O kezde 14 jastaghy mektep oqushysymyn. Kitap oqyghandy keremet jaqsy kórem. Sabaqtan qolym bosasa boldy, kitaphanagha nemese kitap dýkenine tartam. 1963 jyldyng jazy bolatyn, әdettegidey kitap dýkeninde sórelerdi aralap jýrip, «Itogy Vsesoyznoy perepisy naseleniya 1959 goda» atty kitapqa kózim týsti.
Qolyma alyp qarasam, ishi tola qatar-qatar tizilgen sifr baghandary. Olardyng arasynda meni, әsirese, «Raspredelenie naseleniya soiznyh y avtonomnyh respubliyk, avtonomnyh oblastey y nasio¬nalinyh okrugov po naibolee mnogochislennym nasionalinostyam» degen bólim qatty qyzyqtyrdy, sondyqtan әlgi kitapty dýkenshi apaygha bólek saqtatyp qoyghyzyp, ertenine әkem bergen aqshagha satyp aldym.
Atalmysh mәlimetter arasynda mening nazarymdy airyqsha audarghany - býkil odaqtas respublikalarda olardyng bayyrghy túrghyndary san jәne payyzdyq ýles salmaghy jaghynan birinshi oryn alsa, tek ala-bóle Qazaqstanda ghana orystardyng alda bolyp, qazaqtardan kóp basym túrghandyghy edi. Atap aitqanda, respublika boyynsha 9.309.847 túrghynnyng 3.974.229-y nemese 42,7 payyzy - orystar da, 2.794.966-sy nemese 30,0 payyzy qazaqtar eken. Bizden keyingi ýles salmaghy eng az degen qyrghyzdardyng óz elindegi kórsetkishi  40,5 payyz bolsa (orystar - 30,2 payyz), ýles salmaghy eng joghary armyandardyng Armeniyadaghy kórsetkishi - 88,0 payyz (orystar - 3,2 payyz).

O kezde 14 jastaghy mektep oqushysymyn. Kitap oqyghandy keremet jaqsy kórem. Sabaqtan qolym bosasa boldy, kitaphanagha nemese kitap dýkenine tartam. 1963 jyldyng jazy bolatyn, әdettegidey kitap dýkeninde sórelerdi aralap jýrip, «Itogy Vsesoyznoy perepisy naseleniya 1959 goda» atty kitapqa kózim týsti.
Qolyma alyp qarasam, ishi tola qatar-qatar tizilgen sifr baghandary. Olardyng arasynda meni, әsirese, «Raspredelenie naseleniya soiznyh y avtonomnyh respubliyk, avtonomnyh oblastey y nasio¬nalinyh okrugov po naibolee mnogochislennym nasionalinostyam» degen bólim qatty qyzyqtyrdy, sondyqtan әlgi kitapty dýkenshi apaygha bólek saqtatyp qoyghyzyp, ertenine әkem bergen aqshagha satyp aldym.
Atalmysh mәlimetter arasynda mening nazarymdy airyqsha audarghany - býkil odaqtas respublikalarda olardyng bayyrghy túrghyndary san jәne payyzdyq ýles salmaghy jaghynan birinshi oryn alsa, tek ala-bóle Qazaqstanda ghana orystardyng alda bolyp, qazaqtardan kóp basym túrghandyghy edi. Atap aitqanda, respublika boyynsha 9.309.847 túrghynnyng 3.974.229-y nemese 42,7 payyzy - orystar da, 2.794.966-sy nemese 30,0 payyzy qazaqtar eken. Bizden keyingi ýles salmaghy eng az degen qyrghyzdardyng óz elindegi kórsetkishi  40,5 payyz bolsa (orystar - 30,2 payyz), ýles salmaghy eng joghary armyandardyng Armeniyadaghy kórsetkishi - 88,0 payyz (orystar - 3,2 payyz).
