قازىرگى زاماندا گەندەرلىك تەڭدىك پروبلەماسى كۇن تارتىبىندە تۇرعان وزەكتى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى رەتىندە سانالىپ وتىر. ايەلدەر تەك ۇيدە وتىرىپ، بالا تاربيەلەپ قانا قويماي، ساياسات، بيزنەس، عىلىم جانە اسكەري سالادا دا بەلسەندى قىزمەت اتقارىپ كەلەدى.

الايدا قازاقستاندا ايەلدەر مىندەتتى اسكەري قىزمەتتەن بوساتىلعان. بۇل جاعداي كەيدە قوعامدا سۇراق تۋدىرادى: "نەگە قىزدار دا اسكەرگە الىنبايدى؟ باسقا ەلدەردە الىناتىنىن ەستيمىز، بىزدە نەگە سولاي ەمەس؟" دەگەن سەكىلدى ساۋالدار ءجيى قويىلادى. بۇل ماقالادا وسى سۇراقتىڭ توڭىرەگىندە وي قوزعاپ، تاريحي، الەۋمەتتىك جانە قۇقىقتىق تۇرعىدا تالداۋ جاساپ كورمەكپىز.

نەلىكتەن  قىزدار مىندەتتى تۇردە اسكەرگە  شاقىرىلمايدى?

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «اسكەري قىزمەت جانە اسكەري مىندەتتىلىك تۋرالى» زاڭىنا سايكەس، ەلىمىزدە تەك ەر ازاماتتارعا مىندەتتى اسكەري بورىش جۇكتەلگەن. ال ايەلدەر ءۇشىن بۇل ەرىكتى نەگىزدە جۇزەگە اسىرىلادى. ياعني قىزدار ءوز ەركىمەن اسكەري قىزمەتكە بارا الادى، بىراق زاڭ جۇزىندە مىندەتتى ەمەس. مۇنداي شەشىمنىڭ نەگىزى بىرنەشە فاكتورعا بايلانىستى - دەپ  ويلايمىز.

كەڭەس وداعى تۇسىندا دا ايەلدەر اسكەرگە تەك سوعىس ۋاقىتىندا نەمەسە ارنايى دايىندىقتان كەيىن الىنعان. بۇل ءداستۇر تاۋەلسىز قازاقستاندا دا جالعاسىپ كەلەدى. قوعامدا ايەلدەردىڭ باستى ءرولى – وتباسى مەن بالا تاربيەسى دەدەگەن ۇعىم ءالى دە كۇشىندە.

كوپتەگەن اسكەري تاپسىرمالار جوعارى فيزيكالىق توزىمدىلىكتى تالاپ ەتەدى. دەگەنمەن، بارلىق ايەلدىڭ جارامسىز ەكەنىن بىلدىرمەيدى. الايدا ورتاشا العاندا ەرلەردىڭ فيزيكالىق كۇشى جوعارى دەپ ەسەپتەلەدى.

قوعامدا «ايەل نازىك بولۋ كەرەك»، «قىز بالانىڭ ورنى – ۇيدە» دەگەن تۇسىنىك ءالى دە باسىم.

باسقا ەلدەردە جاعداي قالاي؟ 

شەتەلدەردە قىزداردىڭ اسكەرگە الىنۋى كەڭ تاراعان. ماسەلەن:

يزرايل – الەمدەگى ەڭ تانىمال مىسال دەۋگە بولادى. مۇندا قىزدار دا، ۇلدار دا 18 جاسقا تولعان سوڭ اسكەرگە شاقىرىلادى.

نورۆەگيا – 2015 جىلدان باستاپ ەرلەر مەن ايەلدەرگە بىردەي اسكەري مىندەت ەنگىزدى. بۇل گەندەرلىك تەڭدىكتى ساقتاۋ جانە ەل قورعانىسىن كۇشەيتۋ ماقساتىندا جۇزەگە استى.

شۆەتسيا، فينليانديا، سولتۇستىك كورەيا – بۇل ەلدەردە دە ايەلدەردىڭ اسكەرگە الىنۋى زاڭدى تۇردە ناقتىلانعان.

وسى ەلدەردە اسكەري قىزمەتكە ايەلدەردى تارتۋ مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قوسىمشا رەسۋرس رەتىندە قاراستىرىلادى. سونىمەن قاتار، بۇل گەندەرلىك  تەڭدىكتى دە قولداۋدىڭ ءبىر جولى رەتىندە كورىنەدى.

قىزداردىڭ اسكەرگە الىنۋىنىڭ قانداي پايداسى بار؟

قىزداردى اسكەرگە مىندەتتى تۇردە شاقىرۋ – قوعامدا ۇلكەن وزگەرىستەر اكەلۋى مۇمكىن. ونىڭ بىرقاتار جاعىمدى جاقتارى بار:

اسكەر ءتارتىبى مەن تاربيە بەرۋ جۇيەسى ارقىلى جاستاردىڭ بويىنا وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، تارتىپكە باعىنۋ، قيىندىققا ءتوزۋ سياقتى قاسيەتتەر قالىپتاسادى.

سونىمەن قاتار، قىزدار دەنەسىن شىنىقتىرىپ، رۋحاني تۇرعىدا دا شىڭدالار ەدى. بۇل ولاردى بولاشاق انا رەتىندە دە، ازامات رەتىندە دە مىقتى ەتەدى.

قىزدار اسكەري سالادا قىزمەت ەتىپ، قورعانىس جۇيەسىنىڭ تولىق مۇشەسى بولا الادى. بۇل اسىرەسە قازىرگى زامانعى اقپاراتتىق جانە كيبەر قاۋىپسىزدىك سالالارىندا ماڭىزدى.

قىزدار مەن ۇلداردىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى تەڭ بولۋعا ءتيىس. ەگەر ەر - ازاماتتار اسكەرگە مىندەتتى بولسا، ايەلدەر دە بۇل جاۋاپكەرشىلىكتەن تىس قالماۋى كەرەك دەگەن پىكىردەمىز.

قازاقستاندا قىزداردىڭ اسكەرگە الىنباۋى – زاڭمەن رەتتەلەتىن، تاريحي جانە الەۋمەتتىك نەگىزى بار جاعداي. دەگەنمەن، قازىرگى زامان تالابىنا ساي، وسى جۇيەگە قايتا قاراۋ قاجەتتىلىگى تۋىنداپ كەلەدى. قىزداردى دا بەلگىلى مەرزىمگە اسكەري دايىندىقتان وتكىزۋ – ولاردىڭ بويىندا پاتريوتتىق رۋحتى قالىپتاستىرىپ، جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتەر  ەدى.

الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىندە بۇل تاجىريبە ءوزىنىڭ وڭ ناتيجەسىن بەرۋدە. قازاقستان دا وسى باعىتتا ەكسپەريمەنت رەتىندە اسكەري دايىندىقتى بارلىق جاستارعا ورتاق ەتۋگە قادام باسا الادى. قىزداردىڭ كوپ بولۋى – رەسۋرستىڭ كوپتىگىن بىلدىرەدى، ال ولاردى ەل قورعانىسىنا تارتۋ – مەملەكەتتىڭ مۇددەسىنە  ساي شەشىم بولار ەدى.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك، 

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz