Keshegi kedey elding ekonomikalyq ghajayyby ony Qúrama Shtattardyng basty bәsekelesi aidaldyryp, algha basqan ekonomikalyq ósimi damyghan elderding jaghasyn ústatty. Osy jýzjyldyqtyng alghashqy on jylynda JIÓ-ning jyl sayynghy ósimi 9-10% -dan esh tómen týspedi, al 2007 jyly rekordtyq kórsetkish jasap, birden 14% -gha sekirdi. Odan keyingi onjyldyqtarda jylyna 6-7% -gha deyin salystyrmaly bәsendeu oryn aldy. Al kovidtik 2020 jyly tipten 2,3% -gha deyin tómendedi. Sodan beri Qytay partiyalyq basshylyq algha qoyghan 5% dengeyine jete almay, әli de ózine kele almay otyr. Odan shyghugha bola ma degen zandy súraqtyng tuyndamauy mýmkin emes. Sonymen, Qytay ekonomikasynyng qarqyndy ósu kezeni artta qalghany ma?

Búl mәselege biraz uaqyttan beri "resmy statistikagha qanshalyqty senuge bolady?" degen basqa bir mәsele qosyldy. Sarapshylardyng payymdauynsha, Beyjing naqty kórsetkishterdi arttyryp otyr. Mysaly, jekelegen provinsiyalardyng biyligi ortalyqtyng aldynda kórsetkishterdi asyra kórsetuge  úmtyldy, nәtiyjesinde jiyntyq san shyndyqtyng auylynan mýldem alshaqtap ketedi.

Aspan asty elining aldynda asu bermes qiyn jyldar túr. Búl orayda jahannyng auzyn ashqyzghan qarqyndy ósu kezeni qytaylyqtardyng qolynan kelmeytin mindetter joq degen kónil-kýy men senimning nyghangyna yqpal etti

Qytay ekonomikasyn zertteuge mamandandyrylghan amerikalyq Rhodium tәuelsiz taldau ortalyghy 2025 jyly Qytaydyng JIÓ ósimin 2,5-3% -gha ghana baghalady, al resmy kórsetkish ýshinshi toqsanda 5,2% -gha shyghara otyryp, jylyna 3-4,5% qúraydy dep júrtqa jaydy. Basqa taldamalyq qúrylymdar da osy bir resmy baghalarmen kelispeydi. Nemis ekonomikalyq instituty 2025 jyly ortasha 4,4% ósim beredi jәne 2026 jyly 4,1% boljaydy. DZ Bank 2025 jyly 4,5% jәne 2026 jyly 3,4% keri ketedi dep kórsetedi. Yaghni, búl ósu qarqynynyng odan әri tómendeu ýrdisin bayqatady.

Tek batystyq ghana emes, qytaylyq mamandar da jogharylatylghan sandardy atap kórsetedi. Ótken jyldyng basynda memlekettik kompaniyalardyng birining bas ekonomiysi jәne ýkimetting kenesshisi Gao Shanivennin: "Biz Qytaydyng ekonomikalyq ósuining shynayy sandaryn bilmeymiz. Mening oiymsha, songhy eki-ýsh jylda naqty kórsetkish orta eseppen 2% shamasynda boluy mýmkin, alayda resmy kórsetkish 5% -gha jaqyn. Eger men shynyn aitsam, aldaghy ýsh-bes jylda ósim qarqynyn 3% -dan 4% -gha deyin bolady dep kýtken oryndy bolar edi. Biraq resmy kórsetkish әrqashan 5% shamasyna tistey qatyp jabysyp alghan".

The Wall Street Journal-dyng kuәligi boyynsha, búl sózder Sy Szinipinning ashuyn tughyzdy, sebebi búl jyl sayynghy bes payyz QHR tóraghasynyng 2020 jyly el ekonomikasyn 2035 jylgha qaray eki eseleu turaly uәdesinen alynghan. Tómen qarqynmen ony jasau mýmkin emes.

Gao Shanivenning syny mәlimdemesi Sy Szinipinge únamady.

