Keles ózenining boyynda ornalasqan Abay auyly – qym-quyt tirshiligi qaynap jatqan ýlken eldimeken. Tughan jerim Abay auylynyng Týrkistan oblysy Keles audanynyng ortalyghyna ainalghanyna da jeti jylgha juyq uaqyt boldy. Osy uaqyt aralyghynda auylymyz qayta týlep, týrli ghimarattar salynyp, janaru ýstinde. Tuyp-ósken auylymyzdyng kórkeyip jatqanyna syrtta jýrip, quanyp qalamyz. Ádettegidey, auylymyzda kóktem erte týsip, kýnning jylylyghy men tirshilikting janghyruy tek tabighattyng ghana emes, jýrektegi saghynyshtyng da oyanyp jatqanyn anghartatynday.

Óitkeni, búl kóktem bizding jýregimizde erekshe mәnge iye. Osydan jiyrma jyl búryn biz Abay auylyndaghy №4 (biz oqyghan jyldary – №74) Jýsip Balasaghún atyndaghy orta mektepting qabyrghasynan týlep úshqan týlektermiz.

Jiyrma jyl! Búl – az uaqyt emes. Osy aralyqta әrbirimiz ómirding óz soqpaghyna týstik. Birimiz – múghalim, birimiz – polisiya, endi birimiz – kәsipker bolyp, týrli salada eleuli enbek etip kelemiz. Biraq, qanday shyndy baghyndyrsaq ta, jýrektegi mektepke degen saghynysh esh bәsendegen emes.

Jaqynda synyptastardyng bastamasymen WhatsApp jelisinde arnayy top ashylyp, jiyrma jyldyq kezdesuge dayyndyq qyzu bastalyp ketti. Úzaq ýzilisten keyin bir-birimizben qayta qauyshqanday boldyq. Habarlamalar legi tolastamay, estelikter qayta janghyryp, bәrimiz bala kýnge sayahattap kettik. Synyp ishindegi oqighalar, ústazdardyng qatang da qamqor sózderi, songhy qonyrau ýni – bәri de kóz aldymyzda kinolentaday kólbendedi. Áriyne, sóz arasynda bizge bilim bergen, ómirlik baghyt-baghdar siltegen ardaqty ústazdarymyzda әngime arqauyna ainaldy. Qatang talap qoysa da, jýregimizge meyirim shuaghyn shashqan ústazdarymyzdyng enbegi ólsheusiz. Olar bizge tek bilim ýiretip qana qoyghan joq, ómirge degen kózqarasymyzdy qalyptastyryp, adam boludyng mәnin úghyndyrdy.

Biz tómengi synypta oqyp jýrgenimizde mektebimizding diyrektory Qúlbayúly Susar aghayymyz boldy. Susar aghayymyz ózi diyrektor bolghan jyldary múghalimderdi júmysqa alar kezde kóbeytu kestesin súraydy eken degendi jii estiytinbiz. Yaghni, Susar aghay әrbir múghalimining bilimine, kәsiby biliktiligine jiti mәn bergen. Sonyng nәtiyjesinde mektebimizding múghalimderi Abay auyly boyynsha, tipti audan kóleminde aldynghy qatarda boldy. Sondyqtan bolar mektebimizdi auyl halqy beyresmy «Susar mektebi» atap ketken.

Synyp degen – kishkentay әlem. Al sol әlemning ózegi, jýregi – synyp jetekshi. Qay kezde de shәkirt ýshin eng birinshi tirek, әrdayym janyn salyp qorghaytyn, dúrys pen búrystyn, jaqsy men jamannyng ara-jigin aiyryp beretin de – dәl osy jan. Bizding synypqa bastauyshta Aytileuova Núrjamal apay synyp jetekshi bolypty. Bolypty dep otyrghanym da beker emes. Sebebi, men búl mektepke 5-synypta Shardaradan auysyp keldim. Men auysyp kelgen jyly joghary synypqa auysqan bizding «A» synyby ә degennen ýlgili synypqa ainalyp ýlgerdi. Búl әriyne, óz kezeginde Núrjamal apayymyzdyng bastauysh kezindegi bergen biliminin, tәlim-tәrbiyesining nәtiyjesi der edim.

