Qazirgi zamanda genderlik tendik problemasy kýn tәrtibinde túrghan ózekti taqyryptardyng biri retinde sanalyp otyr. Áyelder tek ýide otyryp, bala tәrbiyelep qana qoymay, sayasat, biznes, ghylym jәne әskery salada da belsendi qyzmet atqaryp keledi.

Alayda Qazaqstanda әielder mindetti әskery qyzmetten bosatylghan. Búl jaghday keyde qoghamda súraq tudyrady: "Nege qyzdar da әskerge alynbaydy? Basqa elderde alynatynyn estiymiz, bizde nege solay emes?" degen sekildi saualdar jii qoyylady. Búl maqalada osy súraqtyng tónireginde oy qozghap, tarihi, әleumettik jәne qúqyqtyq túrghyda taldau jasap kórmekpiz.

Nelikten  qyzdar mindetti týrde әskerge  shaqyrylmaydy?

Qazaqstan Respublikasynyng «Áskery qyzmet jәne әskery mindettilik turaly» Zanyna sәikes, elimizde tek er azamattargha mindetti әskery borysh jýktelgen. Al әielder ýshin búl erikti negizde jýzege asyrylady. Yaghny qyzdar óz erkimen әskery qyzmetke bara alady, biraq zang jýzinde mindetti emes. Múnday sheshimning negizi birneshe faktorgha baylanysty - dep  oilaymyz.

Kenes Odaghy túsynda da әielder әskerge tek soghys uaqytynda nemese arnayy dayyndyqtan keyin alynghan. Búl dәstýr tәuelsiz Qazaqstanda da jalghasyp keledi. Qoghamda әielderding basty róli – otbasy men bala tәrbiyesi dedegen úghym әli de kýshinde.

Kóptegen әskery tapsyrmalar joghary fizikalyq tózimdilikti talap etedi. Degenmen, barlyq әielding jaramsyz ekenin bildirmeydi. Alayda ortasha alghanda erlerding fizikalyq kýshi joghary dep esepteledi.

Qoghamda «әiel nәzik bolu kerek», «qyz balanyng orny – ýide» degen týsinik әli de basym.

Basqa elderde jaghday qalay? 

Shetelderde qyzdardyng әskerge alynuy keng taraghan. Mәselen:

Izraili – әlemdegi eng tanymal mysal deuge bolady. Múnda qyzdar da, úldar da 18 jasqa tolghan song әskerge shaqyrylady.

Norvegiya – 2015 jyldan bastap erler men әielderge birdey әskery mindet engizdi. Búl genderlik tendikti saqtau jәne el qorghanysyn kýsheytu maqsatynda jýzege asty.

Shvesiya, Finlyandiya, Soltýstik Koreya – búl elderde de әielderding әskerge alynuy zandy týrde naqtylanghan.

Osy elderde әskery qyzmetke әielderdi tartu memleketting qauipsizdigine qosymsha resurs retinde qarastyrylady. Sonymen qatar, búl genderlik  tendikti de qoldaudyng bir joly retinde kórinedi.

Qyzdardyng әskerge alynuynyng qanday paydasy bar?

Qyzdardy әskerge mindetti týrde shaqyru – qoghamda ýlken ózgerister әkelui mýmkin. Onyng birqatar jaghymdy jaqtary bar:

Ásker tәrtibi men tәrbie beru jýiesi arqyly jastardyng boyyna Otangha degen sýiispenshilik, tәrtipke baghynu, qiyndyqqa tózu siyaqty qasiyetter qalyptasady.

Sonymen qatar, qyzdar denesin shynyqtyryp, ruhany túrghyda da shyndalar edi. Búl olardy bolashaq ana retinde de, azamat retinde de myqty etedi.

Qyzdar әskery salada qyzmet etip, qorghanys jýiesining tolyq mýshesi bola alady. Búl әsirese qazirgi zamanghy aqparattyq jәne kiyber qauipsizdik salalarynda manyzdy.

Qyzdar men úldardyng qúqyqtary men mindetteri teng bolugha tiyis. Eger er - azamattar әskerge mindetti bolsa, әielder de búl jauapkershilikten tys qalmauy kerek degen pikirdemiz.

Qazaqstanda qyzdardyng әskerge alynbauy – zanmen retteletin, tarihy jәne әleumettik negizi bar jaghday. Degenmen, qazirgi zaman talabyna say, osy jýiege qayta qarau qajettiligi tuyndap keledi. Qyzdardy da belgili merzimge әskery dayyndyqtan ótkizu – olardyng boyynda patriottyq ruhty qalyptastyryp, jauapkershilik sezimin arttyrugha yqpal eter  edi.

Álemning damyghan elderinde búl tәjiriybe ózining ong nәtiyjesin berude. Qazaqstan da osy baghytta eksperiyment retinde әskery dayyndyqty barlyq jastargha ortaq etuge qadam basa alady. Qyzdardyng kóp boluy – resurstyng kóptigin bildiredi, al olardy el qorghanysyna tartu – memleketting mýddesine  say sheshim bolar edi.

Beysenghazy Úlyqbek, 

Qazaqstan Jurnalister Odaghynyng mýshesi

Abai.kz