Tunisting qu shanqanyndaghy tauyskóz kóbelekting qanatqaghysynan Tynyq múhitynda tayfun kóterilse, tandanbanyz... Mýmkin emes dersiz, biraq mýmkin. Qalay desek te, osy teoriyany qúndaqtaghan Edvard Lorensting logikasyna salsaq, qym-qighash әlemdegi qúitaqanday kemshilik, ya ózgeris basqa jerde, basqa uaqytta Siz kýtpegen «surpriyz» jasaydy. Sonday «surprizdin» birin qazir intellektualidy qauymnyng ortasynda topalang tughyzghan «Qazaqstannyng el birligi» doktrinasy jasauy mýmkin-mys. Búl, әriyne, últshyl-patriottar men oppozisiyalyq pighyldaghy ortanyng tanyp otyrghan týsinigi desek te, osynau daudyng jel bughan qarynsha ýrlene bastaghany da ýrkitedi.

Tunisting qu shanqanyndaghy tauyskóz kóbelekting qanatqaghysynan Tynyq múhitynda tayfun kóterilse, tandanbanyz... Mýmkin emes dersiz, biraq mýmkin. Qalay desek te, osy teoriyany qúndaqtaghan Edvard Lorensting logikasyna salsaq, qym-qighash әlemdegi qúitaqanday kemshilik, ya ózgeris basqa jerde, basqa uaqytta Siz kýtpegen «surpriyz» jasaydy. Sonday «surprizdin» birin qazir intellektualidy qauymnyng ortasynda topalang tughyzghan «Qazaqstannyng el birligi» doktrinasy jasauy mýmkin-mys. Búl, әriyne, últshyl-patriottar men oppozisiyalyq pighyldaghy ortanyng tanyp otyrghan týsinigi desek te, osynau daudyng jel bughan qarynsha ýrlene bastaghany da ýrkitedi.

