اشارشىلىق جانە قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ

دۇنيە جارالىپ سۋ اققالى، عاسىردان عاسىر اۋىسىپ، قازاق قازاق بولعالى، نە كورمەدىك نە كوردىك؟!

نە كورمەدىك؟ نە كوردىك؟ تايقى ماڭداي تاعدىردىڭ توزاعىن دا، ازابىن دا كوردىك. قازاق قازاق بولعالى كورگەنىنىمىز 1916 - 1956 جىلدار اراسىنداعى 40 جىل كورگەنىمىزگە جەتپەيدى. وسى 40 جىل ىشىندە كورمەگەندى كورىپپىز. ۇلت ازاتتىق كوتەرىلىس تە وسىندا. اشارشىلىق تا وسىندا. ساياسي قۋعىن-سۇرگىن دە وسىندا. وسى كەزەڭدە ورىن العان 3 اشارشىلىقتىڭ ورنى تىپتەن بولەك. ويتكەنى، بۇل 3 اشارشىلىق قازاقتىڭ تۇقىمىن تۇزداي قۇرتا جازدادى. سۇمدىعى سول، اشارشىلىقتىڭ 5 ميلليونعا جۋىق قۇرباندارى 70 جىل بويى جوقتالمادى. ايتىلمادى. ولاردىڭ يمانى ۇيىرىلمەدى.جانازاسى وقىلمادى. ويتكەنى بۇلار قىزىل تەررور قۇرباندارى ەدى. قىزىل تەرروردىڭ اۆتورى كىم؟ لەنين مەن ستالين. لەنين تۇسىندا 24 ميلليون، ستالين تۇسىندا 30 ميلليونداي حالىق قۇربان بولدى دەيدى تاريح. بۇل يمپەريالىق ىندەت 1916 جىلى باستالىپ ستالين اشكەرەلەنگەن 20 سەزگە دەيىن سوزىلدى. قاسىرەتتى 40 جىل. قازاق عانا ەمەس، كەڭەس حالقى تۇگەل باستان كەشكەن ناۋبەت. وسى كەزەڭدە، قازاق تۇقىمى تۇزداي قۇري جازدادى. قازاقتاي تەڭ جارتىسى قىرىلعان حالىق بولعان جوق. قازاق تەڭ جارتىسىنان ايىرىلدى. 20 عاسىردا بۇنداي گەنوتسيدتى گيتلەردىڭ تەپكىسىنە ۇشىراعان ەۆرەيلەر عانا كورگەن ەكەن. 6 ميلليون ادامىنان ايىرىلىپ. سوندىقتان دا، 27 ءساۋىر يزرايل ەلى ۇلتتىق قاسىرەتىن اتاپ وتەتىن كۇن.وسى كۇنى تاڭعى ساعات 10 –دا بۇكىل ەل بويىنشا سيرەنا سارناپ قويا بەرەدى. سيرەنا 2 مينۋت بويى سارنايدى.بۇكىل ەۆرەي جەردەگىسى – جەردە، كوكتەگىسى كوكتە ءجۇرىس-تۇرىستى توقتاتىپ 2 مينۋت بويى قارا جامىلىپ قيمىلسىز تۇرا قالادى. جولدا بولسا كولىكتەرىنەن شىعىپ تىك تۇرىپ گەنوتسيد قۇرباندارىن ەسكە الادى. ۇلتتىق قاسىرەتتى بارلىق مەكتەپتەر، وقۋ ورىندارى جانە اسكەري بولىمدەر جاپپاي اتاپ وتەدى.