Sodan bastap maghan «Ne sebepten Qazaqstanda jat halyq - orystardyng sany qazaqtardyng sanynan bir jarym esege juyq artyq? Nege búlay bolugha tiyis?»  degen oy maza bermey, sol súraqtardyng jauap¬taryn izdeymin dep jýrip, demografiya men tarih qoynaularyna, jalpy, sayasat әlemine qalay kirip ketkenimdi, «últshyldyq auruymen» qalay «auyrghanymdy», otarshyldyq, asharshylyq zúlmaty (genosiyd) taqyryp¬taryna qalay shyqqanymdy ózim de bayqamay qalyppyn...  Men múny ne ýshin aityp otyrmyn? Álbette, oqyrmandy óz ómirbayanymmen tanystyru ýshin emes. Mening sonau balalyq shaghymnyng tap osy bir sәtin eske týsiruime týrtki bolyp, qolyma qalam alugha mәjbýr etken - Oljas Sýleymenovting «Svoboda slova» gazetinde jaryq kórgen «O zemle, nasiy y «gospodstvuyshih vysotah» atty maqalasy (Zonakz sayty, 2010 jyldyng 15 aqpany). Jasy jetpisten asqan ataqty aqynnyng sol maqalada óz halqynyng mún-múqtajyn qarapayym qazaq balasy qúrly úghynyp, sezine almaytyn beyshara kýide kórinui.
Kezinde últ maqtanyshy sanap, tóbemizge tik kótergen búl kisining (men onyng «AZiYa»-sy shyqqan boyda ol jóninde keremet rizashylyqpen baspasózge alghashqy pikir jazghandar qatarynda boldym) tәuelsizdikten keyingi jyldary, ókinishke qaray, qazaqqa qarsy baghyshtalghan oi-pikirlerine baylanysty men birinshi ret jazyp otyrghan joqpyn. Osydan 18 jyl búryn, 1992 jyldyng 29 qazany kýni «Kazahstanskaya pravda» gazetinde O.Sýleymenovting «My doljny jiti bogache. Y dokajem eto sebe, miru, esly sohranim mir u sebya» atty danghaza súhbaty jaryq kórdi. Sonda kósemsy sóilegen aqyn «últ radikaldary bәrin bir sәtte ózgertkisi keledi»-mis, «halyqty toyyndyryp, kiyindirip almay túryp qazaq tilin janghyrtugha asyghu - oq-dәri qoymasynda azattyq otyn tútatqanmen birdey»-mis, «30-jyldardaghy joyqyn asharshylyqqa qazaqtyng artta qalghan mal sharuashylyghy kinәli»-mis jәne taghy da basqa sol tәrizdi tarihy aqiqatqa da, qarapayym әdilettilikke de qayshy keletin keritartpa «aqyl-kenester» aitqan bolatyn. Soghan oray, «Kosa genosida kosila ne toliko ekstensivnyh» atty jauap maqala jazyp, «Kazpravdanyn» sol kezdegi bas redaktory V.Srybnyhqa aparyp edim, ol ony jariyalaudan bas tartty da, men maqalamdy dәl sol sәtte «Kazahskaya pravda» gazetin ashyp jatqan Aldan Ayymbetov aghamyzgha (marqúm imandy bolsyn!) berdim. Sóitip, ol material 1993 jyldyng qantar aiynda atalmysh gazetting №1 sanynda jaryq kórdi. Mine, sodan beri ótken uaqyt ishinde Oljas Omarúly ózining últ problemalaryna qatysty týieden týskendey әser etetin oghash jariyalanymdarymen qazaqtardy ózgelerding aldynda talay ret jerge qaratyp kele jatyr desem, artyq aitqandyq bolmas dep oilaymyn.
Óz últyn ózekke tepti
Endi sonyng kezekti dәleli - O.Sýleymenovting «Svoboda slova» gazetindegi materialynan ýzindilerdi ol kisining «óz tilinde» keltire otyryp taldap kórelik.
1. «Chego stoit hotya by takoe bezapellyasionnoe utverjdenie v glave «Osnovnye polojeniya»: «Soglasno mejdunarodnomu opytu, esly gosudarstvoobrazuyshaya nasiya prevyshaet dve trety naseleniya, to gosudarstvo schitaetsya mononasionalinym. Chislennosti kazahskoy nasiy pereshla etu chertu. Sledovatelino, kazahskuy stranu sleduet schitati mononasionalinym gosudarstvom». Pered publikasiey proekta redaktor obyazan byl potrebovati ot avtora ssylky na mejdunarodno znachimye istochniki, dokazyvaishiye, chto dve trety mogut schitatisya odnim selym».