Esterinizde bolsa, Elbasymyz Qazaqstan halyqtary Assambleyasynyng XV sessiyasynda atalmysh joba jayly alghash mәlim etti. Ayta keterligi, búl doktrinanyng tolghaghy sәtti bolsa, postkenestik elderding ishinde alghash ret jәne 2020 jylgha deyingi etnikalyq, mulitiymәdeny baghdarymyzdy anyqtaytyn bolady. «El birligi» doktrinasynyng tiregi de barlyghymyzdy bir yadrogha biriktiretin qúndylyqtardyng ortaqtyghy negizinde iske assa kerek. Alayda, úsynys aitylyp, tayaq tastalysymen kóterilgen pikirtalas qúiyny «palliativti, jartykesh» jobany salymgha salghan serkeshe júlymdap, jiliktep, artyq-kem tústaryn anyqtap bergendey. Assambleya tóraghasynyng orynbasary Eraly Toghjanovtyng aituynsha, qazirding ózinde búl jobagha qatysty jer-jerden 300-dey pikir týsse, onyng 200-deyi naqty úsynys-tilek bolyp túr eken. Artyq túsy, halyqtar birligin tóbesinen biyik qoyatyn tәuelsiz elimizde múnday retteushi qújat kerek-aq. IYdeya izgi, «túraqtylyq besiginde terbelushi» elimizding tabysyn eselep túru ýshin de mýdde men maqsat birligin úshtastyryp otyrmasa, bolmaydy. Kem túsy... qalay bolghanda da, kónilge qayau salghan keybir «týiirlerdi» tizbelep aitpasa, tamaqqa tireledi eken. Aytalyq, doktrina núsqasyndaghy «... Nәtiyjesinde 140 etnos pen 40 konfessiya ókileri qazaqtarmen qoyan-qoltyq beybit ómir sýretindey jaghday qalyptasty» degen sypayy sóilem. Qaybir últtan on otbasy bolsa da, qosyp-qosyp, «130 últ pen úlys» degen tenemege әbden qúlaghymyzdy ýiretken kezde, búl qanday kórsetkish? Asyghyp-aptyqqan mәtin terushining «aghattyghy» ma, әlde búl alluziya ma? Búl birinshi de boluy kerek pe edi, jalpy «doktrina» degen atau qújattyng sipatymen dәl ýilespeydi-aq. Sebebi, jalpaq júrtqa әr sózding astyn syzyp, diffinisiyasyn keltirip bermey túryp, «aytsa, oryndaluy tiyis» әskery jarlyqpen astarlas doktrina sózining ózi talaydyng terisin titirkentti. Tújyrymdama, bolmasa konsepsiya dese de, qújattyng búdan qylshyghy qisaymas edi. Taghy bir teris «trend» - doktrinanyng ón boyynda órilgen oi-mazmúnnan «qazaqtardyng tarihy mekeninde» basqa últ-úlystardyng beybit-baquat ómir sýrgeni aitylady da, tek ... qazaq jayly az, tipten úmytylyp ketedi. Jylqy minezdi halqymyzdyng auzynan jyryp, qaraly kýnderi kishi úlystargha qamqor bolghan tarihy missiyasy bir taram da, tәuelsizdikten songhy parallelidegi onyng túraqtylyqty saqtaudaghy róline tereng toqtalmaydy. Sipap-sylap ótedi. «El birligi» eren oy deyik, biraq «halyqtar zerthanasy», «internasionalizm» degen jalghan japsyrmalardan sanasy sarsyghan halyqqa «superbirúlt» bolu sýikimdi me? Mýmkin, dúrysy qazaq últynyng tóniregine úiysu iydeyasy oigha oralymdy shyghar. Ótken men keleshekti óbistiru, yaky dualizm iydeyasyn da osy qújatta asha týsu kerek pe edi? «Últtyq iydentifikasiya» degen úghym qayda qalghan? Eng bolmasa, dominant últqa (últymyz 67 payyzdyq ýlesten asyp-jyghylghan song osylay atamasqa amal joq, memleket te monoúltty) ainalghan qazaqtyng kózkórer kenistiktegi keleshegi, últtyq sipatynyng damuy, etnosaralyq orbitadaghy orny sekildi súraqtargha jauap berilse, jón bolar edi. Jón... Til turaly jazylady. «Qazaq tili - qazaqstandyqtardy biriktirushi til» dep aitylghanymen, osy sózge sól beretin, sýieu bolatyn tirekter taghy kórsetilmegen. Al, qazaq tilin qajetti til etuding naqty konstrakty - arnayy zang qabyldau ekendigi aityluday aitylyp kele jatyr. Búdan әri «qazaqstandyq qogham»... Aldymen qoghamdyq talqygha týsken qújatqa qarsylyq bildirip, osynau tirkesterdi doktrinadan alyp tastau turaly Elbasyna ashyq hat jazyp, tegi bolmasa ashtyq jariyalaugha әzir ekendigin jariyalaghan Múhtar Shahanov edi. Búl bastamagha ei qolyn kóterip, qoldau kórsetkenderding qatarynda Asanәli Áshimov, Bolat Atabaev sekildi últ ziyalylarynan bastap, Múhtar aghamyzdyng ózi «tamaghymen ghana júmys isteytinder» dep aiyptaytyn әnshi-sazgerler toby qosylyp otyr. Biylikke qoyylyp otyrghan bas ulitimatum - doktrinagha toqtau salu, bolmasa 17 jeltoqsannan keyin ashtyq jariyalau. A-a, aitpaqshy, «AZAT»  JSDP-ysy da búl u-shudan syrt qalmay,  radikalidy synayda mәlimdeme taratyp ýlgerdi. Sondaghysy, búl qújat Qazaqstan azamattaryn úiystyratynday qabiletten júrday, sodan búny talqylaudy kýn tәrtibinen alyp tastau kerek. «Azattyqtardyn» búl әreketin «últtyq mәseleden úrtyn maylau» dep baghalaushylar bolyp jatqanymen, onda nege basqa partiyalar búl «batpanqúiryqtan» tys qalady?

IYә, búl qújat býgin-erteng qabyldanbaydy. Syn tezine salynyp, úsynystar taldanady. Biraq, qazirgi qalpynan qanshalyqty ainidy eken,a? Qyzyghy osy... Qújat resmy túrghyda eshkimdi renjitpese de, biriktirushi faktorlar tolyq qamtylmaghan. Qansha jerden tarihymyz, jerimiz, aua-suymyz ortaq desek te, úlystardyng odan arghy ortaq maqsaty, ortaq mýmkindikteri bolatyndyghyn esten shygharugha bolmas. Kezinde haos teoriyasynyng has avtory Anry Puankare «Bastapqy sharttaghy bolmashy aiyrmalar aqyrghy qúbylysta alapat ózgerister tughyzady.... Boljau mýmkin bolmaydy» degen-di. Basty syna da, syn da - aldaghy on-on bes jylda últtyq iydeologiyany aiqyndar qújatta qazaq últynyng róli kórsetilmeui bolyp túr ghoy, týsingen jangha. Búlay etse, Seydahmet Qúttyqadamnyng sózimen aitqanda, «qazaq qúqyghynyng taptaluy» bolmaq. Demek... emeurin týsinikti.