Joghary synypta alghashynda bizge Túrmahanova Feruza apayymyz synyp jetekshilik etti. Búdan ózge Feruza apay aghylshyn tilinen de sabaq berdi. Feruza apayymyzdyng alghashqy sabaghy әli esimde. Ýziliste jattaghan aghylshynsha amandasudy bir-birimizge qaytalap asyr salyp oinaghanbyz. Aghylshyn tilinen, eng jaqsy ýirengenim «I am sorry, I am late may I come in» boldy. Búl ýzilisten sabaqqa keshikken kezimizde apayymyzgha qarata aitatyn jattandy sózimiz (atalmysh joldardyng sanamda jattalyp qalghanyna qaraghanda sabaqtan jii keshikken boluym kerek). Degenmen, bizding synypta aghylshyn tilin apayymyzdyng arqasynda erkin mengergender jeterlik edi. Keyinnen eki synyptasymyz (Kýmisbekov Mels, Jiyembek Ábdiqayym) «Bolashaq» baghdarlamasymen shet elde bilim aldy. Múny Feruza apayymyzdyng bergen bilimining nәtiyjesi desem artyq aitqandyq bolmas.

Keyinnen bizge Ýteuliyeva Erkinay apayymyz synyp jetekshilik etip, 2005 jyly mektep qabyrghasynan týletip, úshyrdy. 8-synyptan bastap synybymyz mektep әkimshiliginin  úigharymymen qazaq tili men әdebiyeti pәninen terendetilgen synypqa ainaldy. Keybir synyptastarymyz «B» synybyna auysyp, ol synyptan da bizge oqushylar auysyp keldi.

Synyp jetekshilerinen ózge sanamyzda óshpestey iz qaldyrghan pәn múghalimderin atap ótpeuim әbestik bolar dep oilaymyn. Qúlbayúly Susar, Anarbaeva Aysúlu, Shymyrbay Anar, Seltanova Beybitkýl, Satemirova Almagýl, Bayghabylova Gýljan, Túrmahanova Feruza, Uteuliyeva Erkinay, Aydarov Núrlan, Súltahanova Aygýl, Aytleuov Núrtas, Ibraeva Janar, Ermekov Altynbek, Kýshibarúly Baqyt, Túrsynbaev Aybek, Tauteeva Naghima, Bektúrsynov Atabek, Isabaeva Qarshygha, Aytqúlov Perdebay, Saparova Núrgýl, Qalghanbaev Sadyq, Bektan Zalbek, Jiyenbekov Rahmanqúl, Mamyrbaev Múrat, Esenbekov Jәnibek t.b. aghaylar men apaylar týrli pәnderden sabaq berdi. Sonday-aq, biz oqyghan jyldary diyrektor bolghan Qazbekúly Túrsynbay aghay men oqu isining mengerushisi Ergeshova Rayhan, tәrbie isining mengerushisi Absikova Sәule apaylardyng bizding adam bolyp qalyptasuymyzdaghy enbegin joghary baghalaymyn.

Álemdik jaratylystyng qyr-syryn, týrli qúbylystardyng sebepterin týsindiretin fizika pәninen Aytileuov Núrtas aghay sabaq berdi. Ústazymyz fizika sabaghynda biz, eng aldymen, «nege» degen súraqqa jauap izdeymiz dep dәrisin bastaytyn. Sonday-aq, Núrtas aghay sabaq barysynda fizikadan ózge ómirlik qúndylyqtar jayly da jii aitatyn. Sol kezde múny nege bizge aita beredi degen súraq kókeyimizde bolmady desem, ótirik aitqan bolar edim. Óse kele ómirde kezdesetin týrli qiyndyqtarmen betpe-bet kezdesken tústa ústazymyz «ómir turaly dәristerin» bekerge aitpaytyndyghyn úqqanday boldyq.

