Sonymen Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyng «Jasandy intellekt dәuirindegi Qazaqstan: ózekti mәseleler jәne ony týbegeyli sifrlyq ózgerister arqyly sheshu» atty Qazaqstan halqyna arnaghan Joldauy elimizde qyzu talqylanyp jatyr.

Elimizding әleumettik-ekonomikalyq damuyn talday otyryp, býgini men bolashaghyn belgileytin әr Joldaudyng әriyne, ózindik orny bar. Áriyne, Preziydentting jyl sayyn halyqqa arnap joldap jatatyn Joldaularynyng oryndalyp ta, oryndalmay ayaghy siyrqúiymshyqtanyp ketip jatqandary da barshylyq. Ár Joldaudan keyin ony iske asyrugha baghyttalghan Ýkimetting Is-sharalar jospary bekitilip, jýzege asyrylatyny da belgili. El iygiligi ýshin jýzege asatyn san-salaly salalardyng damuyna bek quanamyz.

Keshegi jana Joldaudaghy atalghan mәselelerding bәri de ýkimettik organdar tarapynan qolgha alynghan jәne aldaghy josparlanghan maqsattarmen ýndesip jatqany anyq. Osy arada men basqa kóterilgen mәselelerge toqtalmay, kónilime alandaushylyq tudyrghan myna mәselege el kónilin audarghym keledi.

Joldaudaghy ...«Jetinshi. Ekonomikany jan-jaqty janghyrtu júmystary adam kapitalyn damytugha qatysty jana mindetter jýkteydi.

...Elimiz bilim ekonomikasyna kóship jatyr. Sondyqtan ghylym, bilim jәne innovasiya salasyn basqaru tәsilderin ózara baylanystyru óte manyzdy.

...Bilikti mamandarymyzdy elge qaytarudyng tiyimdi tәsilderin oilastyryp, qoldanysqa engizu kerek. Kadr tapshylyghyn joi ýshin kóshi-qon sayasatyn da qayta qaraghan jón.

Shetelden elimizdi damytugha ýles qosa alatyn myqty mamandardy últyna qaramay tartu – óte manyzdy mindet. Olardyng Qazaqstanda qaluyna jaghday jasau kerek. Sebebi bizge bilikti mamandar óte qajet. Ásirese tehnikalyq mamandyqtardy mengergen óz isining naghyz sheberleri kerek. Qazirgi tilmen aitsaq, «sapasy joghary adamy resurstar» qajet. Óitkeni bilikti, sanaly adamdar – últtyq ekonomikanyng arqauy, el bolashaghynyng kepili»...

Oylap, saralap kóreyikshi, Joldaudaghy dәl osy aitylghan maqsat neni menzeydi. Investisiya dep jatyrmyz, otyz jyl boyy aitylyp kele jatqan ol jayly da bólek әngime. Ol da qaytalanyp, aita-ayta jauyr bolyp barady. Al endi ony qoya túryp «Kadr tapshylyghyn joy ýshin kóshi-qon sayasatyn da qayta qaraghan jón. ...shetelden ... myqty mamandardy últyna qaramay tartu...» dep aitylghan sóz, atylghan oq neni menzeydi. Endigi jetpegeni solar ma. Olar onsyz da bizding ishimizge kirip alyp, óz júmystaryn jýrgizip jatyr emes pe. Búl qanday sayasat. Eger olar myqty maman bolsa óz elderin jarylqamay ma. Aytylyp otyrghan sheteli taghy kim? Áriyne, bizding adamy resurstarymyzdy da, baylyghymyzdy da uysynan shygharghysy kelmey otyrghan Qytay men Reseyden keletin mamandardan basqa kim bar deysin. Sonda bizding myqty mamandarymyz endi ne isteydi. «Últyna qaramay tartu..., Olardyng Qazaqstanda qaluyna jaghday jasau kerek...» deydi. Sonda qazaq jeri taghy da bayaghyday shetelderden qashqan-pysqan mamandardyng mayshelpegine ainalmaq pa. Dәl qazirgi aumaly-tókpeli zamanda osynday maqsat qoy eshqanday elding sayasatynda joq shyghar. Eger eseptesek, dәl qazir bizdi shetelden kelip «jarylqap, ekonomikamyzdy kókke kóterip jýrgen» sheteldikter jýz myndap sanalmay ma? Endi dәl osy bir auyz sózdi talday bersek, jýrek syzdaydy, ish qazanday qaynaydy. Osy  mening jazghanymnan song talay oi-pikirler aitylar...

