Qazirgi jahandyq sayasattaghy turbolenttilik, týrli әskeri, sayasy jәne ekonomikalyq qaqtyghystar kezeni Ortalyq Aziyanyng liyderi hәm «orta derjava» statusyndaghy Qazaqstandy óz ekonomikasyn әrtaraptandyryp, óndiris oshaqtaryn modernizasiyalaugha, shiykizattyq-eksporttyq ekonomikadan óndiristik-eksporttyq ekonomikagha ótuge mәjbýrleydi. Búl uaqyt talaby!

Al múnay shiykizatynyng eksportyna degen tәueldilikten Qazaqstan ekonomikasyn qútqaratyn birden-bir әleuetti sala – tau-ken salasy delinedi. Soghan say, Qazaqstannyng damu strategiyasy da tau-ken salasyna qaray bet búruda.

Búl túrghydan tuyndaytyn basty súraq – elimizding tau-ken salasynyng alyptary el ekonomikasynyng drayveri bolugha qanshalyqty dayar?

Juyrda «Delovaya nedelya» basylymy osy saualgha jauap izdepti. Sarapshylar: «Ázirge otandyq óndiristi damytu men el ekonomikasyna investisiyalauda «ERG-din» ózgelerden kóshi ilgeri. Búl túrghydan «ERG» kompaniyasynda ósip, ózin tanytqan Shuhrat Ibragimovtin  kompaniya basshylyghyna kelui eng útymdy sheshimderding biri boldy. Al basqa sala alpauyttary she? Olar  oily, tәjiriybeli mamandardy, ózderining «Shuhrat Ibragimovtaryn» qaydan tabady?», - dep jazady...

Songhy kýnderi qazaqstandyq aqparat kenistiginde «Qazsink» pen «Qazaqmystyn» basshylary auysuy mýmkin degen aqparat jeldey esude. Tipti, naqty adamdardyng esim-soylary da ataluda. Tipti, búl salagha mýlde qatysy joq, mashina qúrastyru ónәrkәsibi salalarynyng tereng qaltaly basshy-qosshylary tau-ken salasyndaghy alpauyt kompaniyalardyng basshylyghyna kele bastaghany aitylady.

Al sarapshylar: «Basqa salalardan kelgen jana aksionerler tau-ken metallurgiya ónerkәsibine sәtti integrasiyalana ala ma? Olardyng eng bolmaghanda geologiya, tau-ken isi, tehnologiya men jabdyqtar, metallurgiyadaghy júmys algoritmderi, tipti himiyalyq prosester turaly negizgi bilimderi bar ma? Óitkeni, búl salada júmysty úiymdastyrudaghy bir ghana qatelik býkil kәsiporyn ýshin tragediyagha ainaluy әbden mýmkin», - deydi.

Múndaghy mәsele – Shuhrat Ibragimovtyng jeke basynda emes, onyng ózgelermen salystyrghanda naqty sala mamany ekendiginde. Búl kompaniya júmysyn jandandyruda, tyng bastamalardy jýzege asyruda kóp paydaly. Sol eseppen aitqanda, ózge kompaniyalardyng tizginin ústaytyn jana basshylar da kompaniya óndirisin ilgeriletetin jana tehnologiyalargha mashyq, sheteldik importerler tanityn, kompaniya men qarjyny basqara biletin, biznes týisigi myqty sala mamandary boluy shart.

Osy rette biz de Qazaqstannyng múnay salasyna tónip túrghan jahandyq syn-qaterlerding birsypyrasyna sholu jasap, tau-ken salasynyng keleshegi men ondaghy alpauattardyng әleuetine egjey-tegjeyli toqtalghandy jón sanadyq...

SOGhYS ZARDABY BÝKIL ÁLEMDI ShARPYDY

Áne-mine, Resey men Ukraina arasyndaghy soghys qimyldarynyng jalghasyp jatqanyna tórt jyl tolady. Endi az uaqyttan keyin búl soghys ózining merzimi jaghynan Ekinshi dýniyejýzilik soghystan artyp týsetin bolady. Al, keybir sarapshylardyn: «Búl soghys 2014 jyly Reseyding Qyrym týbegin okkupasiyalauynan bastaldy», - degen pikirin eskersek, onda Resey‑Ukraina soghysyna 12 jyl bolady eken.