Alayda Qytaydyng qarqyndy damuyn qamtamasyz etken ósu modeli endi qajetti nәtiyje bermeydi, tipti Beyjindi syrtqy koniunkturagha tәueldi etedi. Qazir ekonomika ósimining 60-70 payyzy syrtqy saudagha tiyesili. Kovid epiydemiyasy kezindegidey jahandyq naryqtardaghy súranystyng kez kelgen qúldyrauy búl elge onaygha soqpay, Aspan asty elining damuyna zor әser etedi. Al qazir Aq ýiding әkimshiligi Qytaydyng eng iri sauda seriktesi AQSh-tan qytay ónimderin yghystyru sayasatyn tandaghanda, ekonomikalyq tәuekel faktorlaryna sayasy faktorlar kelip qosyldy.

Búl rette ishki tútynu esebinen syrtqy naryqtardaghy shyghyndardy óteu mýmkin emes: Qytayda úzaq uaqyt boyy janghyru kezindegi quyp jetushi artyqshylyghyn bergen júmys kýshi dәl qazir tym qatty qymbattady, biraq búl el ózining ortasha klasy jetkilikti mólsherde ósire almady. Onyng ýstine, qytaylyqtargha tútynushylyq minez-qúlyqtyng jinaqtau modeli tәn, olar edәuir ekonomikalyq belgisizdik jaghdayynda qarajatty júmsaudy emes, ýnemdeudi qalaydy. Elde deflyasiya, tauarlar men kórsetiletin qyzmetter baghasynyng qúldyrauynyng tirkelui, búl úsynystyng súranystan asyp týskenin kórsetedi.

Búl kompaniyalar kirisining tómendeuine jәne jalaqynyng tómendeuine әkep soqtyradyi. Jasandy intellekt pen jana energetikany әzirleuge tartylghan serpindi óndiristerding ózinde bastapqy jalaqy 2022 jylgha qaraghanda jeti payyzgha tómen. Bloomberg mәlimetinshe, 2025 jyldyng birinshi jartysynda tirkelgen qytaylyq kompaniyalardyng 25% -dan astamy ózderining shyghyngha batqany turaly habarlady. Al, satyp alushylardyng joqtyghynan túrghyn ýy qúrylysy naryghynda daghdarys bayqalady. Provinsiyalardyng jergilikti biyligi qayta nesiyelendirilgen qúrylys kompaniyalarynyng bankrot boluyna jol bermeu ýshin olargha qoldau kórsetuge mәjbýr. Qazirding ózinde Qytaydyng memlekettik qaryzy JIÓ-ning 120% -ynan asyp týsti.

Demografiyalyq problemalargha baylanysty enbekke qabiletti halyqtyng aitarlyqtay qysqaruy jaghdayynda qartay jaghynan Qytay «japon auruy» shúnqyryna qúlauy әbden mýmkin. Tasbaqa qarqynmen damu hәm memlekettik qaryzdyng ýsti-ýstine ósip kele jatqany bәrine qol baylau bolady. Biraq, mamandardyng aituynsha, Japoniya úzaq resessiyagha úshyrap, tútynu standarttary joghary bay qoghamgha ainaldy, al Qytay jan basyna shaqqandaghy tabysy jaghynan әli de damushy el bolyp otyr. Resessiya ony osy mәrtebede qaldyrady.

Qytay biyligi búl problemalardy kórip otyr, biraq olardy qalay sheshu kerektigin jete týsinbeydi. Onyng esesine aldaghy problemalardan qorqyp, qogham men ekonomikagha baqylaudy kýsheytudi jón kóredi, búl onyng onsyz da problemalyq damuyna esh yqpal etpeydi. Ákimshilik qysymnyng ósuine jәne ekonomikanyng jalpy parametrlerining nasharlauyna halyqaralyq kapital jauap berdi: 2024 jyldyng ýshinshi toqsanynda 1998 jyldan bastap alghash ret Qytaydan tikeley sheteldik investisiyalardyng ketui tirkeldi.

Aspan asty elining aldynda últtyq ambisiyalarynyng tizginin tartyratyn asa qiyn jyldar túr.

Abai.kz