سيپاتىم كەلىڭكىرەيدى ەكەن دەپ ەشقاشان استامسىعان ەمەس. ادەپكىدە جاستىقتىڭ جەلىگىمەن ەپتەپ ەلىكتەسە، ەلىكتەگەن شىعار، بىراق ومىردە دە، ولەڭدە دە ءوز كەلبەتىن ساقتادى. جاراسقان اقىن اتاپ كورسەتكەندەي، فورماسى پۋشكين، ال مازمۇنى بولەك بولدى. ول پۋشكيننىڭ دە، ەشكىمنىڭ دە جولىن شيىرلامادى. ءوز باعىتىن تاپتى، ءوز سوقپاعىنا ءتۇستى، ءوز بيىگىنە شىقتى، ءوز قولتاڭباسىن قالدىردى، ءوز باعاسىن الدى. مۇقاعاليدىڭ «قالقام، مەن لەرمونتوۆ، پۋشكين دە ەمەن، ەسەنينمىن دەمەدىم ەشكىمگە مەن. قازاقتىڭ قارا ولەڭى – قۇدىرەتىم، وندا ءبىر سۇمدىق سىر بار ەستىلمەگەن»، – دەگەن ۇستانىمىن، جۇمەكەننىڭ «ءسوز ەتتىڭ-اۋ پۋشكيندى تاعى ماعان، وزگە جۇرتتىڭ دەيسىڭ عوي ءبارى نادان» نەمەسە «مازالاما پۋشكيندى، مەنىڭ ءۇشىن، جەتىپ جاتىر ءوزىمنىڭ قاسىم اعام»، – دەگەن تۇجىرىمىن تۋ ەتىپ كوتەرگەن ءشومىشباي ساريەۆ قازاق پوەزياسىندا وزىندىك ورنى بار تانىمال اقىنعا اينالدى. ەل قادىرلەگەن ەكى اعاسىنىڭ ىزىمەن مىناداي ولەڭ ءوردى:

كەيىنگى الدىڭعىدان اڭسار مەيىرىم،

ازىلدەپ بىلدىرگەندەي كاۋسار پەيىلىن.

قويادى اعالارىم: «پۋشكينباي» دەپ،

مەن ەندى ءشومىشباي بوپ قالسام دەيمىن.

شىنىندا دا سولاي بولدى. ءبىر كەزدە ونى پۋشكينگە بالاعاندار اعا بۋىننىڭ ساناتىنا قوسىلدى. كەيىنگى جاستار قازاق اقىنىنىڭ جاس شاعىن كورگەن جوق. ەسەيە كەلە ونىڭ ءوزىنىڭ دە سىرت كەلبەتى ورىستىڭ ۇلى اقىنىنىڭ بەلگىلى بەينەسىنەن ەداۋىر الشاقتاڭقىراپ كەتتى.

ءشومىشباي ساريەۆ الەكساندر پۋشكيننىڭ جاسىنان ەكى ەسە ارتىق عۇمىر كەشىپ، جەتپىس بەس جاسىنا ساناۋلى ايلار قالعاندا دۇنيەدەن وزدى...

* * *

بۇگىن – قازاقتىڭ كورنەكتى اقىنى ءشومىشباي ساريەۆتىڭ تۋعان كۇنى....

باۋىرجان ومارۇلى

Abai.kz