Seysenbi, 29 Qazan 2024
Janalyqtar 2613 0 pikir 16 Qantar, 2010 saghat 07:34

Biz últy joq biylikting basqaruyndaghy últqa ainaldyq

«El  birligi»  doktrinasy    -    Qazaq  basshylyghynyn  18  jyl  boyy  jýrgizgen  últsyzdandyru  sayasatynyn  nәtiyjesi  ekenine  kózimiz  jetti  dep  aitugha  tolyq  qúqymyz  bar.   Búl  sayasat  oghan  deyin  patshalyq  Resey,  sosyn  74  jyl  boyy  kenes  zamanyndaghy  Mәskeu  jýrgizgen  últ  sayasatynan  esh  aiyrmasy  joq. Kenes  zamanynda  Qazaqstan  qoldan  jasalghan  «últtar  dostyghynyn  laboratoriyasy»  boldy.   Ol  kezde onyn  ne  ýshin  qajet  bolghany  aidan  anyq  bolsa,  al  tәuelsizdik  alghannan  keyin  Qazaqstannyn  dәstýrli  «dostyq  laboratoriyasynyn»  jalghasuyn  qazaqtar  týsinistikpen  qabyldady.  Til,  mәdeniyet,  tariyh,  әdet-ghúryp   mәselelerin  qayta  janghyrtu, qalpyna  keltiruge  basqa  últtar  jaghynan  jantalasa  qarsylasu  bolghanda  qazaq  jaghy  ashulanbady,  sabyrlylyq  tanytty.  «Tәube,  tәube. En  bastysy  -  qolymyz  azattyqqa jetti  ghoy,  qalghany  birte-birte  bolar»  dedik.  Memlekettik  tildi  ekinshi oryngha ysyryp  orys  tiline  tizgindi  berip,  onyng óktemdigine,  tipti  qorlyghyna,  mazaghyna  da  kónip keledi.  Bizden  basqa  TMD  elderi  Tiline,  Mәdeniyetine,  Tarihyna  qayta  oraldy.  Kenes  ýkimeti  zorlap  tyqqan  tarihty  kópke  úzatpay  laqtyryp  tastady,  ejelgi  tarihyn  qalpyna  keltirdi.  Biz  bolsaq  búrynghy  tarihtan  kete  almadyq.

«El  birligi»  doktrinasy    -    Qazaq  basshylyghynyn  18  jyl  boyy  jýrgizgen  últsyzdandyru  sayasatynyn  nәtiyjesi  ekenine  kózimiz  jetti  dep  aitugha  tolyq  qúqymyz  bar.   Búl  sayasat  oghan  deyin  patshalyq  Resey,  sosyn  74  jyl  boyy  kenes  zamanyndaghy  Mәskeu  jýrgizgen  últ  sayasatynan  esh  aiyrmasy  joq. Kenes  zamanynda  Qazaqstan  qoldan  jasalghan  «últtar  dostyghynyn  laboratoriyasy»  boldy.   Ol  kezde onyn  ne  ýshin  qajet  bolghany  aidan  anyq  bolsa,  al  tәuelsizdik  alghannan  keyin  Qazaqstannyn  dәstýrli  «dostyq  laboratoriyasynyn»  jalghasuyn  qazaqtar  týsinistikpen  qabyldady.  Til,  mәdeniyet,  tariyh,  әdet-ghúryp   mәselelerin  qayta  janghyrtu, qalpyna  keltiruge  basqa  últtar  jaghynan  jantalasa  qarsylasu  bolghanda  qazaq  jaghy  ashulanbady,  sabyrlylyq  tanytty.  «Tәube,  tәube. En  bastysy  -  qolymyz  azattyqqa jetti  ghoy,  qalghany  birte-birte  bolar»  dedik.  Memlekettik  tildi  ekinshi oryngha ysyryp  orys  tiline  tizgindi  berip,  onyng óktemdigine,  tipti  qorlyghyna,  mazaghyna  da  kónip keledi.  Bizden  basqa  TMD  elderi  Tiline,  Mәdeniyetine,  Tarihyna  qayta  oraldy.  Kenes  ýkimeti  zorlap  tyqqan  tarihty  kópke  úzatpay  laqtyryp  tastady,  ejelgi  tarihyn  qalpyna  keltirdi.  Biz  bolsaq  búrynghy  tarihtan  kete  almadyq. En  myqty  isimiz  -  әrkim  ózine jaqyn jýzdin, rudyn, ata-babasynyng  batyry  men  biyin,  ataqty  kisilerin  tarihtan  arshyp  onyn  atyn  Jana  tariyh  dep  oqyp  jatyrmyz.  Biylik basyna  tek  qana  oryssha  sóileytin, memlekettik tilge  shekesinen  qaraytyn ministr, әkim, deputat,  sheneunikter  keldi.

