Mәjilis deputaty Sәrsenghaliyev Nartay Aralbayúly Mәjilisting plenarlyq otyrysynda Qazaqstan Respublikasynyng Premier-Ministri Oljas Abayúly Bektenovke  deputattyq saual joldady.

Memleket basshysy Qasym-Jomart Kemelúly enbek adamynyng mәrtebesin kóteru men enbeksýigishtik qúndylyqtaryn dәripteudi memlekettik sayasattyng negizgi basymdyghynyng biri retinde aiqyndap berdi. Qarapayym enbek adamdary ýshin jana memlekettik marapattar engizilip, 2025 jyl Júmysshy mamandyqtary jyly bolyp jariyalandy. Nәtiyjesinde enbek adamyna qoldau kórsetuding arnauly jobalary jýzege asyryluda.

Búl baghyttaghy jýieli júmystyng negizi azamattardy erte jastan enbekke baulu, mektep qabyrghasynan bastap enbek mashyghyn qalyptastyru. Atalghan bastama әlemdik tәjiriybege tolyq sәikes keledi. Mәselen: Japoniya, Koreya, Qytay elderinde dәl osynday tәsilder arqyly jastardyng enbekke degen qúrmeti men jauapkershiligi qalyptasady.

Ýiirmeden de, enbekten de tys qalghan jasóspirimder uaqytyn tek gadjetke arnap, kóshe kezip, týrli qauip-qaterge tap bolady.
Búl – ekonomika mәselesi ghana emes, eng aldymen qúndylyqtar qaghidaty. Qazirgi tanda elimizde 16 jastan asqan 2 millionnan astam jas óren bar.

Olardyng ishinde enbek etkisi keletinderi az emes, biraq júmys berushilerdin  esigi jabyq. IYә, Enbek kodeksi jasóspirimdermen
16 jastan bastap, al ata-anasynyng rúqsatymen 14 jastan bastap enbek shartyn jasasugha mýmkindik beredi. Biraq is jýzinde
búl norma tolyq júmys istemeydi. Kóptegen júmys berushiler olarda qyzmetke aludan, tipti praktikagha qabyldaudan tartynady.

Nege búlay boldy, endi ne isteu kerek?

Birinshi mәsele: Saqtandyru.

Qoldanystaghy mindetti saqtandyru jýiesi tek kәmeletke tolghandargha ghana qoldanylady. Al jasóspirimder qúqyqtyq qorghansyz qalady. Sonyng saldarynan olar kóbine «kólenkeli» júmyspen ainalysady: kurier, dayashy, jetkizushi bolyp enbek etedi. Biraq eshqanday enbek qúqyghy qorghalmaydy. Sondyqtan júmys isteytin jasóspirimderge arnalghan jana saqtandyru klasy engiziluge tiyis. Osy mәsele boyynsha arnayy  zangha engiziletin týzetulerdi   dayyndadyq.

Ekinshi mәsele: Baqylau.

Qazir jasóspirim qyzmet etetin kәsiporyn avtomatty týrde tekseriske úrynady jәne qosymsha әkimshilik kedergilerge tap bolady. Kóptegen kәsiporyndar sanksiyadan qauiptenip, olardy qabyldamaydy. Mysaly, dualidy oqytu jýiesindegi kolledj studentteri praktikagha shygha almaghan – kәsiporyn
16 jastaghylardy qabyldaudan bas tartqan. Sondyqtan baqylau algoritmin qayta qarau qajet: ol qorqytu emes, qoldau tetigi boluy kerek.

Ýshinshi mәsele: Júmys berushilerdi yntalandyru.

Kәmeletke tolmaghan biraq enbek etkisi keletin jastardy qoldau ýshin júmys berushilerdi yntalandyru qajet. Mysaly, jasóspirimderding jalaqysyna ketken shyghyndardy salyqtyq shegerimge jatqyzu nemese dualidy oqytu arqyly júmysqa qabyldaghandardy qoldau tetikterin qarastyru kerek.

Tórtinshi mәsele: Óz-ózin júmyspen qamtyghan jastar.

Qazirding ózinde repetitor, kenesshi, baghdarlamashy, kurier retinde tabysty enbek etip jýrgen jasóspirimder bar. Olar ýshin «Óz-ózin júmyspen qamtyghan jastar» arnauly mәrtebesin engizu qajet. Enbekterin eseptelip, memleket tarapynan әdistemelik qoldau kórsetiluge tiyis. Mektep qabyrghasynan bastap jinaqtalghan resmy enbek ótili ýshin (mysaly, 100 saghattan bastap) kolledjder men JOO-na týsu kezinde qosymsha ball beru sekildi tetikterdi qarastyru kerek. Múnday tәsil jasóspirimning enbegin qarapayym tabystan strategiyalyq investisiyagha ainaldyrady.

Besinshi. «Jas Enbek» sifrlyq platformasy.

Júmysqa ornalasugha arnalghan bir tereze qaghidaty: jasóspirimder – bos júmys oryndaryn kóredi, enbek qúqyghy boyynsha onlayn-kurstan ótedi, sifrlyq enbek kitapshasyn jýrgizedi. Júmys berushiler – kelisimshartty birneshe qadam boyynsha rәsimdeydi. Memlekettik organdar – derekterdi avtomatty týrde jinap, artyq tekserissiz zanbúzushylyqtardy kóredi.

Altynshy. Motivasiya jәne bedel.

«Ónirding ýzdik jas qyzmetkeri» bayqauyn engizu kerek. Jenimpazdargha әkimdikter tarapynan beriletin jyl sayynghy syilyqtar men marapattar enbeksýigish jasóspirimderdi yntalandyru qúralyna ainalady.

Atalghan sharalar enbek etip jýrgen jasóspirimderding qauipsizdin jәne  enbek qúndylyqtaryn nyghayta týsuge jol ashady.

«AMANAT» partiyasy Fraksiyasynyng mýshesi, deputat                                                                      

Abai.kz