Biz últy joq biylikting basqaruyndaghy últqa ainaldyq
«El birligi» doktrinasy - Qazaq basshylyghynyn 18 jyl boyy jýrgizgen últsyzdandyru sayasatynyn nәtiyjesi ekenine kózimiz jetti dep aitugha tolyq qúqymyz bar. Búl sayasat oghan deyin patshalyq Resey, sosyn 74 jyl boyy kenes zamanyndaghy Mәskeu jýrgizgen últ sayasatynan esh aiyrmasy joq. Kenes zamanynda Qazaqstan qoldan jasalghan «últtar dostyghynyn laboratoriyasy» boldy. Ol kezde onyn ne ýshin qajet bolghany aidan anyq bolsa, al tәuelsizdik alghannan keyin Qazaqstannyn dәstýrli «dostyq laboratoriyasynyn» jalghasuyn qazaqtar týsinistikpen qabyldady. Til, mәdeniyet, tariyh, әdet-ghúryp mәselelerin qayta janghyrtu, qalpyna keltiruge basqa últtar jaghynan jantalasa qarsylasu bolghanda qazaq jaghy ashulanbady, sabyrlylyq tanytty. «Tәube, tәube. En bastysy - qolymyz azattyqqa jetti ghoy, qalghany birte-birte bolar» dedik. Memlekettik tildi ekinshi oryngha ysyryp orys tiline tizgindi berip, onyng óktemdigine, tipti qorlyghyna, mazaghyna da kónip keledi. Bizden basqa TMD elderi Tiline, Mәdeniyetine, Tarihyna qayta oraldy. Kenes ýkimeti zorlap tyqqan tarihty kópke úzatpay laqtyryp tastady, ejelgi tarihyn qalpyna keltirdi. Biz bolsaq búrynghy tarihtan kete almadyq.
«El birligi» doktrinasy - Qazaq basshylyghynyn 18 jyl boyy jýrgizgen últsyzdandyru sayasatynyn nәtiyjesi ekenine kózimiz jetti dep aitugha tolyq qúqymyz bar. Búl sayasat oghan deyin patshalyq Resey, sosyn 74 jyl boyy kenes zamanyndaghy Mәskeu jýrgizgen últ sayasatynan esh aiyrmasy joq. Kenes zamanynda Qazaqstan qoldan jasalghan «últtar dostyghynyn laboratoriyasy» boldy. Ol kezde onyn ne ýshin qajet bolghany aidan anyq bolsa, al tәuelsizdik alghannan keyin Qazaqstannyn dәstýrli «dostyq laboratoriyasynyn» jalghasuyn qazaqtar týsinistikpen qabyldady. Til, mәdeniyet, tariyh, әdet-ghúryp mәselelerin qayta janghyrtu, qalpyna keltiruge basqa últtar jaghynan jantalasa qarsylasu bolghanda qazaq jaghy ashulanbady, sabyrlylyq tanytty. «Tәube, tәube. En bastysy - qolymyz azattyqqa jetti ghoy, qalghany birte-birte bolar» dedik. Memlekettik tildi ekinshi oryngha ysyryp orys tiline tizgindi berip, onyng óktemdigine, tipti qorlyghyna, mazaghyna da kónip keledi. Bizden basqa TMD elderi Tiline, Mәdeniyetine, Tarihyna qayta oraldy. Kenes ýkimeti zorlap tyqqan tarihty kópke úzatpay laqtyryp tastady, ejelgi tarihyn qalpyna keltirdi. Biz bolsaq búrynghy tarihtan kete almadyq. En myqty isimiz - әrkim ózine jaqyn jýzdin, rudyn, ata-babasynyng batyry men biyin, ataqty kisilerin tarihtan arshyp onyn atyn Jana tariyh dep oqyp jatyrmyz. Biylik basyna tek qana oryssha sóileytin, memlekettik tilge shekesinen qaraytyn ministr, әkim, deputat, sheneunikter keldi.
Olardyn ústanghan sayasaty: «Til, Mәdeniyet, Tariyh taghy basqalar eshqayda qashpaydy. Bizge qazaqpyz dep erekshelenudin qajeti joq. Áueli halyq túrmystyq jaghdayyn jóndep alsyn, qarynyn toydyrsyn, qalghany manyzdy emes. Qazaq tili qayda qashady deysin, әzirshe bәrimiz bir tilde (yaghni orys tilinde) sóiley túrayyq, bәrimiz bir últpyz, qazaqstandyqpyz, bir halyqpyz» dep aldarqatyp keldi, keledi.. Ózderi әldeqashan baylyq pen biylikke qolyn jetkizdi, olargha endi qazaqtyng tili de, mәdeniyeti de, eshtenesinin de qajeti joq.