Eger Oljas myrza atalmysh pikirmen kelispese, nege onyng ózi múny teriske shygharatyn, yaghny memleket qúrushy últtyng ýles salmaghy túrghyndardyng ýshten ekisinen assa da, onday memleketti «birúlttyq memleket» dep ataugha bolmaytyndyghyn dәleldemeydi? Osy mәseleni anyqtau ýshin men «mononasionalinoe gosudarstvo» sózderin terip, internette izdeu jýrgizip kórip edim, myndaghan material órip shygha keldi. Álbette, dәlel retinde olardyng birazyn keltiruge bolar edi, biraq oryn tapshylyghyn eskerip, bir ghana mysalgha jýgineyin. Atap aitqanda, «SoizPravoInform. Zakonodatelistvo stran SNG» atalatyn, demek, zandarmen júmys isteytin resmy sayttaghy «Naselenie stran SNG» atty materialda (qara týspen saytta bólektengen) «Okolo 80% naseleniya Rossiy sostavlyayt russkiye. Soglasno kriyteriyam Organizasiy Obediynyonnyh Nasiy Rossiya yavlyaetsya mononasionalinym gosudarstvom, t.k. bolee 67% (2\3) naseleniya prihodyatsya na odnu nasionalinosti» (http://spinform.ru/cis-people.htm) delinipti. Basqa sózben aitqanda, jogharydaghy qaghidany, Sýleymenov sonshalyqty renjiytindey, әste qazaqtar oilap tappaghan bolyp shyqty.
2. «Russkoyazychnym trudno bylo proiznositi «Karagandy», y potomu naryadu s kazahskim nazvaniyem upotreblyaetsya y russkoe proiznoshenie v iymeniytelinom padeje - «Karaganda». To je proishodit y s nazvaniyem yujnoy stolisy: «Almaty» zvuchit dlya russkih (a ih v gorode - bolishe poloviny) v rodiytelinom padeje. Vpolne mojno upotreblyati oba varianta - «Almaty» v kazahskih tekstah y «Almata» ily privychnoe «Alma-Ata» v russkoyazychnyh».
Birinshiden, múnday pikir - bodandyq (qúldyq) psihologiyany әshkereleytin úyat pikir, óitkeni birtútas (unitarlyq) últtyq tәuelsiz memleket qúrushy qazaqtar, basqa da kez kelgen últ tәrizdi, óz elining tól ataularyn ózgelerding «aytuy qiyn eken» dep, jat tilding normalaryna beyimdeuge mindetti emes. Kerek dese, qazaqtar óz elinde otyryp-aq jat til - orys tilining ataularyn sol tilde qalay aitylyp-jazylsa, tap solay aityp-jazudy ýirendi emes pe? Endeshe, Qazaqstanda túratyn orystar ne sebepten qazaqsha ataulardy búrmalamay aityp-jazudy ýirenbeuge tiyis? Álde olar Sýleymenov ýshin búrynghysynsha «erekshe halyq», «agha halyq» bolyp eseptele me eken?
Ekinshiden, aqynnyng «orystar Almaty túrghyndarynyng jartysynan asady» degeni - qyp-qyzyl ótirik! Shyn mәninde Vikiypediyadaghy «Almaty» materialynda «Na 1 yanvarya 2008 g. chislennosti naseleniya goroda sostavila 1324,0 tys. chelovek, v t.ch. kazahov 50,5%, russkih 33,2%, uygurov 5,8%, tatary 2%, koreysev 2% y t.d.» (http://wikipedia.org) dep kórsetilgen. Yaghni, kerisinshe, qazaqtardyng ýles salmaghy túrghyndardyng jartysynan asyp, orystar ýshten birin ghana qúraydy. Al qazir qazaqtardyng ýles salmaghy búdan da joghary ekeni sózsiz. Ótirikting qúiryghy bir-aq tútam degen osy bolsa kerek...
3. «Kazahstan» perevoditsya - «gosudarstvo kazahov». Y nado ly izmenyati takoe nazvaniye?»
Oljekeng búl jerde qazaq tilin jýrdim-bardym biletinin kórsetip alypty, óitkeni «Qazaqstan» «qazaq memleketi» bolyp «audarylmayy», «Qazaq eli» degen maghyna beredi.
4. «Gosudarstvo nashe bylo obrazovano v dekabre 1991 g. ne odnimy kazahami, a vsem mnogonasionalinym narodom Kazahstana. Neologizm «gosudarstvoobrazuishaya nasiya» sozdan bukvalino na dnyah po tipu «gradoobrazuishee predpriyatiye».