Býginde týrli júmystardy (әsirese, ýidi jóndeu júmystaryn jýrgizgen kezde) ólshem-syzbalardy qateliksiz shygharghan kezde geometriya pәninen sabaq bergen Anarbaeva Aysúlu apayymyzgha rahmetimizdi aitamyz. Sabaqtan keshikken oqushylargha qoldanatyn «әdisi» esten ketpeydi. Ol kisi mindetti týrde sabaqtan keshigip kelgen balagha deneni jerden kóteru jattyghuyn (otjimaniye) jasatatyn. Búl da óz nәtiyjesin berip, sabaqtan keshiguimiz azaymaghanymen (qazir oilasam múnymyz qatelik eken) jattyghudy әjepteuir jasaytyn dengeyge jettik.

Shymyrbay Anar apayymyz tarih pәninen sabaq berdi. Tarih pәnine degen qyzyghushylyghymdy oyatqan, tarihshy boluyma әser etken ústazym retinde erekshe qúrmetteymin. Mektep kezinde tarih pәninen eki ret audandyq olimpiadagha da alyp barghany kýni býginge deyin esimde. Sonday-aq, 5-synypta Seltanova Beybitkýl apay tarihy oqighalardy qarapayym tilmen sanamyzgha myqtap sinirgendigin aita ketkenim jón dep oilaymyn.

Óz isine berilgen ústazymyzdyng biri – biologiya pәninen sabaq bergen Ibraeva Janar apay. Sabaq barysynda mikroskoptan ósimdikterding sabaghyn, piyazdyng qabyghyn t.b. kórsetetin. Kezekti bir sabaghynda Janar apayymyz «Sot sabaghy» degen erekshe ashyq sabaghyn ótkizdi. Sabaq jelisi boyynsha biz, yaghni, oqushylar sot, qorghaushy, aiyptaushy, aiyptalushylar (kókónis týrleri) bolyp bólindik. Ashyq sabaqtyng negizgi maqsaty kýndelikti túrmysta tútynatyn kókónisterding paydasy men ziyanyn anyqtau edi.

Jogharyda atap ótkenimdey biz qazaq tili men әdebiyeti pәninen terendetilgen synyp boldyq. Sondyqtan, bizde qazaq tili men qazaq әdebiyeti pәnderi aptasyna segiz ret bolatyn. Atalmysh pәnderden bizge alghashynda Bayghabylova Gýljan, keyinnen Satemirova Almagýl apaylarymyz sabaq berdi. Synyptastar jinalghan sayyn kýlip eske alatyn bir oqighany aityp ótsem dep otyrmyn. Gýljan apayymyzdyng qazaq әdebiyetinen kezekti bir sabaghy bolyp jatqan. Taqtagha súranyp shyghyp, óleng joldaryn jatqa aituym kerek edi. Biraq, úmytyp qalghan tústarymdy qarayyn dep, óleng joldaryn qalamsappen alaqanyma jazyp aldym. Taqtagha shyghyp ólendi arasynda alaqanyma qarap aityp túrghanmyn. Aldynghy partada otyrghan synyptasym Mels mening «qúityrqy» әreketimdi bayqap qalyp (әriyne, ústazym Gýljan apay bayqap otyrghandyghy belgili edi), ornynan túra úmtylyp, «Apay mynany qaranyz, Núrlybek qolyna qarap aityp jatyr», –  dep qolymnan ústap apaygha qaray tarta týsti. Qanday týlen týrtkenin bilmeymin, sabaq ýstinde ekinshi qolymmen synyptasym Melsti betinen tartyp jiberip, «Joghal ary» dep dausym shyghyp ketkenin ózim de bayqamay qaldym. Menen múnday әreket kýtpegen Mels birden toqtap ýndemey baryp, ornyna otyra qaldy. Oqighanyng jyldam bolghany sonshalyq, synypta birden tynyshtyq ornap, artynan synyptastarym birden du kýldi. Atalmysh oqighany jaza otyryp, synyptas dosym Melsten keshirim súraymyn!

