فرانكلين نەلسون: جاقىندا X-تەن (بۇرىن Twitter دەپ اتالعان الەۋمەتتىك جەلى) امەريكالىق جازۋشى رەي برەدبەريمەن جاسالعان سۇحباتىن كوردىم.

ودان شىعارماشىلىق تۋرالى سۇراعاندا، ول: «ينتەللەكت شىعارماشىلىققا ۇلكەن قاۋىپ، ويتكەنى سەن ءوزىڭنىڭ نەگىزگى شىندىعىڭنان – كىم ەكەنىڭ، قانداي ەكەنىڭ جانە كىم بولعىڭ كەلەتىنىڭنەن – اجىراپ، ءبارىن اقىلمەن اقتاپ، سەبەپتەر ىزدەي باستايسىڭ» – دەدى. سونداي-اق، «جازۋشى ەشقاشان ماشينكا باسىندا ويلاماۋى كەرەك، ول سەزىنۋى ءتيىس» دەگەندى قوستى. فورما مەن تاقىرىپتىڭ بايلانىسىن قالاي تۇسىنەسىز؟ برەدبەري دۇرىس ايتتى ما – جازۋشى ويلاماي، تەك سەزىنۋى كەرەك پە؟

مارگو دجەففەرسون: مەن ونداي قاراما-قارسىلىقپەن مۇلدەم كەلىسپەيمىن. جازۋشىلىق ومىردە اقىل باسىم بولاتىن ساتتەر بار – ول ءتىپتى اپتالارعا سوزىلۋى مۇمكىن. بۇل – قاجەت. سەزىمگە دە قاتىستى سولاي: «مەن مۇندا نە ىستەپ وتىرمىن؟ نەنى جىبەرىپ الدىم دەگەن سۇراقتار تۋرالى ءجيى ويلانۋى كەرەك. بىراق ولار ارقاشان ءبىر-ءبىرىن سەزىنەدى. كەلىسپەي تۇرسا دا، ءوزارا ۇندەستىك تابۋعا نەمەسە پايدالى قايشىلىق تۋدىرۋعا دايىن. جوق، برەدبەريمەن كەلىسپەيمىن. نەگە كەلىسۋىم كەرەك؟ ءومىرىمنىڭ كوپ بولىگىن سىنشى بولىپ وتكىزدىم عوي. سىنشى بولۋ بارعان سايىن – اسىرەسە قازىر، گازەت-جۋرنال باعاندارىنان گورى، جەكە رەڭكى باسىم كىتاپتاردا جازىپ جۇرگەندە – سىني ويدىڭ بۇرىننان بەرىلگەن بەدەلىن شايقاۋ دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل – اۆتورلىق، كەيدە ءتىپتى «ءبارىن بىلەتىن بايانداۋشى» ءتارىزدى تۇسىنىك. مۇنى جالعىز مەن عانا بايقاپ وتىرعان جوقپىن، بىراق مەن ءۇشىن نەگىزگى ۇستانىم – وي مەن سەزىمنىڭ قارىم-قاتىناسىن كۇردەلەندىرۋ. مۇنى ءتۇرلى جان دۇنيەلىك جاعدايلار دا كۇردەلەندىرەدى، مىسالى، مەديتاتسيا. بۋدديستىك ۇلگىدە عانا ەمەس، جالپى – وي جۇگىرتۋ دەگەنىمىز – ءارى سەزىنۋ، ءارى ويلاۋ. ماسەلەن، بىرەۋدى مويىنداۋ اشىق ءارى كۇشتى سەزىمنەن تۇرۋى مۇمكىن، بىراق ول سونداي-اق قاتال دا قاتاڭ ويدان دا تۋىندايدى. سوندىقتان ءبىز بۇل فورمالاردى كۇردەلىرەك قاراستىرۋىمىز كەرەك — تەك جازۋشى رەتىندە ەمەس، وقىرمان رەتىندە دە.

- سوڭعى جىلدارى ءسىز نەگىزىنەن كىتاپ جازۋمەن اينالىسىپ ءجۇرسىز، بىراق باستاپقىدا جۋرناليست ءارى رەتسەنزەنت بولدىڭىز.

- ءيا، قازىر دە سولاي! مەن «beat journalist» بولدىم. كەيدە وچەرك جازدىم، بىراق نەگىزىنەن رەتسەنزيالار، سونداي-اق كەيىن «مادەني سىن» دەپ اتالعان دۇنيەلەرگە دەن قويدىم. بۇل – بەلگىلى ءبىر تۋىندىعا ەمەس، امەريكالىق مادەنيەتتەگى داۋلى تاقىرىپتارعا تالداۋ جاساۋ. كەڭەيتىپ جازاتىنسىڭ، ويعا ەرىك بەرىپ، بايلانىستار ىزدەپ، جارتىلاي قورىتىندى جاسايتىنسىڭ.