O.Sýleymenovting búl «janalyghy» da, әlbette, esh syn kótermeytin, jauapkershilikten júrday bos sóz ekeni aiqyn bolsa da, «juyq kýnderi» qazaqtar «jasaghan» «gosudarstvoobrazuishaya nasiya» sóz  tirkesin internetten әdeyi izdep kórip edim, ondaghan myng material tabyldy. Arasynda osydan pәlenbay jyl búryn shyqqandary qanshama. Biraq men qyzyq ýshin nazarlarynyzgha tek mynaday bir taqyrypty ghana úsynghym keledi: «Ponyatie «gosudarstvoobrazuishaya nasiya» budet vneseno v zakon» (www.acg.ru/news2.phtml?m=1526&print=1, 25.11.2007). Kórip túrghanynyzday, qaysybir elde «keshe ghana tughan» búl úghymdy Oljekeng siyaqty teriske shagharmaq týgil, tipti... zandastyrmaq ta niyet bar eken!
5. «Nado, nakones, ponyati, chto nikto iz sosedey ne dast malochislennomu kazahskomu etnosu sozdati mononasionalinoe gosudarstvo na takoy gromadnoy territoriy s bogateyshimy nedrami. Eto mechta diyletantov v politiyke, y popytky ee realizasiy nichego, krome vreda, kazaham ne priynesut».
Birinshiden, bizding «kóripkel» aghamyz ne sebepten óz halqyn «alyp aumaqtaghy sany az etnos» dep túqyrtugha tyrysady? Eger bú dýniyede bәri salystyru arqyly aiqyndalatynyn eskersek, ózderiniz oilap qaranyzshy - halqy bizden әldeqayda az (milliondap emes, myndap qana sanalatyn) tolyp jatqan elderdi aitpaghanda, qazirgi әlemning eng quatty memleketteri qataryndaghy Australiyada әr sharshy shaqyrymgha eki adamnan, Kanadada ýsh adamnan ghana kelse, Qazaqstanda alty adamnan keledi eken. Alayda әlgi eki el azamattarynyn: «Halqymyz az, sondyqtan kórshilerimiz bizge erik bermeytin boldy!»  dep jylap-syqtap otyrghanyn kóz aldynyzgha elestete alasyz ba?
Ekinshiden, «Qazaqstanda birúltty memleket QÚRUDY (sozdati)» kim «armandap» jýrgenin Sýleymenov aita ala ma? Ayta almaydy. Sebebi túrghyndarynyng últtyq qúramyna oray Qazaqstandy «birúltty memleket ESEPTEU (schitati)» jóninde әngime bar da, QÚRU jóninde әngime joq. Olay bolsa, «Men ne deymin, dombyram ne deydinin» kerin keltirgen búl kisi óz kólenkesinen ózi qorqyp, jalghan dabyl qaghyp jýr deuge bolady.
6. «Qazaq últy - eto y «kazahskiy etnos», y «kazahskaya nasionalinosti», y «kazahskaya nasiya».
Mening óz basym qashannan beri «qazaq etnosy» sóz tirkesin qoldanyp kelemin jәne de maghan eshkim eshqashan «Sen nege óitesin?» degen emes. Olay bolsa, Oljas aghamyzdyng óituine kim tyiym salypty? Sirә, búl jerdegi gәp basqada, yaghny Sýleymenovting eshqashan qazaqsha jazbaytyndyghy sebepti, oghan múnyng jalpy qajet emestiginde bolsa kerek.
Al «kazahskaya nasionalinosti» pen «kazahskaya nasiya» retindegi «qazaq últyna» keler bolsaq, múnyng da jarasy jenil - búl sóz tirkesting qay jerde qanday maghynada qoldanghandyghyn qarapayym kontekst nemese qoldanys obektisi aiqyndap beredi. Mәselen, tólqújatta túrsa, jeke adamnyng últy, barsha qazaqqa qatysty qoldanylsa - qazaq últy.
7. «Daje esly v miyre bolishe net takoy Assambley (naroda Kazahstana. - J.Q.), pochemu my ne mojem byti pervymi? Ily nam privychney vsegda y vo vsem byti vtorymi, tretiimi, sotymiy?»
Múny, endi, qaradýrsin sayasy sauatsyzdyq degennen basqa amal joq. Nege deseniz, múnday Assambleya - tek kópúltty, yaghny federasiyalyq memleketterge ghana tәn qúrylym, al birúltty, yaghny unitarly memlekette ol, jalpy, bolugha tiyis emes. Sondyqtan búl mәselege eshqanday «bәsekenin» de qatysy bolmauy kerek.