Mektep bolghan song búzyqtyq ta boldy. Bayqausyzda, keyde әdeyilep jasalghan tentektikter... Ondayda bәrimizding «ayaq tartatyn» ústazymyz – Bektúrsynov Atabek aghay. Aghayymyz ózining pәninen bizden tәrtip pen dene shynyqtyru kiyimining boluyn qatang talap etetin. Búl bizdi ómirde әrbir isimizge jauapkershilikpen qaraugha ýiretti. Sonymen qatar, Atabek aghay dene shynyqtyru pәnimen qatar, «B» synybynyng synyp jetekshisi de boldy.

Ermekov Altynbek aghay qúqyqtan sabaq berdi. Aghayymyz 10 synypta oqyp jýrgenimizde Abay auylynda ornalasqan kezekti bir sot otyrysyna qatystyrdy. Sotta mal úrlyghyna qatysty mәsele qaralyp jatyr eken. Osy sot otyrysy bizding qúqyqtyq túrghydan sauatymyzdy arttyryp, qylmystyng óteui jaza ekendigin sanamyzgha myqtap sinirdi. Sonymen qatar, qúqyq pәninen aty «erekshe» Bektan Zalbek aghayymyz da sabaq berdi jәne 11 «Á» synybyna synyp jetekshilik etti.

Enbek pәninen úldargha sabaq bergen Qalghanbaev Sadyq aghay. Sadyq aghayymyz sabaq barysynda mashina motorynyng júmys isteu qúrylymyn sipattap, әrbir bólshegin tәptishtep sipattap beretin. Sonday-aq, mektep bitirgen song ózderine qajet bolady dep Qazaqstan Respublikasy Jol qozghalysy erejelerin jattatqyzatyn.

Mektep kezinde tikeley sabaq bermese de jadymda saqtalghan kitaphanashy Ibraimova Úljan apayymdy atap ótpesem bolmaydy. Kitapqa degen әuestigim 5 synyptan bastap oyandy. Kýnige ýziliste mektep kitaphanasyna bir soghyp ótetinmin. Úljan apayym kýlimdep qarsy alatyn. Ýige oqugha dep birneshe kitap alyp ketetinmin. Keybirin oqyp, keybirin oqyp ýlgermey qayta tapsyrugha asyghamyn. Kýnde kelgenime kýdiktengen Úljan apayym keyde «sen osy shynymen oqyp jýrsing be?» dep súrap qoyatyn. Sóitip, jýrip mektep kitaphanasyn da oqyp tauystym desem de bolady. Keyinnen Mәdeniyet ýiinde ornalasqan auyldyq kitaphananyng túraqty oqyrmanyna ainaldym.

Áriyne, keybir ústazdarym turaly jazylmady (ústazdarymnyng әrbiri jayly tom-tom kitap jazugha bolar edi. Ony aldaghy uaqyttyng enshisine qaldyrayyn). Mekteptegi býkil estelikterding bәrin bir maqala ayasyna syidyra almaytyndyghym anyq. Sondyqtan, múndaghy jazylghan әrbir joldardy barlyq bilim nәrimen susyndatqan ústazdarym ózderinizge tikeley arnalyp otyr dep qabyldanyzdar!