Búl XXI ghasyrdaghy antiyrekord!

Jan‑jaqtan kelip jatqan aqparattardy talday otyryp, qazirgi soghys qimyldary «tek qana Reseydin, ne Ukrainanyng infraqúrylymdyq jýiesin qiratyp jatyr» degen pikirding qate ekenin bayqaymyz. Búl soghys tútas әlemdik ekonomikagha, әlemdik geosayasy jaghdaydyng shiyelenisuine, ony  «sanksiyalar sayasatyna» tәueldi etuine alyp keldi.

Kollaj: kaz.inform.kz.

Kóptegen elder onyng zardabyn qazirding ózinde óz ekonomikasynda, memleketaralyq sayasy qarym‑qatynasynda seze bastady. Onyng aldynghy qatarynda derbes jәne tәuelsiz sayasatty ústanghan Qazaqstan Respublikasy da bar.

Ol, ózinen ózi týsinikti de, óitkeni, Qazaqstan ózining geosayasy jaghdayyna baylanysty kórshi Reseymen de, Ukrainamen de tyghyz baylanysta boldy. Qazaqstan 2017 j. Qytay memleketi úsynghan «Jana jibek joly» jobasy ayasynda Qytay men Europany jalghaytyn transkontiynentaldyq kýretamyr avtojolyn salugha qyzu kirisip, ony ayaqtaugha dayyn edi. Biraq, búl kýretamyr jol qúrylysy osy soghystyng әserinen tolyq ayaqtalmay qaldy ‑ ony Resey óz aumaghynan jalghastyryp kete almady.

Onymen qosa, Resey Qyrymdy ózine qaratyp alghannan keyin, oghan salynghan sanksiyalar Úly Qytay jobasyn jaramsyz etti. Al, búl kýretamyr joldan orasan payda tabudy kózdegen, әri, oghan zor kapital júmsaghan Qazaqstannyng ýmiti orta jolda qalyp qoydy, aqtalmady...

Osy aityp otyrghan mysal búl soghystyng zardabynyng bir úshqyny ghana: óitkeni, «ózara jappay talqandau» oryn alghan soghysta oghan tolyqqandy saraptama jasaudyng ózi qazir mýmkin bolmay qaldy...

Kollaj: ulysmedia.kz.

NOVOROSSIYSK KQK (KTK) TENIZ TERMINALYNA ShABUYL

29 qarashada ukrain drondary Novorossiysk manyndaghy KTK teniz terminalyna shabuyl jasap, Qazaqstan múnayynyng 80%-y eksporttalatyn teniz bóligin isten shyghardy. Qazaqstan alghash ret konsorsium infraqúrylymyna jasalghan shabuylgha reaksiya bildirip, Ukrainagha nota joldady.

Kaspiy qúbyr konsorsiumynyng (KTK) ýsh ailaqtyq qúrylghysynyng biri ukrain drondarynyng shabuylynan keyin isten shyqty. Búl qúbyr qazaqstandyq eksporttyq múnaydyng shamamen 80%-yn tasymaldaydy.

Qazaqstan Energetika ministrligi «azamattyq maqsattaghy strategiyalyq infraqúrylym nysandaryna múnday әreketterding jol berilmeytinin» atap ótti.

«KTK qúbyr jýiesi – halyqaralyq energetikalyq joba, oghan kýsh qoldanu ghalamdyq energetikalyq qauipsizdikke tikeley qauip tóndiredi jәne konsorsiumgha qatysushylardyn, sonyng ishinde Qazaqstan Respublikasynyng ekonomikalyq mýddelerine eleuli ziyan keltiredi», – dedi ministrlik.

Teris saldardy azaytu jәne iri ken oryndaryndaghy múnay óndiru kólemin saqtap qalu ýshin ministrlik shúghyl týrde «múnay eksportyn balama baghyttargha qayta jóneltu josparyn» iske qosty.