Osydan bir jyl búryn el Preziydenti Reseyding «Izvestiya» gazetine bergen maqalasynda «Qazir Qazaqstanda Reseyding 23 myng kompaniyasy tabysty júmys istep jatyr. Onyng 4 myny keyingi bir jyldyng ishinde qúryldy.» dep jazghan edi. Olardyng ne istep, ne qoyyp jatqanyn bir qúday bilsin dep qoyayyn. Ondaghy qanshama myndaghan qyzmetker adamdar әbden ornyghyp, jaghdayyn jasap ta alghan shyghar...

Bizding osy otyz jyl boyy damyghan elderden «Bolashaq» baghdarlamasymen, basqa da óz betimen oqyp-toqyp ilim-bilim alghan myndaghan jastarymyz qayda jýr? Basynda aitylghanda olar elimizdi damytyp, biyikke kóteredi degen jalyndy úrandar qayda qaldy? Álde olardyng maqsaty men yqylasyn, úmtylysyn túnshyqtyryp tastadyq pa. Álde bәri sol shetelderde qaldy ma.

Búl orayda Joldaudaghy bilikti mamandardy elge qaytaru tәsilderin qarastyru kerek degeni de jón sóz. Mәseleni osydan bastasaq dúrys bolar edi.

Sonymen qatar shetelderden maman tartu ýshin «kóshi-qon sayasatyn qayta qaraghan jón» deydi. Sonda maman tartu ýshin sonau túraqsyz әlemtapyryq bolyp jatqan Aziya men Tayau shyghys, Afrika men kórshiles elderden qayda bararyn bilmey jatqan migranttar ýshin jasalyp jatqan sayasat pa. Ótkende osy әleumettik jelilerden bir sybys shyghyp edi. Álgi qyrqysyp, syiyspay jatqan jebireyler men palestinalyqtardy bizding elge jiberip qaluy mýmkin degen. Mýmkin sonyng әseri me. IYә, osy mәseleni oilaghanda oiymyzgha nebir jaman oy keledi. Ózimiz ensemizdi kótere almay jatqanda taghy da bayaghy kenes kezindegidey shyrmauyqqa týsip qaluymyz әbden mýmkin emes pe. Degenmen basqa emes, bizding el ýshin qauipti búl.

Odan da ózimizding bilimdi myndaghan jastarymyzdy ósirip, júmysty solargha tapsyryp, әlgi jaghdaydy osylargha jasap, biliktiligin arttyrugha kýsh júmsamay ma bizding biylik. Óitkeni bayaghyda kenes zamanynda bizge mamandar tartu degen nauqannyng qalay jýrgizilgenin jaqsy bilemiz. Býkil kenes odaghynyng qalghan 14 respublikasynan Qazaq eline bilimi men naqty mamandyqtary joq bolsa da, qarapayym júmysshylardy «maman» dep top-tobymen aidaytyn, olargha jaqsy jalaqysy bar júmys, jayly jaghday aldymen jasalatyn. Tek sol kezding kebin kiymesek boldy. Sondyqtan búl mәselege bayyppen qarau kerek dep sanaymyz.

Elimiz ken-baytaq, tabighy baylyghymyz shash-etekten dep qansha aitsaq ta sheginerge jol, basar jer, asar tauymyz qalmay jýrmesin ózimizge, úrpaghymyzgha. Óz terimizdi ózimiz iyleyik aghayyn!  

Erlan Kýzekbay,

Astana qalasy

Abai.kz