Qazaq qazaq bolghaly, ne kórmedik ne kórdik?!

Asharshylyq jәne qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu
DÝNIE JARALYP SU AQQALY, GhASYRDAN GhASYR AUYSYP, QAZAQ QAZAQ BOLGhALY, NE KÓRMEDIK NE KÓRDIK?!
Ne kórmedik? Ne kórdik? Tayqy manday taghdyrdyng tozaghyn da, azabyn da kórdik. Qazaq qazaq bolghaly kórgeninimiz 1916 - 1956 jyldar arasyndaghy 40 jyl kórgenimizge jetpeydi. Osy 40 jyl ishinde kórmegendi kórippiz. Últ azattyq kóterilis te osynda. Asharshylyq ta osynda. Sayasy qughyn-sýrgin de osynda. Osy kezende oryn alghan 3 asharshylyqtyng orny tipten bólek. Óitkeni, búl 3 asharshylyq qazaqtyng túqymyn túzday qúrta jazdady. Súmdyghy sol, asharshylyqtyng 5 milliongha juyq qúrbandary 70 jyl boyy joqtalmady. Aytylmady. Olardyng imany ýiirilmedi.Janazasy oqylmady. Óitkeni búlar qyzyl terror qúrbandary edi. Qyzyl terrordyng avtory kim? Lenin men Staliyn. Lenin túsynda 24 million, Stalin túsynda 30 millionday halyq qúrban boldy deydi tariyh. Búl imperiyalyq indet 1916 jyly bastalyp Stalin әshkerelengen 20 sezge deyin sozyldy. Qasiretti 40 jyl. Qazaq ghana emes, kenes halqy týgel bastan keshken nәubet. Osy kezende, qazaq túqymy túzday qúry jazdady. Qazaqtay teng jartysy qyrylghan halyq bolghan joq. Qazaq teng jartysynan aiyryldy. 20 ghasyrda búnday genosidti Gitlerding tepkisine úshyraghan evreyler ghana kórgen eken. 6 million adamynan aiyrylyp. Sondyqtan da, 27 sәuir Izraili eli últtyq qasiretin atap ótetin kýn.Osy kýni tanghy saghat 10 –da býkil el boyynsha siyrena sarnap qoya beredi. Siyrena 2 minut boyy sarnaydy.Býkil evrey jerdegisi – jerde, kóktegisi kókte jýris-túrysty toqtatyp 2 minut boyy qara jamylyp qimylsyz túra qalady. Jolda bolsa kólikterinen shyghyp tik túryp genosid qúrbandaryn eske alady. Últtyq qasiretti barlyq mektepter, oqu oryndary jәne әskery bólimder jappay atap ótedi.
Biz asharshylyq qúrbandaryn atap ótpek túrmaq, 70 jyl boyy «asharshylyq» degen sózding ózin aita almadyq. Qyzyl ókimet aitsaq auyzgha úrdy. Óitkeni, asharshylyq kompartiyanyng eng auyr tarihy qylmysy edi, moyynyna milliondar qanyn jýktegen. Asharshylyq aitylsa búl partiya halyq aldynda qarabet bolatyn edi. Alayda, senzura ol qasiretti aitqyzbay auyzgha qansha qaqpaq qoyghanymen, qyzyl ókimet halyq qarghysyna úshyrady.Halyq qarghysy Kenes ókimetti qalpaqtay úshyrdy. Tarih aldynda qarabet qyldy. Qara esekke teris otyrghyzdy.KSRO tarap ketti. Tәuelsiz Qazaqstan qyzyldar qiyanatyn aituday-aq aitty.Jazuday-aq jazdy.1997 jyly QR túnghysh preziydenti N. Nazarbaev jarlyghymen 31 mamyr «sayasy qughyn-sýrgin jәne asharshylyq qúrbandaryn eske alu kýni» bolyp jariyalandy. Sol jyldan beri búl kýn resmy atalyp keledi. Búqaralyq aqparat qúraldary týgel halyq tarihyndaghy qaraly jyldar qúrbandaryn aityp, jazyp keledi.Meshitterde jazyqsyz japa shekkenderge arnalyp dúgha oqylady. Radio, televiydenie qyzyl terror qúrbandaryn eske alatyn filimder, habarlar taratady. Alayda, ol kýn Izrailidegidey býkil elde siyrena sarnamaydy. Býkil el bolyp ýnsiz irkilip 5 million asharshylyq jәne qughyn –sýrgin qúrbandaryn 2 minut eske almaymyz. Barlyq mektepter men joghary oqu oryndarynda, әskery bólimderde jappay últtyq qasiretti úlyqtau dәristeri oqylmaydy.
Alayda, Astana, Almaty, Shymkent qalalarynda asharshylyq qúrbandaryna qoyylghan eskertkish manynda el jinalady. Gýl shoqtaryn qoyady. Qaraly jiyndar ótedi. Qyzyl terror qúrbandarynyng ruhyna qúran oqylady. 31 mamyr kýngi osynau sauapty shara mәngilik jalghasa bergey.
Oghan qosa, osy kýni QR Preziydentimen birge bas mufty tikeley efirde asharshylyq jәne qughyn –sýrgin qúrbandarynyng ruhyna arnap qúran oqysa búl bir erekshe eldik shara bolar edi. Óitkeni, tikeley efirde oqylghan búl qúrandy býkil el úiyp tyndary haq. Kenestik 70 jyl kezende joqtausyz ketken jarty halyq ruhy bizden osyny kýtedi, dúghany kýtedi. Joqtausyz ketken jarty halyq ruhy jer basyp jýrgen tirilerge bek riza bolary haq. Óli riza bolyp, tiri bayyp Qazaqstangha Allanyng shapaghat núry qúiylary haq. Qúday berse, qúlay bereri haq. Osylaysha, bodandyq túsynda kóristandy kórgen halyqtyn, bostandyq túsynda gýlstandy kórui әbden mýmkin ýi!! Gýlstangha ainal Qazaqstan, tәuelsizdik toyyng mәngi tarqamay!
Aytpaghymyz; 31 mamyr asharshylyq jәne qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýni, últtyng úly qasiretin úlyqtau óz dәrejesinde ótse eken deymiz. Óitkeni, búl bizding eldigimize syn shara.
Smaghúl Elubay,
Qazaqstan Halyq jazushysy
Abai.kz