Tayau Shyghysta taghy soghys bola ma?

Qazir әlem nazary Tayau Shyghysta. AQSh, Mysyr, Qatar, Týrkiya sekildi elder kýsh salyp, túp-tura 2 jyl boyy jalghasyp kele jatqan Gazadaghy soghys toqtady (is jýzinde). zraili men HAMAS tútqyn almasty.
HAMAS – tiri qalghan úzyn-sany 20 tútqyndy bosatty. Taghy 28-i ólgen tútqyndar. Olardyng 4-6-synyng denesin HAMAS keshe berdi. Qalghandaryn ýiindi-qirandylardyng arasynan izdep tauyp, qaytarady. HAMAS olardy 2023 jyldyng 7 qazanynda Izrailige jasaghan shabuyl kezinde kepilge alghan.
IZRAIL – úzyn-yrghasy 2000-gha juyq tútqyndy bosatpaq. Olardyng 250-i Iordan ózenining batys betine jiberiledi. Qalghandary Gazalyqtar. Gaza aumaghynda tútqyngha týskender. Jalpy osy soghys bastalghaly-beri taraptar 3 mәrte tútqyn almasqan. Izraili býgingini qosqanda 3985 tútqyndy bosatqan.
ÝSh TALAP
2023 jyldyng 7 qazanyndaghy shabuyldan song Izraili Gaza sektoryna, HAMAS-qa qarsy soghys ashty, bilesizder. Soghys ashqanda qoyghan basty ýsh talap boldy. Olar:
Birinshi talap – tútqyn almasu (ólgeni bar, tirisi bar, barlyq tútqyndardy bosatu). Izraili búl maqsatyna qol jetkizdi.
Ekinshi talap – Gaza sektorynyng tolyq qarusyzdanuy. Búl talap ta oryndaludyng az-aq aldynda túr. Búl jolghy bitimning basty talaby da osy – HAMAS-tyng tolyqtay qarularyn tapsyruy. Qarudy tek HAMAS emes, tútas sektor tastauy kerek. Yaghni, demilitarizasiya. AQSh preziydenti Tramptyn: «Gaza tolyq demilitarizasiyalanady. Dubay ýlgisindegi erekshe turistik-ekonomikalyq aimaqqa ainalady», - degendi jiyi-jii qaytalap aituy da sol. Demek, Izrailiding búl talaby da oryndaldy deuge negiz bar.
Ýshinshi talap – HAMAS-tyng tolyq joyyluy. Búl jolghy bitimning sharty boyynsha – HAMAS tolyq qaruyn tastap, biylikten ketedi. Gaza sektoryn basqarugha mýlde aralaspaydy. Múnyng aqysyna – tiri qalghan hamastyqtardyng sektordan tiri shyghyp ketuine mýmkindik beriledi.
MYSYRDAGhY BEYBITShILIK SAMMIYTI
Keshe Mysyrda, Sharm el-Sheyhte beybitshilik sammiyti ótti. Oghan AQSh pen Mysyr moderatorlyq jasaydy. 20-gha juyq elding basshy-qosshylary qatysty. Izraili men HAMAS qatyspady.
Qatysatyn elder: Týrkiya, Ázirbayjan, Iordaniya, Bahreyn, Pәkistan, Ýndistan, Palestina avtonomiyasy, Germaniya, Fransiya, Úlybritaniya, Ispaniya, Italiya, Majarstan, Grekiya, Kipr, Qatar, Saud Arabiyasy, BAÁ, Indoneziya. Europalyq kenes tóraghasy men BÚÚ Bas hatshysy da sammitke qatysty.
Talqylanghan basty 2 mәsele – Gazany qalpyna keltiru jәne tútas Tayau Shyghysta beybitshilik ornatu.
GAZANY QALPYNA KELTIRU
Qazir Gaza sektory tolyqtay qirandygha ainalghan. Sektor aumaghynda birde-bir býtin ghimarat qalmaghan. Dese de, preziydent Tramp aitqanday, Gaza sektoryn arnayy turistik-ekonomikalyq aimaqqa ainaldyrugha әbden bolady jәne onyng súlbasy da dayyn.