Olardyn  ústanghan  sayasaty: «Til, Mәdeniyet, Tariyh  taghy  basqalar  eshqayda  qashpaydy. Bizge  qazaqpyz  dep  erekshelenudin  qajeti  joq. Áueli  halyq  túrmystyq  jaghdayyn  jóndep  alsyn,  qarynyn  toydyrsyn,  qalghany  manyzdy  emes. Qazaq  tili  qayda  qashady  deysin, әzirshe bәrimiz  bir  tilde  (yaghni  orys  tilinde)  sóiley  túrayyq, bәrimiz  bir  últpyz,  qazaqstandyqpyz, bir  halyqpyz»  dep  aldarqatyp  keldi,  keledi.. Ózderi  әldeqashan  baylyq  pen  biylikke  qolyn  jetkizdi,  olargha  endi  qazaqtyng tili  de, mәdeniyeti  de,  eshtenesinin  de  qajeti  joq.

Álemde  qalyptasqan,  tәuelsizdik alghan  barlyq  elderdin  dәstýrli  jýrip  ótken  joly bar. Ol  tәuelsizdik  alghannan  keyin  dereu otarsyzdandyru  (dekolonizasiya)  sayasatyn  jýrgizip  ony  jýzege  asyru.   Yaghniy,  otarshyldyq  zardaptarynan  arylu,  olardy  emdeu,  qalpyna  keltiru,  janghyrtu.  Sebebi,  otar  bolghan  jyldarda  týsken  jara,  zardap,  zaqym,  singen  auru   onay  jazylmaydy.  Ghasyrlar  boyy  synalap  kirgen  bodandyq  sana,  zorlyq-zombylyqpen  endirilgen  otarshyldyq  belgileri  birden  ketpeydi.  Joyylghan  últtyq  qazyna  men  qasiyet,  eldik,  júrttyq  erekshelikterdi  qalpyna  keltirudi  memlekettik  jәne  arnayy  zandastyrylghan  joldarmen  jasap  birden  kirispese,  oghan  býkil  halyqty  búrmasa  keyin   kesh  bolady. Búlay  etpegen  jaghdayda  tәuelsizdik  alghan  halyq  búrynghy  imperiyanyn   qúly  bolyp  qala  beredi.

Otarsyzdandyru  sayasatynyn  ornyna  Qazaq  basshylyghy  18  jyl  boyy  óz  últyna  qarsy  últsyzdandyru  sayasatyn  jýrgizip  keledi. Nәtiyjesinde  otarlyqty  qor  kórmeytin,  óz   tilin  tәrk  etip,  ózin  otarlaghan  eldin  tilimen  sóileytin,  osy  tilmen  EQYÚ-y  basqaratyn,   últy  joq  Memleket  pen  Parlament,  últy  joq  Ýkimet, últy  joq  ministr, әkim, deputattar  basqaratyn  elge  ainaldyq.