8. «Iskusstvenno uskoriti pobedu kazahskogo yazyka v sorevnovaniy s russkim nelizya. Hotya popytky takie delaitsya nekotorymy chinovnikami. Tak, po kakomu-to planu v Severo-Kazahstanskoy oblasty deloproizvodstvo doljny byly polnostiu perevesty na kazahskiy iymenno v 2010 godu. A tam russkoyazychnogo naseleniya - 75%, chto perepisi nedavno podtverdila».
Birinshiden, qazaq tilin óz otanynda memlekettik til mәrtebesine sәikes damytyp, iske qosu isi ne sebepten «orys tilin jenuge» baghyshtalghan «jarys» bolyp baghalanugha tiyis?!
Ekinshiden, búl әngime Qazaqstannyng memlekettik tәuelsizdigi jariyalanghanyna 19 jyl, al Til turaly túnghysh zang qabyldanghanyna 21 jyl tolu qarsanynda bolyp otyrghanyn eskersek, Sýleymenov qanday «jasandy jyldamdatudy» aityp otyr?!
Ýshinshiden, Oljekenning beti býlk etpey, ótirik aitudy túraqty daghdygha ainaldyryp alghany eriksiz tang qaldyrady! Mening olay deytin sebebim, birdeneni «rastaytynday», songhy halyq sanaghynyng oblystar boyynsha mәlimetteri әli jariyalanghan joq. Al Soltýstik Qazaqstan oblystyq statistika basqarmasynyng 2008 jylghy 1 qantargha bergen resmy mәlimetine sәikes, búl oblys túrghyndary arasyndaghy qazaqtardyng ýles salmaghy - 33,1% jәne búl kórsetkish sodan beri óspese әste kemigen joq. Demek, orystildilerding ýles salmaghy 75 emes, 65 payyz shamasynda.  
9. «Proekt konsepsiy yavno pisan «aulinym» pocherkom. «Prekratiti politiku opory na try yazyka». Eto odno iz samyh myagkih trebovaniy. Eto trebovanie vernutisya v uitnoe srednevekovie».
Mәssaghan, bezgeldek! Qazaq tili memlekettik til retinde ózining Qúdayy Otany - Qazaqstanda әli ornyghyp hәm bekip bolmay jatyp, oghan memleket tarapynan resmy týrde eki birdey halyqaralyq til - orys tili men aghylshyn tilin qosarlau qazaq tilin qaytadan tabaldyryqqa qaray ysyryp tastaytynyn aityp, júrtshylyqtyng búghan oryndy qarsylyq bildiruine... «auyldyq qoltanba» men «ortaghasyrdyn» qanday qatysy bar?! Búl narazylyq - әrkimning óz erkimen qanday tildi bolsa da ýirenu jeke bas erkine emes, múnday sharany memleket tarapynan resmiylendiru niyeti men әreketine qarsy narazylyq ekenin týsinu ýshin qansha aqyl qajet?! IYә, «Jany ashymastyng qasynda basyng auyrmasyn» dep halqymyz beker aitpasa kerek...
10. «Naselenie gorodov, kak uje govorilosi, stremiytelino popolnyaetsya za schet pusteiyshego sela. No pry etom, kak ny paradoksalino, kazahov v gorodah ne stanovitsya bolishe. Bolishe zametno argynov, adaevsev, konratov, uysuney...»
Mynaday túrpayy mysqylymen barsha qazaqty «rushyl» etip kórsetip, ózgelerding aldynda teris «jarnama» jasaugha tyrysuynan-aq Oljas Sýleymenovting qalalarda qazaqtyng qarasy kóbeygenine quanudyng ornyna, múny jaratpaytyndyghy aiqyn kórinip túr. Shamasy, jogharyda bayqaghanymyzday, auylgha jat kózimen jatyrqay qaraytyn orystildi aqyn qalalar «auyldanyp», yaghny - qazaqylanyp ketedi dep qauiptenetin bolsa kerek.