Shyndyqqa tura qarasaq, KTK terminalyna jasalghan búl shabuyldan tek qana Qazaqstan emes, KTK konsorsiumy qúramyndaghy elder de zardap shegude. Ony KTK aksionerleri qatarynan kóremiz:  Resey (31%), Qazaqstan (20,75%), Chevron (15%), Lukoyl (12,5%), ExxonMobil (7,5%), Shell (7,5%), Rosnefti (3,75%) jәne Eni (2%).

Degenmen, búl «soqqy» Qazaqstangha «jandy jerge tiyerdey» auyrlyq tughyzyp otyr. Onyng sebebi, birinshiden – Qazaqstannyng o bastan «ózgelerge tәueldi jәne tәuekeldiligi qauipti dengeydegi ekonomikalyq sayasatty ústanuy» deu kerek siyaqty... Ekinshiden – әli kýnge deyin Qazaqstan ekonomikalyq túrghyda әlemge shiykizat satumen kýn kórip otyrghan memleket. Bizding elimiz shiykizatty óndep, әlemdik naryqqa «qosymsha qún qosylghan» tauarlar men ónimderdi óndiruge jәne eksporttaugha qol jetkize almady.

BÚL QAZAQSTAN EKONOMIKASYNA QALAY ÁSER ETEDI?

«Qazaqstan ekonomikasy ýshin, múnay eksporttyng shamamen 60%-yn, al JIÓ-ning 20–25%-yn qúraytyndyqtan, múnday ýzilister asa qauipti. KTK arqyly jyl sayyn 55–60 mln tonna qazaqstandyq múnay eksporttalady, búl shamamen 5–7 mlrd dollar kiris әkeledi. Qazirgi insiydent qazirding ózinde tez әser etti: múnay jóneltudi toqtatu qarasha–jeltoqsan ailarynda 100–200 mln dollar joghaltugha әkeledi, al jóndeu júmystary úzaqqa sozylsa, jyldyq shyghyn, onyng ishinde jiberip alghan payda men qosymsha logistikalyq shyghyndardy qosqanda, 500–600 mln dollargha deyin jetui mýmkin», – deydi sarapshy Asqar Ismailov.

Ol múnaydy Baku arqyly tasymaldau KTK tarifterinen ýsh ese qymbat ekenin eske salady.

Suret: akorda.kz.

PREZIYDENT TAPSYRMASY: QAZAQSTANGhA QAYTPEK KEREK?

Qazaqstan ýshin búl tótenshe jaghdaydan shyghudyng joly – eksport marshruttaryn әrtaraptandyrudy jedeldetu jәne strategiyalyq múnay qoymalaryn qúru mәselesin sheshu.

2022 jyly preziydent Qasym-Jomart Toqaev «QazMúnayGaz» (QMG) últtyq kompaniyasyna Atyrau oblysynda iri múnay qoymasyn salu mәselesin qarastyrudy, al Energetika ministrligine iri óndirushi kompaniyalarmen múnay saqtau qoymalaryn salu jóninde kelissózder jýrgizudi tapsyrghan bolatyn.

Búl tapsyrma oryndaldy ma?

Onyng oryndalu merzimi 2023 jyldyng nauryzy bolyp belgilengen‑di. Alayda, Energetika ministrligi 2023 jyldyng aqpanynda ýkimetke «múnday qoymalardy salu óte qymbatqa týsetinin» habarlaghan. Sóitip, búl mәsele de әli sheshimin tappaghan synayly...

PREZIYDENT: QAZAQSTAN ShIYKIZATQA ARQA SÝIEP OTYRA ALMAYDY!

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev  sheteldik investorlar kenesinde dәl osylay dep aitty. Preziydent Toqaev shiykizattyq emes sektordy damytugha basymdyq beriletinin qadap aitty.

«Úzaghynan sozylghan shiykizattyq supersiklding ayaqtalatynyn birneshe ret atap ótken edim. Qazaqstan ekonomikalyq jýie retinde ishki investisiyagha, ishki súranys pen shiykizat eksportyna ghana arqa sýiey almaydy», - dedi.