Synyp bólmesinde ulap-shulap otyrghanymyz keshe ghana siyaqty edi. Áne-mine degenshe 20 jyl da óte shyghypty. Kóz aldyma kinolentaday oqighalar jelisi, synyptastardyng beynesi keledi. Sabaq ýstinde jii sóilep múghalimderden úrys estiytin Kýmisbekov Mels, synyp starostasy Karpekova Mayra, esep shygharudan jarysatyn Ibraimova Núrgýl men Ospanova Elimira, әrdayym disskussiyagha týsuge dayyn túratyn Jiyembek Ábdiqayym, synybymyzdyng «Qojasy» deuge bolatyn Pirmanov Baqyt, mektep kompiuterlerine oiyn jazyp tastaytyn Qúlyshev Núrbek, synyptyng «aqyldy tentekteri» Abdikulov Maqsat pen Temiraliyev Daniyar, syzylyp kýlip otyratyn súlular Qalsaeva Aygýl men Qúdaybergenova Aqjamal, bir kóshede túratyndyqtan «Áyteke bi» atanghan Toghyzov Meyrambek, Arghynbaev Daniyar, Ermanov Erghali, 7-synypta Janaqorghangha kóship ketken Jýsipov Daniyar, býkil synyptyng jigitteri sabaqtan qashyp ketse de qyzdarmen jalghyz qalatyn tәrtipti Kóshkinbaev Ábutәlip, qol kýresting sheberi Alipov Baghdat, synybymyzdyng arulary Óserbaeva Aqerke, Omarova Gýljan, Joraeva Madina, Mamytbaeva Araylym, Shakirova Luiza, Saparkulova Marina,  әrdayym synyptyng abyroyyn biyik ústaugha tyrysatyn Ergeshbaev Qaliasqar men Stambekov Jaqsylyq, «Aygýlding kórshisi» Esjanov Erbol syndy qyz-jigittermen bir synypta oqyghanymdy maqtan etemin.

Estelik joldary... Nelikten búl estelikti jazyp otyrmyn? Ózim de dóp basyp aita almaymyn. Bәlkim, búl – balalyq shaqqa sheginis. Bәlkim, mektep tabaldyryghyndaghy tәtti sәtterge degen saghynysh. Álde... ústazdar bergen bilim men tәrbiyening óteui bolsyn degen niyet pe? Kim bilsin...

Bir anyghy – enbeginiz esh ketken joq, Ústazym (ústazdarym)! Siz tәlim bergen shәkirtter býginde taghdyr jazghan ómir jolymen óz tirshiligin keship keledi. Biri – shanyraqtyng úiytqysy bolghan ayauly ana, biri – otbasynyng asyraushysy, qorghany. Uaqyt óz aghysymen zyrghyp, kýndelikti kýibeng tirshilik jalghasyp jatyr. Biraq... jýrek týkpirinde sizding bergen ónegeniz, etken enbeginiz úmytylghan joq.

Sabaq ýstindegi әrbir aitqan sóziniz, әrbir kenesiniz – biz ýshin ómir jolynda shamshyraq boldy. Sol núrdyng jeteginde biz adaspay, algha bastyq, eseydik, ómirden óz ornymyzdy taptyq.

Ústaz aldyndaghy paryz – úmytylmas qaryz. Sizge degen alghys – jýrek tórinde. Qansha jyl ótse de, әr shәkirtinizding jýreginde sizding beyneniz mәngilik saqtalady. Jiyrma jyl – kóp nәrseni ózgertkenimen, jýrektegi saghynyshty, ústazgha degen qúrmet pen dostar arasyndaghy baylanysty óshire almaghan eken. Alda – kezdesu. Al ol kezdesu tek jýzdesu emes, ótkenge taghzym, ústazgha alghys, dostyqqa sert bolmaq.

Barsha bilim nәrimen susyndatqan ústazdarymyzgha degen zor qúrmetpen

№4 Jýsip Balasaghún atyndaghy orta mektepting 11 «A» synybynyng 2005 jylghy týlekterining atynan qalam terbep otyrmyn.

Núrlybek Dosymbetov

Sh.Sh. Uәlihanov atyndaghy

Tarih jәne etnologiya institunynyng

ghylymy qyzmetkeri

Abai.kz