ءبىز اشارشىلىق قۇرباندارىن اتاپ وتپەك تۇرماق، 70 جىل بويى «اشارشىلىق» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزىن ايتا المادىق. قىزىل وكىمەت ايتساق اۋىزعا ۇردى. ويتكەنى، اشارشىلىق كومپارتيانىڭ ەڭ اۋىر تاريحي قىلمىسى ەدى، مويىنىنا ميلليوندار قانىن جۇكتەگەن. اشارشىلىق ايتىلسا بۇل پارتيا حالىق الدىندا قارابەت بولاتىن ەدى. الايدا، تسەنزۋرا ول قاسىرەتتى ايتقىزباي اۋىزعا قانشا قاقپاق قويعانىمەن، قىزىل وكىمەت حالىق قارعىسىنا ۇشىرادى.حالىق قارعىسى كەڭەس وكىمەتتى قالپاقتاي ۇشىردى. تاريح الدىندا قارابەت قىلدى. قارا ەسەككە تەرىس وتىرعىزدى.كسرو تاراپ كەتتى. تاۋەلسىز قازاقستان قىزىلدار قياناتىن ايتۋداي-اق ايتتى.جازۋداي-اق جازدى.1997 جىلى قر تۇنعىش پرەزيدەنتى ن. نازارباەۆ جارلىعىمەن 31 مامىر «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى» بولىپ جاريالاندى. سول جىلدان بەرى بۇل كۇن رەسمي اتالىپ كەلەدى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تۇگەل حالىق تاريحىنداعى قارالى جىلدار قۇرباندارىن ايتىپ، جازىپ كەلەدى.مەشىتتەردە جازىقسىز جاپا شەككەندەرگە ارنالىپ دۇعا وقىلادى. راديو، تەلەۆيدەنيە قىزىل تەررور قۇرباندارىن ەسكە الاتىن فيلمدەر، حابارلار تاراتادى. الايدا، ول كۇن يزرايلدەگىدەي بۇكىل ەلدە سيرەنا سارنامايدى. بۇكىل ەل بولىپ ءۇنسىز ىركىلىپ 5 ميلليون اشارشىلىق جانە قۋعىن –سۇرگىن قۇرباندارىن 2 مينۋت ەسكە المايمىز. بارلىق مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا، اسكەري بولىمدەردە جاپپاي ۇلتتىق قاسىرەتتى ۇلىقتاۋ دارىستەرى وقىلمايدى.

الايدا، استانا، الماتى، شىمكەنت قالالارىندا اشارشىلىق قۇرباندارىنا قويىلعان ەسكەرتكىش ماڭىندا ەل جينالادى. گۇل شوقتارىن قويادى. قارالى جيىندار وتەدى. قىزىل تەررور قۇرباندارىنىڭ رۋحىنا قۇران وقىلادى. 31 مامىر كۇنگى وسىناۋ ساۋاپتى شارا ماڭگىلىك جالعاسا بەرگەي.

وعان قوسا، وسى كۇنى قر پرەزيدەنتىمەن بىرگە باس مۋفتي تىكەلەي ەفيردە اشارشىلىق جانە قۋعىن –سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ رۋحىنا ارناپ قۇران وقىسا بۇل ءبىر ەرەكشە ەلدىك شارا بولار ەدى. ويتكەنى، تىكەلەي ەفيردە وقىلعان بۇل قۇراندى بۇكىل ەل ۇيىپ تىڭدارى حاق. كەڭەستىك 70 جىل كەزەڭدە جوقتاۋسىز كەتكەن جارتى حالىق رۋحى بىزدەن وسىنى كۇتەدى، دۇعانى كۇتەدى. جوقتاۋسىز كەتكەن جارتى حالىق رۋحى جەر باسىپ جۇرگەن تىرىلەرگە بەك ريزا بولارى حاق. ءولى ريزا بولىپ، ءتىرى بايىپ قازاقستانعا اللانىڭ شاپاعات نۇرى قۇيىلارى حاق. قۇداي بەرسە، قۇلاي بەرەرى حاق. وسىلايشا، بوداندىق تۇسىندا كورىستاندى كورگەن حالىقتىڭ، بوستاندىق تۇسىندا گۇلستاندى كورۋى ابدەن مۇمكىن ءۇي!! گۇلستانعا اينال قازاقستان، تاۋەلسىزدىك تويىڭ ماڭگى تارقاماي!

ايتپاعىمىز; 31 مامىر اشارشىلىق جانە قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى، ۇلتتىڭ ۇلى قاسىرەتىن ۇلىقتاۋ ءوز دارەجەسىندە وتسە ەكەن دەيمىز. ويتكەنى، بۇل ءبىزدىڭ ەلدىگىمىزە سىن شارا.

سماعۇل ەلۋباي،

قازاقستان حالىق جازۋشىسى

Abai.kz