Songhy jyldardaghy geosayasattaghy turbolenttilik pen budjet daghdarysy – sarapshylardyng nazaryn eriksiz otandyq múnay-gaz sektoryna búrady. Búghan elimizdegi eng iri ýsh ken orny (Teniz, Qashaghan, Qarashyghanaq) boyynsha ÓBK-ning (ónimdi bólu kelisimi) әdiletsizdigi men, sheteldik investorlardyng Qazaqstandy shiykizattyq mayshelpekke ainaldyrghanyn taghy qosynyz.

Osynyng barlyghy bizdi últtyq ekonomikanyng jana baghyttaryn shúghyl izdeuge mәjbýrleydi. Olay etpegende, ainalasy bes jyldyng ishinde budjet tolyq daghdarysqa úshyraydy: qazaqstandyqtardyng tabysy men ómir sýru dengeyi tómendep, býkil eldin, әsirese jas úrpaqtyng bolashaghy búlynghyrlana týspek.

Preziydent Toqaevtyng jana baghyttargha – sifrlandyrugha, jasandy intellektke, kreativti industriyagha jәne fintehke kóp kónil bólui kezdeysoq emes.

Suretter: abai.kz.

TAU-KEN SALASY – QAZAQSTANDY DAGhDARYSTAN QÚTQARATYN SALA MA?

Osy tústa Qazaqstan ekonomikasyn qúrdymnan qútqaratyn taghy bir manyzdy sektor baryn eske saluymyz kerek. ol – tau-ken óndirisi sektory.

Búl sektor – Qazaqstan ýshin potensialy auqymdy sektor. Óitkeni, qazirding ózinde elimizde qalyptasqan óndiristik baza men tehnologiya, jәne naryqta berik ornyqqan irili-úsaqty kompaniyalar barshylyq. Oghan qosa, 2000-shy jyldardaghy múnay serpilisine deyin dәl osy tau-ken óndirisi sektory Qazaqstan ekonomikasynyng kýretamyry bolyp, býginge deyin JIÓ-ning 12 payyzyn qúrap otyr. Kóptegen kórsetkishter boyynsha, aldaghy onjyldyqta múnay ónerkәsibin artta qaldyrady.

Al búl sektordyng alyptary kimder?

Áueli tizimde:

• «Qarmet» – onyng qúramyna Qaraghandy, Qostanay jәne Aqmola oblystaryndaghy shahtalardy, óndeu zauytyn, әrtýrli jauapkershiligi shekteuli seriktestikterdi jәne qúbyr, bolat, kómir jәne temir rudasy bólimsheleri kiredi).
• «Qazsink» – onyng qúramyna Shyghys Qazaqstan, Aqmola jәne Úlytau oblystaryndaghy tórt óndeu zauyty men eki metallurgiya kesheni kiredi.
• «ERG» – Onyng qúramyna «Qazhrom» AQ, «SSGPO» AQ, «Qazaqstan aluminiyi» AQ jәne Aqtóbe, Qostanay jәne Pavlodar oblystaryndaghy basqa da kәsiporyndar kiredi.
• «Qazaqmys» – onyng qúramyna Qaraghandy, Aqmola jәne Úlytau oblystaryndaghy barlau, tau-ken óndiru, metallurgiya, energetika, mashina jasau jәne infraqúrylym salalaryndaghy ondaghan JShS kiredi.
• «Qazmiynerals» – onyng qúramyna Shyghys Qazaqstan jәne Pavlodar oblystaryndaghy bes birdey mys kenishi men ýsh óndeu zauyty kiredi.

Qazaqstannyng tau-ken óndirisining alyptary el ekonomikasy men óndirisine qansha salym (investisiya) salyp jatyr?

• «ERG» – 3,5 mlrd dollar investisiyalaghan. Búghan qosa Luksemburgtegi búghattalghan resurstardy sheshkennen keyin kompaniya Qazaqstangha taghy 365 mln dollar tólegen. Sonda jiyntyghy 3,9 mlrd dollar;
• «Qarmet» – 1,3 mlrd dollar investisiyalaghan;
• «KAZ Minerals» – 1,2 mlrd dollar investisiyalaghan;
• «Qazsink» – 400 mln dollar investisiya salghan;
• «Qazaqmys» – 200 mln dollar investisiya salghan.