Nәtiyjesinde  qazaq  últy  óz  elinde,  óz  jerinde  qoldausyz,  kómeksiz  jalghyz  qaldy.  Qazaqtyn  tilin,  mәdeniyetin elimizde tili  men  dini  bir  týrkitildesterden  basqa  eshkim  qoldap  otyrghan  joq.  Dәlel  kerek  pe?  Búghan  ótken  jylghy  orys-gruziyn  janjaly  kezinde    kózimiz  aiqyn  jetti.  Bir  ghana  sәtte,  janjal  bastalghan  kýni - aq Qazaqstandaghy  orystildi  últ  úiymdary,  soltýstik  oblystardaghy  sayasiy-qoghamdyq  partiyalar  men  úiymdar, mekemeler,  kommersiyalyq,  iskerlik  toptar,  jeke  azamattar  bir  sәtte  Reseydin  sayasatyn  jaqtap  ketti.  Kóptegen  azamattardyn  qos  azamattyghy (ekinshisi  reseylik)  bar  ekeni  angharyldy.  Olardyn  jay  ghana  qoldaushylar  ghana  emes,  Reseydin  kómegimen  qúrylghan,  solardan  qoldau  alatyn  aty  demokratiyalyq , zaty  reseylik  ekenin  bayqadyq. Janjal  kezinde qazaq  elinin  aqparat  kenistigin  orystildi  búqaralyq  aqparat  qúraldary  jaulap  aldy.  Búl  jaghdaygha  qarsy  әreket  qylugha  el  basshylyghynyn  dәrmensiz  bishara  ekenin  kórdik.  Biraq,  oghan  namystanghan  qazaq  basshylyghyn  kórmedik, kerisinshe Resey  BAQ-n  ekspansiyalyq  sayasatynyn  búrynghydan  da ýdeuine  jol  berip  otyr.

Qazaqty  basqa  últtardyn  qoldamauy  el  basshylyghynyn  jýrgizip  otyrghan  solqyldaq  bisharalyq  últ  sayasatynyn  nәtiyjesi  dep  aita  alamyz. Sebebi,  olar  el basshylyghynyn  óz  últyn   qúrmettemey  otyrghan  sayasatyn  kórip  otyr.  Ekinshiden,  әrbir  últtyn  óz  eline,  orystyn  -  Reseyge,  ukrainnyn  -  Ukrainagha, nemistin   -  Germaniyagha  kózin  tigui,  balalarynyn  bolashaghyn  sol  jaqtan  kýtui  týsinikti  nәrse,  tabighi  zandylyq.  Olar  en  әueli  óz  Ata  júrttarynyn  damyghanyn,  kórkeygenin  qalaydy.  Mysaly,  Ózbekstandaghy  qazaqtardyn  bizge  alandap,  bizge  tilektestigin  dúrys  qabyldap  otyrghan  joqpyz  ba?

«Myqty  bolsan,  әueli  ózindi  syila»  degen  sóz  bar.  Biz,  ózimiz  es jiya  almay,  el  bola  almay,  qazaq  ekenimizdi  tani  almay,  joghaltqanymyzdy  taba  almay,  tórtkýl  dýniyede taryday  shashyraghan  qazaqtyn  basyn  qosa  almay,  eki  ayaghyna  tik  túra  almay  jýrip  basqalardy jarylqamaqpyz. «Ózin  diuanasyn  -   kimge  pir  bolasyn»!

Óz  elinde   -  Tiline,  Mәdeniyetine, Tarihyna  iye  bola  almay  otyrghan  qazaq  kimdi  jarylqamaqsyn!

Qazaq!  Myqty  bolsan,  әueli  óz  jerinde  agha  halyq,  agha  últ  ekenindi  dәlelde,  basqanyn  aldynda  abyroyyn  bar  ma,  joq  pa?  Ózine  ózin  syrttan  qarap  kórshi!

Qazaq  basshylyghy!  Sen  Qazaq  jerindegi  Qazaq  elin  basqarugha,  Qazaq  memleketin  qalyptastyrugha  Qazaq  degen  últtyn  arqasynda  keldin!  Sol  ýshin  sen  en  әueli  Qazaq  degen  halyqtyn   aldynda  jauapty  ekenindi  úmytpa!

Bes  ghasyr  boyy  azattyqty  ansap  «myn  ólip,  myng tirilgen»   qazaqtyn  óz  Elinde,  óz  Jerinde  erekshe  orny  bar,  artyqshylyghy  bar. Búl  zandylyq,  búl aksioma.

 

S.  Jýsip

0 pikir