11. «V aule tradisionno silino rodoplemennoe soznaniye. Esly ty s detstva pogrujen v niykem ne razbavlennuiy kazahskuiy sredu, ty y ne znaeshi, chto ty - kazah. Etot obobshayshiy etnonim v tvoem soznaniy zanimaet ne samoe pervoe mesto. Prejde vsego - imya roda, potom - plemeni. S etim ty prihodishi v gorod, postupaeshi v VUZ ily na zavod, y togda, vozmojno, uznaeshi, chto ty k tomu je eshe y kazah. A tot, kto rodilsya y vyros v gorode, s malyh let priuchaetsya osoznavati sebya kazahom».
Mening jogharyda aitqan oiymdy tolyq rastaytyn Sýleymenovting últymyzgha jat myna  «teoriyasy», әlbette, tek әbden orystanyp ketken kәllәda ghana tuuy mýmkin qiyaly «teoriya». Men ózim - taza qazaq auylynda tuyp-ósken adammyn, alayda mening ózim de, tughan bauyrlarym da, dos-jaran, joldastarym da, jalpy auyldastarym da ózin aldymen... ru-taypa ókili sezinip, tek sodan keyin ghana qazaq sezinu «auruy» bolghan emes. Biz әrqashan ózimizdi eng aldymen qazaq sezinetinbiz. Múny men tolyq senimmen aita alamyn. Sondyqtan Oljastyng mynaday «pәlsәpasyn» qazaq arasyna ne sanaly týrde, ne bilmestikpen ot jaghyp, iritki salu әreketi dep esepteymin.
12. «V 1993 godu preziydentskiy vertolet upal. Preziydent byl iz plemeny hutu (ily tutsiy?). Obiyjennye tutsy (ily hutu?) dostaly machete y za nedelu vo vzaimnoy rezne palo bolee milliona chelovek. Etot priymer ya chasto vspominai, kogda govoru, chto obshey bedoy vseh dekolonizirovannyh narodov yavlyaetsya nerazvitosti nasionalinogo samosoznaniya. Ono eshe ne uspevaet vyrabotatisya y chasto v politiyke podmenyaetsya rodoplemennym, ne obedinyaishim narod. Pry etoy forme soznaniya ponyatiya «svoboda», «nezavisimosti», «demokratiya» prevrashaitsya v svoi protivopolojnosti. Chto my y vidim v noveyshey istoriy dekolonizirovannyh stran.
Vozvrashayasi k nashey realinosty skaju: mejdunarodnyy y nash opyt podskazyvayt, chto osnovnaya zadacha intelliygensiy y gosudarstva obshaya - vospityvati nasionalinoe samosoznaniye. A etomu sposobstvuet jizni v internasionalinoy srede».
Óz halqynyng últtyq sanasy «jetilmegendigin» dәleldeu ýshin Sýleymenovting qazaqtan myndaghan shaqyrym qashyqtyqta, mýlde basqa qúrlyqta (tipti «basqa әlemde» deuge de bolady) ómir sýrip jatqan, tarihy bólek, últtyq ta, adamy da salt-dәstýr, psihologiyasy halqymyzgha mýlde jat ruandalyq etnostardyng ózara jabayy qarym-qatynastaryn mysalgha keltirip, «alysty menzeytin» qorytyndy jasauy - esh aqylgha syimaytyn әreket! Óitkeni bizding halqymyzdyng tarihyn biletin kez kelgen adam mynaday aqiqatty da óte jaqsy biledi - qazaq rulary keybir kezenderde ózara barymtalasyp túrghany bolmasa, bir-birin jappay qanjosa ghyp qyrmaq týgil, eshqashan ózara jalpy soghysqan emes. Jәne múny Oljas ta biledi, sondyqtan óz manayymyzdan esh te bir «qolayly» mysal taba almay, amaly joq, әlgindey jer týbindegi qúbyjyq mysaldy «qúlaghynan» sýirep әkelip, qazaqqa tanbaq niyetpen aramter bolyp otyr. Sondaghy bar maqsaty - qazaqtyng «interúltshyl ortasyz», óz betimen últtyq sana-sezimin tәrbiyelep, jetildirip, qalyptastyrugha «qabileti jetpeytindigin», demek, «birúltty memleket qúrudy armandaugha bolmaytyndyghyn» qaytkende de dәleldeu.
Álbette, Sýleymenovting shetelge jer beru-bermeu jóninde aitqan «aqylgói» pikirleri de osynday taldaugha súranyp-aq túr, alayda ol bólek jәne óte kýrdeli әngime taqyryby bolghandyqtan, men qazir ony qozghamaymyn. Búghan qatysty әzirshe bar aitarym - eshqanday shetelge, sonyng ishinde, әsirese, Qytaygha million gektar týgil, bir sýiem jerdi satugha da, arendagha beruge de bolmaydy!