«ERG»: ShIYKIZAT EKSPORTYNAN ÓNDIRISKE BET BÚRUDA KÓShBASShY

Suretter: abai.kz.

Jogharydaghy sanderekterden angharghanymyzday, el ekonomikasyna investisiya salu, kәsiporyndardy janartu boyynsha «ERG-din» ózgelerden kóshi ilgeri.

Shuhrat Ibragimov tizginin ústaghan «ERG» songhy ýsh jylda ne istedi?

2022 jyl – Shúbarkólde alghash ret arnayy koks shygharatyn biregey zauyt iske qosyldy. Qazaqstan búghan deyin arnayy koksty shetelden satyp alatyn. Endi shetelge eksporttaugha kirisip ketti.

2023 jyl – Donskoy tau-ken bayytu kombinatynyng túnbasyn óndeytin «ERG Green» zauyty ashyldy.

2024 jyl – Ekibastúzdaghy «Donskoy GOK» jәne «Vostochnyi» razrezindegi birqatar óndiristik quattardy janghyrtu ayaqtaldy, «Qazhromda» 45 million dollar investisiyamen flotasiyalyq jeli iske qosyldy. Donskoy tau-ken bayytu kombinatynda investisiya kólemi 2 milliard dollardy qúraytyn jana «Bolashaq» kenishi paydalanugha berildi.

2025 jyl – Hromtauda ónirdegi jana әri eng iri jel elektr stansiyasy iske qosyldy. «Qazhrom» TÚK-da tehnologiyalyq gazdy kәdege jaratu jobasy iske qosyldy. Aqsu GRES-in janghyrtu jәne quattylyghyn keneytu, Aqsu ferroqorytpa zauytynda peshter men aua sýzgilerin kezen-kezenimen janghyrtu bastaldy. Rudnyida ystyq briykettelgen shoyyn (HBI) zauytynyng qúrylysy bastaldy. Pavlodarda galliy óndiretin zauyttyng qúrylysy bastaldy.

«ERG-DIN» JANA ÚSTANYMY: KOMAPNIYaNY MODERNIZASIYaLAU, ÓNDIRISTI DAMYTU!

Osylaysha, Shuhrat Ibragimov tizginin ústaghan «ERG-din» jana basshylyghy Qazaqstannan diviydentti jyl sayyn kýrektep aludy әdetke ainaldyrghan, ózderine qarasty kompaniyalar men óndiristi modernizasiyalaudy, Qazaqstanda óndiristi damytudy tek sóz jýzinde aityp, is jýzinde jyldyq tabysty, yaghni, diviydentti ofshorlyq jәne basqa sheteldik eseshottaryna audarumen – óz tabystaryn eselep otyrghan eski oligarhtyq jýiening sayasatyn ózgertuge sheshim qabyldady. «Últtyq ekonomikagha investisiya saludy basty basymdyqqa ainaldyramyn», - dedi. «Holdingting tapqan tabysy Qazaqstan ekonomikasyna júmys jasaluy tiyis» degen sheshimge keledi.

Qorytyndy:

Múnaygha tәueldilik – bolashaqqa senimdi qaraugha kepil bola almaydy!

Qazaqstan múnayyn batys naryqtaryna eksporttau – Qazaqstan ekonomikasynyng kýretamyry bolyp keldi. Biraq 2025 jyly Kaspiy qúbyr konsorsiumyna (KTK) jasalghan dron shabuyldary Reseyding Ukrainagha qarsy soghysynyng Qazaqstangha tiygen eng auyr zardaptarynyng biri boldy.

Aqpannan qarashagha deyin qúbyr kem degende ýsh ret shabuyl kórdi: aldymen drondar Kropotkin manyndaghy negizgi múnay aidau stansiyasyn zaqymdady, keyin konsorsiumnyng Novorossiyskidegi kensesine soqqy jasaldy, al songhysy – 29 qarashada teniz terminalyndaghy vynosnoy prichalinyy ustroystvony (VPU) joyghan shabuyl boldy. Songhy oqigha múnaydy tankerlerge tieudi is jýzinde toqtatty.

