«Damyghan sosializm» dәuirinde Kenes Odaghynyng Bas hatshysy Leonid Iliich Brejnev kóp syilyqtar aldy. Búl syilyqtar dostarynan, qarapayym azamattardan, enbek újymdarynan, kommunistik partiyalardyng basshylarynan jәne basqa elderding kóshbasshylarynan berildi.

Negizinen, búl syilyqtardy berushilerding kózqarasy boyynsha, qyrghy qabaq soghystyng eki qarama-qarsy blogynyng birining «kóseminin» ústanymyn anyq anyqtaytyn simvolikalyq syilyqtar boldy. Degenmen, «mýddelerge negizdelgen» syilyqtar da boldy – barlyghy «qúrmetti Leonid Iliichtin» sәn-saltanatqa, qymbat kólikterge jәne ang aulaugha degen qúshtarlyghyn biletin.

Memleket basshylary men әrtýrli delegasiyalar, «halyq demokratiyasy» elderining ókilderi jәne enbek újymdary Brejnevke syigha tartqan kóptegen syilyqtardyng ishinde kópshiligi simvolikalyq, ortaq iydeyalardy eske salatyn, marksizm-leninizmge berilgendikti, ortaq revolusiyalyq ótkendi jәne ortaq bolashaqqa ýmitti bildiretin syilyqtar boldy.

Olargha kartinalar, portretter, mýsinder, alibomdar, poshta markalary jәne revolusiyalyq taqyryptaghy әrtýrli basylymdar kirdi, kóbinese Leonid Iliich beynelengen. Bas hatshy beynelengen syilyqtar búl syilyqtardyng arasynda erekshe oryn aldy, óitkeni olar sózsiz Brejnevke jaghympazdandy.

Brejnev olardy rizashylyqpen qabyldady jәne Niksonmen kezdesuinen keyin AQSh-ta shygharylghan, onyng sureti beynelengen poshta konvertining amerikandyqtar tarapynan birden tauyp alynyp, elde siyrek kezdesetin nәrsege ainalghany turaly әngimeni aitudy únatatyn.

Brejnevting әrtýrli elderge saparlary kezindegi jyly jýzine, sabyrly minezine jәne qarapayym adamdarmen qarym-qatynasyna tәnti bolghan sheteldikter jii Bas hatshynyng portretterin salyp, oghan syilyq retinde jiberetin. Keybir qolónershiler Leonid Iliichting portretterin kestelep nemese monshaqpen bezendirilgen núsqalaryn jasady.

Kenes kósemining portretteri kóptegen vazalarda, qolóner búiymdarynda, keramikada jәne farforda payda boldy. Al amerikandyq kәsipker Armand Hammer Brejnevke 75 jasqa toluyna oray arnayy syilyq – hrustali aisbergtegi aq aidyng mýsinin: «Kez kelgen jaghdayda sabyrly bolyp, әrqashan jeniske jetetin úly kenes kósemine» degen jazumen syilady.

Leonid Iliich Brejnevke úsynylghan syilyqtardyng ishinde erekshe oryndy Kremlige tek keng baytaq elimizding týkpir-týkpirinen ghana emes, sonymen qatar әlemning basqa elderinen de әkelinip, jiberiletin «tabighat syilyqtary» aldy. Oblystardyng jәne kenestik respublikalardyng basshylary búl ýshin erekshe atap ótildi, olardyng әrqaysysy Bas hatshygha merekege nemese sapargha oray jergilikti dәmdi taghamdardan túratyn «azyq-týlik sebetin» syigha tartudy óz mindeti dep sanady.

«Ýshinshi elderdin» ókilderi de Kenes kósemin erkeletip, Mәskeuge ekzotikalyq jemister әkeldi. Brejnev múnday syilyqtardy jaqsy kóretin, kóbinese artyq ónimderdi tuystary men dostaryna qayta bóletin, biraq barlyq ónimder mikrobtar men radioaktivti zattargha qatang tekseruden ótti.

Leonid Iliich óz kezeginde otbasy men dostaryna ang aulau kuboktary týrinde rәsimdik syilyqtar syilaghandy ​​jaqsy kóretin. Ol anshy retinde tanymal bolghan jәne әrbir sәtti ang aulaudan keyin ózining jaqyn ortasynyng qaysysy kuboktarynyng bir bóligin alatynyn búiyratyn. Búl ol ýshin manyzdy boldy, sebebi búl ony tabysty anshy retinde belgiledi jәne sonymen qatar «qojayynynyng iyghynan palito» qaghidatyna negizdelgen biylik turaly patriarhaldyq týsinikti beyneledi.

Kenes Bas hatshysynyng ang aulaugha degen qúshtarlyghy belgili bolghandyqtan, ol syilyq retinde kóptegen eng jaqsy myltyqtar men әrtýrli ang aulau qúraldaryn aldy. Onyng seyfterinde jýzge juyq keremet myltyq bolghany aityldy, olardyng kópshiligi shynayy óner tuyndylaryna úqsaytyn - sәndi inkrustasiyalanghan, altyn jәne pil sýiegi men әshekeylengen jәne arnau jazulary bar.