- جۋرناليستيكا سىزگە نە بەردى؟ ونىڭ شەكتەۋلەرى مەن ساباقتارى قانداي بولدى؟

- الدىمەن ماعان نە بەرگەنىن ايتايىن! جۋرناليستيكا ماعان نەگىزگى قاعيداتتاردى ۇيرەتتى: تاقىرىپقا قالاي جاقىنداۋ، زەرتتەۋ جۇرگىزۋ، ويلانۋ، دەدلايندى ساقتاۋ، نەگىزگى يدەيالاردى شەكتەۋلى كولەمگە سىيدىرۋ. بىراق بۇل وتە نازىك نارسە: ءوز داۋىسىڭدى، ءوز وي-پىكىرىڭدى – ياعني وقىرماننىڭ ءسىزدى نەگە وقۋى كەرەگىن كورسەتەتىن دارالىقتى – ارقاشان باسىلىمنىڭ ورتاق ۇنىمەن ۇيلەستىرۋ كەرەك. ءار باسىلىمنىڭ وزىندىك ءۇنى بار. ءبىر باسىلىمنان ەكىنشىسىنە اۋىسۋ جەكە ءستيلىڭدى ساقتاپ قالۋدىڭ ءبىر جولى بولدى. مىسالى، Village Voice, Ms. نەمەسە Vogue-قا جازۋ ءبىر باسقا، ال Newsweek نەمەسە New York Times-قا جازۋ مۇلدە باسقا. ءتىلدى، كىرىسپە ءتاسىلدى ءارتۇرلى قولدانۋعا بولاتىن. وسى ەكەۋىن دە ۇيرەتتى. تەرىس جاقتارى دا وسى ايتقانداردان اڭعارىلادى. بىرتەكتى ويىنشىعا اينالىپ كەتۋ قاۋپى بار: «مىنانى وسىلاي ايتۋىم كەرەك»; «مىنا جەردە جۇمسارتىپ جازۋىم كەرەك»; «بۇل جۋرنالعا جەكە، ينتيمدىك كىرىسپە كەرەك — سونى ويلاپ تابايىن» دەگەن سياقتى. بۇل بىرتىندەپ بولجامدى، جالىقتىراتىن نارسەگە اينالادى. قايتالاي بەرەتىن سوزدەرىڭدى بايقايسىڭ، ادەتتەگى ولشەمنەن تىس تاقىرىپ تۇسسە، ابدىراپ قالاسىڭ. باياعى ءبانالدى سيتكومدار سياقتى: كورىپ وتىرىپ راحاتتانعانىڭمەن، اكتەردىڭ قاشان، قالاي قيمىلدايتىنىن الدىن الا بىلەسىڭ. جۋرناليستيكا دا سونداي بولۋى مۇمكىن.

- سىن كوبىنە بىرجاقتى، تۇيىق وي ءبىلدىرۋ، بەلگىلى ءبىر وبەكتيۆتىلىككە ۇمتىلۋ، ماڭىز بەرۋ جانە شەكتەۋ قويۋمەن شەكتەلىپ جاتىر. بۇعان نە دەيسىز؟

- مەن ءاردايىم، ايتقانىڭىزداي، سىننىڭ وسى قاعيدالارىنا قاراعاندا، ولاردى قارا ءتۇستى ايەل، ازشىلىق وكىلى رەتىندە جازعانىمنىڭ اسەرى زور ەكەنىن سەزىندىم. Newsweek-كە بارعاندا ولاردا سىنشى رەتىندە ايەل دە، ءتۇستى ءناسىلدى ادام دا بولماعان. Times-تا مەنەن بۇرىن دا ازداعاندار بولدى – اناتول برويارد، مىسالى، سىرت كوزگە اق كورىنگەن، بىراق ول قارا ءناسىلدى ەدى. سوندىقتان ول قاعيدالاردى ەشقاشان وزدىگىنەن بەرىلگەن نارسە دەپ قابىلدامادىم. ارينە، قولداندىم، بىراق تولىعىمەن بوي الدىرا المادىم. ءاردايىم ولارمەن بەلگىلى ءبىر ديالوگتا، كەيدە داۋدا بولۋعا تىرىستىم.

دايىنداعان دۇيسەنالى الىماقىن

Abai.kz