Týiin sóz

Osy maqalany jazu ýstinde men mynaday bir qyzyq zandylyqty bayqadym. Oljas Sýleymenov ózining «Kazpravda» jariyalaghan әngimesin sol kezde «Gulijan TV» arnasynda da týgel qaytalap aitqan bolatyn. Endi, mine, 18 jyldan keyin Gýljan Erghaliyevanyng «Svoboda slova» gazetinde taghy da qazaqqa qarsy materialymen kórinip otyr. Múny kezdeysoqtyq deuge bola ma? Joq, bolmaydy. Óitkeni Gýljan da - osy qalyptaghy adam. Basqasyn aitpaghanda, ol, eger esterinizde bolsa, sonau bir jyly atyshuly últ satqyny Bolat Ábilov - Butyanyng «Obshestvennoe mneniye» teleshouynda: «Spasibo moemu otsu za to, chto on otdal menya v russkui shkolu, blagodarya chemu ya stala chelovekom!» - dep masqara mәlimdeme jasaghan bolatyn. Osydan keyin «Balyqshynyng balyqshyny alystan tanitynyna» qalay senbessin...
Sonymen, býkil әngimesi óz halqy ýshin ziyangha, ózgeler ýshin «paydagha» shyghatyn, sonday-aq biylik ne býldirse de, sony qoldaytyn jәne aqtaytyn adam jóninde toqsan auyz sózding tobyqtay týiini retinde ne aitugha bolady?
Meninshe, Sýleymenovting qazaq tarihynda shynayy últ aqyny, últ qayratkeri bolyp qalu ýshin mol mýmkindigi boldy. Alayda onday mýmkindikti ol paydalana almady. Ózining halyqqa naghyz kerek shaghy - tәuelsizdik jyldary qazaqqa qol úshyn berip, onyng últtyq janghyruyna kómektesudin, halyq aqyny, qamqorshysy hәm maqtanyshy boludyng ornyna Oljas biylikting shashbauyn kóterisip, saray aqyny bolghandy artyq kórdi. Aqyn-jazushylar arasynan qazir ózgelerge ýlgi bolyp jýrgen Sapabek Ásip, Gerolid Beliger, Ghabbas Qabyshúly, Múhtar Maghauiyn, Kәrishal Asan-Ata tәrizdi, qazaqsha aitqanda, әdemi qartaya almady. Sóitip, ómir boyy jighan býkil abyroyynan aiyrylyp qaldy. Ókinishti, әriyne, biraq búl - ashy shyndyq...

P.S. «...Osydan ýsh jyl búryn  Toqtar Áubәkirov ekeumiz Almaty oblysyndaghy Sógeti degen jerge angha bardyq. Qysty kýni qolymyzgha býrkit ústap shyqtyq. Kýn óte tamasha edi. Qanjyghamyz da maylanyp qaytty. Sol kýni bizding býrkitter eki týlki aldy. Býrkitshi aqsaqal dastarhan jayyp, bizdi qonaqqa shaqyrdy.  As dayyn bolghansha ol kisi bizge qyran qústaryn kórsetti. Árqaysysynyng óz jetistigi, óz tarihy bolatyn. Qazaqtyng salty boyynsha sol býrkitting bireuin aqsaqal «Sen de kókti baghyndyrghan batyrsyng ghoy, osy qyran qús saghan layyq» degen niyetpen Toqtargha syilady. Biraq menin  nazarymdy basqa býrkit audardy. Búl qyran ózining jemtigine sәtsiz týsip, qanatyn syndyryp alypty. Áriyne, keyinnen jaraqaty jazylghan. Biraq osydan keyin ol angha týspek týgil, óz betimen qalyqtap úshugha da jýreksinip qalghan. Ol bir kezdegidey tәkappar, ór minezdi býrkit emes. Aqkónil, elgezek sekildi. Múnysyn qymsynbaytyn da siyaqty. Etti búrynghyday ózi tappaydy, qojayynnyng qolynan jeuge әbden daghdylanghan. Osy býrkitting ómiri meni әli kýnge oilandyrady».

Altynbek SәrsenbaeV, «Epoha», 23.09.2005 jyl
«Jas qazaq», 19.02.2010