Álemde qalyptasqan, tәuelsizdik alghan barlyq elderdin dәstýrli jýrip ótken joly bar. Ol tәuelsizdik alghannan keyin dereu otarsyzdandyru (dekolonizasiya) sayasatyn jýrgizip ony jýzege asyru. Yaghniy, otarshyldyq zardaptarynan arylu, olardy emdeu, qalpyna keltiru, janghyrtu. Sebebi, otar bolghan jyldarda týsken jara, zardap, zaqym, singen auru onay jazylmaydy. Ghasyrlar boyy synalap kirgen bodandyq sana, zorlyq-zombylyqpen endirilgen otarshyldyq belgileri birden ketpeydi. Joyylghan últtyq qazyna men qasiyet, eldik, júrttyq erekshelikterdi qalpyna keltirudi memlekettik jәne arnayy zandastyrylghan joldarmen jasap birden kirispese, oghan býkil halyqty búrmasa keyin kesh bolady. Búlay etpegen jaghdayda tәuelsizdik alghan halyq búrynghy imperiyanyn qúly bolyp qala beredi.
Otarsyzdandyru sayasatynyn ornyna Qazaq basshylyghy 18 jyl boyy óz últyna qarsy últsyzdandyru sayasatyn jýrgizip keledi. Nәtiyjesinde otarlyqty qor kórmeytin, óz tilin tәrk etip, ózin otarlaghan eldin tilimen sóileytin, osy tilmen EQYÚ-y basqaratyn, últy joq Memleket pen Parlament, últy joq Ýkimet, últy joq ministr, әkim, deputattar basqaratyn elge ainaldyq.
Nәtiyjesinde qazaq últy óz elinde, óz jerinde qoldausyz, kómeksiz jalghyz qaldy. Qazaqtyn tilin, mәdeniyetin elimizde tili men dini bir týrkitildesterden basqa eshkim qoldap otyrghan joq. Dәlel kerek pe? Búghan ótken jylghy orys-gruziyn janjaly kezinde kózimiz aiqyn jetti. Bir ghana sәtte, janjal bastalghan kýni - aq Qazaqstandaghy orystildi últ úiymdary, soltýstik oblystardaghy sayasiy-qoghamdyq partiyalar men úiymdar, mekemeler, kommersiyalyq, iskerlik toptar, jeke azamattar bir sәtte Reseydin sayasatyn jaqtap ketti. Kóptegen azamattardyn qos azamattyghy (ekinshisi reseylik) bar ekeni angharyldy. Olardyn jay ghana qoldaushylar ghana emes, Reseydin kómegimen qúrylghan, solardan qoldau alatyn aty demokratiyalyq , zaty reseylik ekenin bayqadyq. Janjal kezinde qazaq elinin aqparat kenistigin orystildi búqaralyq aqparat qúraldary jaulap aldy. Búl jaghdaygha qarsy әreket qylugha el basshylyghynyn dәrmensiz bishara ekenin kórdik. Biraq, oghan namystanghan qazaq basshylyghyn kórmedik, kerisinshe Resey BAQ-n ekspansiyalyq sayasatynyn búrynghydan da ýdeuine jol berip otyr.
Qazaqty basqa últtardyn qoldamauy el basshylyghynyn jýrgizip otyrghan solqyldaq bisharalyq últ sayasatynyn nәtiyjesi dep aita alamyz. Sebebi, olar el basshylyghynyn óz últyn qúrmettemey otyrghan sayasatyn kórip otyr. Ekinshiden, әrbir últtyn óz eline, orystyn - Reseyge, ukrainnyn - Ukrainagha, nemistin - Germaniyagha kózin tigui, balalarynyn bolashaghyn sol jaqtan kýtui týsinikti nәrse, tabighi zandylyq. Olar en әueli óz Ata júrttarynyn damyghanyn, kórkeygenin qalaydy. Mysaly, Ózbekstandaghy qazaqtardyn bizge alandap, bizge tilektestigin dúrys qabyldap otyrghan joqpyz ba?
«Myqty bolsan, әueli ózindi syila» degen sóz bar. Biz, ózimiz es jiya almay, el bola almay, qazaq ekenimizdi tani almay, joghaltqanymyzdy taba almay, tórtkýl dýniyede taryday shashyraghan qazaqtyn basyn qosa almay, eki ayaghyna tik túra almay jýrip basqalardy jarylqamaqpyz. «Ózin diuanasyn - kimge pir bolasyn»!
Óz elinde - Tiline, Mәdeniyetine, Tarihyna iye bola almay otyrghan qazaq kimdi jarylqamaqsyn!
Qazaq! Myqty bolsan, әueli óz jerinde agha halyq, agha últ ekenindi dәlelde, basqanyn aldynda abyroyyn bar ma, joq pa? Ózine ózin syrttan qarap kórshi!
Qazaq basshylyghy! Sen Qazaq jerindegi Qazaq elin basqarugha, Qazaq memleketin qalyptastyrugha Qazaq degen últtyn arqasynda keldin! Sol ýshin sen en әueli Qazaq degen halyqtyn aldynda jauapty ekenindi úmytpa!
Bes ghasyr boyy azattyqty ansap «myn ólip, myng tirilgen» qazaqtyn óz Elinde, óz Jerinde erekshe orny bar, artyqshylyghy bar. Búl zandylyq, búl aksioma.
S. Jýsip