Ázirge belgilisi Gazany qalpyna keltiru isinde:
- Mysyr – logistikagha jauapty bolyp, qauipsiz aimaq qalyptastyrady,
- Qatar – gumanitarlyq jetkizilimder men energetikagha jauapty bolady,
- Týrkiya – qúrylys pen jergilikti enbek kýshin dayarlaudy mindettep alady,
- AQSh pen EO infraqúrylym men Halyqaralyq baqylaudy úiymdastyrady dep kýtiledi.
MÁSELE: Dese de, Gazada atys toqtap, tútqyn almasty, Mysyrgha bәri jinaldy degen sóz – Gazada beybitshilik ornady degen sóz emes. Qazir HAMAS-tyng óz ishinde qarsylyqtar kýshengde. Kesheleri HAMAS Gaza ishinde qarudy tastaugha qarsy shyqqan óz mýshelerimen atysqanyn kórdik. Demek, HAMAS-tyng ishinde qarudy berip, soghysty ayaqtaugha qarsy kýshter bar. IYә, olardyng sany da, resursy da az, biraq bar. Sondyqtan, tútqyn almasudan keyingi rettelui tiyis mәsele – osy qarsylyq toptaryn jýgendeu.
TAYaU ShYGhYSTYNG BOLAShAGhY
Búl búlynghyr әngime. Tramp bastap, ózgeler qoshtap: «Gazadaghy bitim –tútas Tayau Shyghystaghy beybitshilikting bastauy», - dese de, búl juyq arada bol qoyatyn is emes. Nege?
Sebep kóp. Eng bastysy – Tayau Shyghysta sheshilmegen mәseleler: jer dauy, sayasy qaqtyghystar әli kóp. Solardyng birsypyrasy:
1) Izrailiding kelesi nysanasy – Livandaghy «Hezbolla». HAMAS qarularyn tastap, kelisimge kelgenimen, «Hezbolla» әli berilgen joq. Qarularyn tastaytyn týrleri de әzirge bayqalmaydy.
2) IYemende «Husitter» de Izrailimen kýsh synasyp bolmady. «Husitterdin» oqtary Qyzyl tenizdegi kemelerding mazasyn әlsin-әlsin qashyryp jatyr. Olardy birjaqty etpey, Izraili basylmaydy.
3) Siriyada Golan jotalarynyng da taghdyry әli sheshilgen joq. Ras, Siriyada biylik auysyp, AQSh ong qaraytyn ash-Sharaa komanda jasaqtap jatqanymen, Siriya degen siyrdyng býiregindey qyryq-qúram el. Onda pro-izrailidik kýshter de, anti-izrailidik kýshter de jetip-artylady.
4) Izrailiding eng basty jauy – Iran. Iran men Izrailiding jekpe-jegi әli ayaqtalghan joq. Irannyng juyrda ghana MAGATE-men júmysty toqtatqanyn, 28 qyrkýiekte Irangha qaytadan sanksiyalar salynghanyn, Irannyng yadrolyq baghdarlamadan bas tartpaghanyn eskersek, beybitshilik turaly sóz qozghaugha әli tym erte.
5) Iordan ózenining batys beti – әli kýrmeu sheshilmegen eng ýlken mәsele. BÚÚ «eki memleket» prinsiypin hatqa jazyp, mindettegenimen, Izraili Palestina memleketining qúryluyna әste jol bermeuge tyrysady.
Dolbar: Eng songhy – qazir Izrailiding sayasiy-әskery elitasynda Netanyahu sayasatyna qarsylar az emes. Halyq ta ara-túry narazylyqtar úiymdastyryp, premierding otstavkasyn talap etip túrady. Múnday jaghdayda, Netanyahu ýshin soghystyng jalghasqany tiyimdi.
Osynday sebeptermen sóz qúrasaq, 20 týgili jýz jiyrma memleket jiylsa da, Tayau Shyghysta juyq jyldarda beybitshilik ornay qoyy ekitalay. Kerisinshe, óte juyq arada Izraili ne Livangha, ne IYemenge soghys ashuy әbden mýmkin...
Abai.kz