Reuters keltirgen Energy Aspects konsalting kompaniyasynyng dereginshe, Qazaqstan Novorossiysk manyndaghy terminal arqyly eksporttaytyn CPC Blend markaly múnay kólemi songhy shabuyldan keyin shamamen eki ese qysqarghan. Infraqúrylymdy qalpyna keltiru birneshe aigha sozyluy mýmkin.

Ótken is ótti – ony aita bergennen eshtene ózgermeydi...

Bizding elding «Múnay qarghysy» atty keselge tap boluyna, әriyne, elimizdi biiylegen otyz jyldyq avtoritarizmning kinәsi ólsheusiz. Elimiz tәuelsizdik alghan kezde‑aq  әlem «múnay qarghysy» atty ekonomikalyq qúbylysty bilgen. Sol kezde aq biyliktegi sheshim qabyldaushy shendiler «Ispovedi ekonomicheskoy ubiysy» dep atalatyn AQSh barlaushysynyng kitabyn oqymady dey almaymyz. Onda, әlemdik transúlttyq korporasiyalar shiykizaty mol elderdi jәne onyng biyligin qalay qúryqtau kerektigi tәsilderi tolyq bandalghan edi. Yaghni, bizding elde osy búghaudan aman‑esen qútylyp ketuge tolyq mýmkindik boldy. Biraq, biylik ony qajet etpedi: qadam‑qadammen osy túzaqqa ózderi ene bastady. Óitkeni, avtoritarizmge «alystaghy gýldengen memleket qúru» strategiyasynan góri, «býgingi kýnning rahaty» әldeqayda qyzyqty bolyp shyqty...

Sóitip, AQSh barlaushysynyng atap kórsetken amaldary elimizde oryn aldy:  Qazaqstan ózining tolyqqandy ekonomikalyq tәuelsizdigine qol jetkize almay, kóbine, syrtqy faktorlargha tәueldi bolyp qala berdi... Sony birine býgingi aitylghan KTK jobasyn da jatqyzugha bolady...

Qazaqstannyng qazba baylyghy ‑ elimizdi túiyqtan alyp shyghugha qauqarly!

Qanday da pessimistik kýige berilsek te, qazirgi әlemdik geosayasy jaghdayda Qazaqstannyng qazba baylyghy, agrarlyq potensialy, halqynyng intellektualdy órisi – elimizdi túiyqtan shygharugha qabilettti әri qauharly deuge bolady. Sonyng biri, endi el ekonomikasyn «múnay eksportymen» ólsheudi dogharyp,  «tau‑ken óndirisin» iske qosu kerek desek artyq emes.

Biraq, búl salany da múnay siyaqty shet elderding qúzyryna tolyq ótkizbey, endi ony iygerudi tek qana Últtyq mýddege baghyndyru qajet ekeni aiqyn bola bastady. Sebebi,  «syrtqy kýshterge tәueldi ekonomikanyn» oida joqta qúlauy, elderde әp sәtte kollaps boluy әbden mýmkin ekenin myna soghys kórsetude...

Mәselen, preziydent Toqaevtyng osy baghytta AQSh‑pen, Europamen, Qytaymen, Týrki dýniyesimen  jýrgizip jatqan kelissózderi jәne onyng sharttary birshama senim úyalatady.

Oghan osy salany mengerip otyrghan otandyq kompaniyalardy jegip, ony ashyqtyq jaghdayda el baylyghyna, memleket quatyna, ghylym‑bilimge, әleumettik jauapkershilikti ortany qalyptastyrugha qaray baghyttau mindeti alda túr. Osy jaghdayda, oghan kedergi bolatyn «ayaqtan shalu» әreketin, mysaly, korrupsiyany, asa qauipti qylmys dep baghalap, onymen býkil halyq bolyp kýresudi kýsheytpesek – is algha baspaydy degen oidamyz...

Abai.kz