Franklin Nelison: Jaqynda X-ten (búryn Twitter dep atalghan әleumettik jeli) amerikalyq jazushy Rey Bredberiymen jasalghan súhbatyn kórdim.

Odan shygharmashylyq turaly súraghanda, ol: «Intellekt shygharmashylyqqa ýlken qauip, óitkeni sen ózinning negizgi shyndyghynnan – kim ekenin, qanday ekening jәne kim bolghyng keletininnen – ajyrap, bәrin aqylmen aqtap, sebepter izdey bastaysyn» – dedi. Sonday-aq, «jazushy eshqashan mashinka basynda oilamauy kerek, ol sezinui tiyis» degendi qosty. Forma men taqyryptyng baylanysyn qalay týsinesiz? Bredbery dúrys aitty ma – jazushy oilamay, tek sezinui kerek pe?

Margo Djefferson: Men onday qarama-qarsylyqpen mýldem kelispeymin. Jazushylyq ómirde aqyl basym bolatyn sәtter bar – ol tipti aptalargha sozyluy mýmkin. Búl – qajet. Sezimge de qatysty solay: «Men múnda ne istep otyrmyn? Neni jiberip aldym degen súraqtar turaly jii oilanuy kerek. Biraq olar әrqashan bir-birin sezinedi. Kelispey túrsa da, ózara ýndestik tabugha nemese paydaly qayshylyq tudyrugha dayyn. Joq, Bredberiymen kelispeymin. Nege kelisuim kerek? Ómirimning kóp bóligin synshy bolyp ótkizdim ghoy. Synshy bolu barghan sayyn – әsirese qazir, gazet-jurnal baghandarynan góri, jeke renki basym kitaptarda jazyp jýrgende – syny oidyng búrynnan berilgen bedelin shayqau degendi bildiredi. Búl – avtorlyq, keyde tipti «bәrin biletin bayandaushy» tәrizdi týsinik. Múny jalghyz men ghana bayqap otyrghan joqpyn, biraq men ýshin negizgi ústanym – oy men sezimning qarym-qatynasyn kýrdelendiru. Múny týrli jan dýniyelik jaghdaylar da kýrdelendiredi, mysaly, meditasiya. Buddistik ýlgide ghana emes, jalpy – oy jýgirtu degenimiz – әri sezinu, әri oilau. Mәselen, bireudi moyyndau ashyq әri kýshti sezimnen túruy mýmkin, biraq ol sonday-aq qatal da qatang oidan da tuyndaydy. Sondyqtan biz búl formalardy kýrdelirek qarastyruymyz kerek — tek jazushy retinde emes, oqyrman retinde de.

- Songhy jyldary siz negizinen kitap jazumen ainalysyp jýrsiz, biraq bastapqyda jurnalist әri resenzent boldynyz.

- IYә, qazir de solay! Men «beat journalist» boldym. Keyde ocherk jazdym, biraq negizinen resenziyalar, sonday-aq keyin «mәdeny syn» dep atalghan dýniyelerge den qoydym. Búl – belgili bir tuyndygha emes, amerikalyq mәdeniyettegi dauly taqyryptargha taldau jasau. Keneytip jazatynsyn, oigha erik berip, baylanystar izdep, jartylay qorytyndy jasaytynsyn.

- Jurnalistika sizge ne berdi? Onyng shekteuleri men sabaqtary qanday boldy?

- Aldymen maghan ne bergenin aitayyn! Jurnalistika maghan negizgi qaghidattardy ýiretti: taqyrypqa qalay jaqyndau, zertteu jýrgizu, oilanu, dedlayndy saqtau, negizgi iydeyalardy shekteuli kólemge syidyru. Biraq búl óte nәzik nәrse: óz dauysyndy, óz oi-pikirindi – yaghny oqyrmannyng sizdi nege oquy keregin kórsetetin daralyqty – әrqashan basylymnyng ortaq ýnimen ýilestiru kerek. Ár basylymnyng ózindik ýni bar. Bir basylymnan ekinshisine auysu jeke stiylindi saqtap qaludyng bir joly boldy. Mysaly, Village Voice, Ms. nemese Vogue-qa jazu bir basqa, al Newsweek nemese New York Times-qa jazu mýlde basqa. Tildi, kirispe tәsildi әrtýrli qoldanugha bolatyn. Osy ekeuin de ýiretti. Teris jaqtary da osy aitqandardan angharylady. Birtekti oiynshygha ainalyp ketu qaupi bar: «Mynany osylay aituym kerek»; «Myna jerde júmsartyp jazuym kerek»; «Búl jurnalgha jeke, intimdik kirispe kerek — sony oilap tabayyn» degen siyaqty. Búl birtindep boljamdy, jalyqtyratyn nәrsege ainalady. Qaytalay beretin sózderindi bayqaysyn, әdettegi ólshemnen tys taqyryp týsse, abdyrap qalasyn. Bayaghy banalidi sitkomdar siyaqty: kórip otyryp rahattanghanynmen, akterding qashan, qalay qimyldaytynyn aldyn ala bilesin. Jurnalistika da sonday boluy mýmkin.

- Syn kóbine birjaqty, túiyq oy bildiru, belgili bir obektivtilikke úmtylu, manyz beru jәne shekteu qonmen shektelip jatyr. Búghan ne deysiz?

- Men әrdayym, aitqanynyzday, synnyng osy qaghidalaryna qaraghanda, olardy qara týsti әiel, azshylyq ókili retinde jazghanymnyng әseri zor ekenin sezindim. Newsweek-ke barghanda olarda synshy retinde әiel de, týsti nәsildi adam da bolmaghan. Times-ta menen búryn da azdaghandar boldy – Anatoli Broyard, mysaly, syrt kózge aq kóringen, biraq ol qara nәsildi edi. Sondyqtan ol qaghidalardy eshqashan ózdiginen berilgen nәrse dep qabyldamadym. Áriyne, qoldandym, biraq tolyghymen boy aldyra almadym. Árdayym olarmen belgili bir dialogta, keyde dauda bolugha tyrystym.

Dayyndaghan Dýisenәli Álimaqyn

Abai.kz