Qazaqstan tәuelsizdik alghannan bergi kezende syrtqy sayasatta kópvektorly baghyt ústanyp, iri derjavalarmen tepe-teng qatynas ornatugha kýsh saldy. Búl – óz uaqyty ýshin dúrys ta, qajetti de tandau edi. Alayda dәl osy jyldar ishinde biz bir manyzdy nәrseni eleusiz qaldyrdyq: memleket taghdyryn sheshetin kezende intellektualdyq qabatty jýieli týrde biylikke, strategiyalyq oilaugha tartpay, ony syrtta qaldyrdyq. Múnyng saldary býgin ghana emes, ertengi úrpaqtyng bolashaghyna tikeley әser etetin dengeyge jetti.

Koreya men Japoniyagha qatysty salghyrttyq ta osynyng bir kórinisi. Biz búl eldermen qarym-qatynasty erte bastan ornattyq, biraq ony órkeniyettik seriktestik dengeyine kótere almadyq. Koreya men Japoniya – tabighy resursy az bolsa da, intellekt, tәrtip, bilim, úzaq merzimdi josparlau arqyly әlemdik dengeyge shyqqan memleketter. Olar biz ýshin shiykizat tútynushy emes, últtyq janghyrudyng naqty ýlgisi bola alatyn elder edi. Biraq biz olardy kóbine investisiya kózi nemese jekelegen tehnologiya jetkizushi retinde ghana qabyldadyq. Últty qalay qysqa merzimde industriyalandyrugha bolatynyn, enbek pen jauapkershilikti qalay últtyq minezge ainaldyrugha bolatynyn, memleketti basqaruda intellektualdyng róli qanday bolu kerektigin tereng súramadyq.

Búl olqylyqtyng týpki sebebi bireu: bizde memlekettik qúrylym intellektualdy adamdy emes, ynghayly adamdy tandaugha beyimdelip aldy. Tuystyq, jaqyndyq, «ózimizdiki» degen ólshem kәsibiylikten, oy terendiginen joghary qoyyldy. Múnday jýie alghashqy kezde túraqtylyq siyaqty kórinui mýmkin, biraq ol úzaq merzimde memleketting ózin ishten jeydi. Intellektual syrtta qalghanda, strategiyalyq oy toqtaydy, al strategiyalyq oy toqtaghan jerde el tek iynersiyamen ómir sýredi.

Songhy jyldardaghy AQSh pen Japoniya baghytyndaghy joghary dengeydegi saparlar kezinde búl shyndyq aiqyn kórindi. Kórshi Ózbekstangha úsynylghan kelisimderding auqymy men mazmúny Qazaqstanmen salystyrghanda әldeqayda salmaqty boldy. Múnyng sebebi resursta da, geografiyada da emes. Sebebi – seriktesterding kimmen sóilesip otyrghanyn, sheshimning qanshalyqty túraqty ekenin, artynda intellektualdyq baza bar-joghyn anyq sezinuinde. Halyqaralyq oiynshylar deklarasiyagha emes, institutqa, kadrgha, sabaqtastyqqa senedi. Ózbekstan songhy jyldary oilaytyn, reformalyq kózqarasy bar kadrlardy algha shyghara bastady, al bizde әli kýnge deyin qyzmet kóbine marapatqa nemese tuystyqqa ainalyp ketkendey әser qaldyrady.

Memleket ýshin búl eng qauipti jol. Óitkeni intellektualdy adamdy ainalyp ótken jýie birtindep talantty jastardy syrtqa iyteredi. Ádiletsizdikke kónbegen oily úrpaq elge emes, óz basynyng amandyghyna júmys istey bastaydy. Sóitip, elding intellektualdyq qory sarqylady. Búl – kózge birden kórinbeytin, biraq últtyng tamyryn kesetin qúbylys. Jiyen men nemereni qyzmetke ornalastyru arqyly biz óz balalarymyzdyng bolashaghyn qúrban etip jatqanymyzdy týsinbeu – keshirilmeytin anghaldyq.

Qasym-Jomart Toqaevtyng Japoniyagha bet búruyn osy túrghydan qarastyrghanda ghana onyng mәni ashylady. Búl sapar bir rettik kelisimdermen ólshenbeydi. Búl – ótken otyz jyldaghy jiberilgen olqylyqty kesh bolsa da týzeuge jasalghan talpynys. Biraq syrtqy sayasattaghy dúrys baghyt ishki sayasattaghy kadrlyq, institusionaldyq ózgerispen úshtaspasa, ol saparlar vitrina bolyp qala beredi. Japoniya men Koreya siyaqty eldermen shynayy seriktestikke tek sana ózgergende ghana qol jetkizuge bolady.

Tarihtyng sabaghy qarapayym: memleket qiyn kezde óz adamyna emes, aqyldy adamyna sýienui kerek. Intellektualdy shettetken el uaqytsha ómir sýrui mýmkin, biraq bolashaqtan aiyrylatynyn tarih san ret dәleldegen. Biz Koreya men Japoniyany kesh týsindik. Endi intellektualdy basqarudy da kesh týsinsek, onyng qúnyn jiyen de, nemere de emes, tútas últ tóleydi.

Ermahan Qalmyrzaev

Abai.kz