Bas hatshynyng taghy bir kemshiligi - joghary sapaly jәne qymbat kólikter. Brejnev jaylylyqty baghalady, jyldam jýrgizudi jaqsy kórdi jәne ózi jýrgizgendi únatty, sondyqtan onyng jeke avtoparkinde kóptegen kólikter boldy. Keybir derekkózderge sýiensek, onyng gýldenu kezeninde ol ýsh jýzge deyin kólikke ie bolghan. Búl sol kezdegi eng qymbat jәne bedeldi kólikter boldy, olardyng kópshiligi syilyq retinde berilgen.

Brejnev sheteldik kólikterdi jaqsy kórdi, biraq ol ózi ýshin arnayy jasalghan kenestik kólikterdi de jaqsy kórdi. Olardyng qataryna GAZ-13 Chayka atqarushy limuzinderi, sonday-aq 1960 jyldary tek 38-i shygharylghan ekskluzivti ZIYL-111 kirdi. Hrushev biylikte jýrgen kezinde Brejnevke ózining alghashqy sheteldik kóligin syilady.

Búl keyinirek Bas hatshynyng qyzy Galina jýrgizgen 1955 jylghy jasyl týsti eki esikti Chevrolet Bel Air boldy. Italiya Kommunistik partiyasy Brejnevke Maserati Quattroporte sporttyq sedanyn syigha tartty. Batys jәne Shyghys Germaniyanyng kóshbasshylary Kenes Bas hatshysyna birneshe Mercedes-Benz syilady, ol olargha qatty tang qaldy.

Aq ýy әli kýnge deyin Amerika Qúrama Shtattaryna alghashqy sapary kezinde Kenes kósemining tang qalghan kýzetshilerining aldynda Richard Niksondy jana Lincoln Continental kóligimen alyp ketkeni turaly tanghajayyp oqighany esinde saqtaydy, onyng kiltteri oghan syilyq retinde berilgen edi. Sol kezde kólikti synap kórudi sheship, ol Niksondy ishke shaqyrdy. Preziydent nemese onyng kýzetshileri әreket ete almay túryp, kólik atyp ketip, Kemp-Devid reziydensiyasynyng periymetri boyynsha jýgirip ótip, bayaulamay, qauipti búrylysty onay enserdi.

Basqa eshbir memleket basshysy Leonid Iliich Brejnev siyaqty marapattar jinaghan emes. Búl erekshe rekord tipti Ginnesting rekordtar kitabyna enip, Brejnev «әlemdegi eng marapattalghan adam» retinde tirkelgen. Marapattardyng naqty sany belgisiz; KSRO-nyng on bes ordeni men on segiz medalinin, sonday-aq basqa elderding jýzge juyq ordeni men medalining resmy kórsetkishteri, әriyne, tolyq emes.

Tipti onyng biyligi kezinde de búl kórsetkish onyng qoghamdyq qabyldauynyng jaghymsyzdyghyn moyynday otyryp, tómendetildi. Brejnevke ironiyalyq týrde «Kenes Odaghynyng eki Iliiygi» degen laqap at qoyyldy. Onyng barlyq ordenderi men medalidarymen birge әskery kýrteshesining salmaghy alty keliden asatyny turaly qaueset tarady. Brejnevten basqa eshkimge bes «Batyrdyng Altyn Júldyzy» berilmedi: ol tórt ret Kenes Odaghynyng Batyry jәne bir ret Sosialistik Enbek Eri atandy.

Bas hatshygha әr mereytoygha jana «júldyz» beru әdettegi tәjiriybege ainaldy. Brejnevting biyligi kezinde alghan sheteldik marapattargha keletin bolsaq, olardyng sanyn dәl esepteu mýmkin emes. Onyng biyligi kezinde sosialistik memleketting әrbir kóshbasshysy jәne basqalar ýshin Bas hatshygha tapsyru ýshin taghy bir orden nemese medali әkelu ýshin Mәskeuge baru әdettegi jaghdaygha ainaldy.

Chehoslovakiya búl jaghynan rekord ornatty, Brejnevke Chehoslovakiya Sosialistik Respublikasynyng Batyrynyng Altyn Júldyzyn qosa alghanda, on segiz marapat tabys etti. Mongholiya 11 marapatpen, Bolgariya 10 marapatpen, GDR segiz marapatpen, al Kuba men Polisha alty marapatpen marapattady.

Leonid Iliich Brejnevting on segiz jyldyq biyligi kezinde alghan kóptegen syilyqtarynyng ishinde ekzotikalyq syilyqtar da boldy. Osynday syilyqtardyng biri - Ýndistangha sapary kezinde kezdesken Tiybetting bas diny qyzmetkeri Dalay Lamanyng Bas hatshygha syilaghan qara mysyghy.

Búl diny qyzmetker anyzgha ainalghan, olar kezdeskende Dalay Lama Brejnevke múqiyat qarap, barlyq aurulary turaly aityp, jaqynda bolatyn qauip turaly eskertken. Búl qauipten aulaq bolu ýshin ol Brejnevke mysyqty syilyq retinde qabyldaudy jәne odan eshqashan bas tartpaudy úsyndy. Osylaysha, Lama esimdi qara mysyq Bas hatshynyng jeke talismanyna ainaldy jәne onyng aituynsha, onyng ómirin saqtap qaldy.

Kerimsal Júbatqanov,

S.Seyfullin atyndaghy Qazaq agrotehnikalyq zertteu uniyversiytetining dosenti, tarih ghylymdarynyng kandidaty

Abai.kz