ELDER BIRLIGI – HALYQTAR YRYSY
Preziydentting Mәskeu memlekettik uniyversiytetinde sóilegen sózin telearnalardan kórip,
tyndaghan qazaqstandyq-tardyng ortaq oiy osynday
Birlesken úmtylys
Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti N.Á.Nazarbaevtyng Mәskeu memlekettik uniyversiytetinde sóilegen tereng maghynaly sózin uniyversiytetimizding oqytushylary men studentteri arnauly auditoriyada zor yqylaspen tyndady. Ataqty bilim ordasy újymy aldynda Elbasynyng sóz arqauyn Euraziyalyq ekonomikalyq odaq qúryluyna arnap, búl kýndegi osynau ózekti mәselege baylanysty boluy erekshe ynta tughyzdy.Shyndyghyn aitqanda, barsha qazaqstandyqtardy tolghantqan oilar býkpesizdigimen de, saliqaly salmaqtyghymen de kónilden shyqty. Sózde nazar audartylghanday, Euraziyalyq ekonomikalyq odaq erkindik pen tendik ústanymdary negizinde qúraluy tiyistigi óte oryndy úsynys dep esepteymiz. Odaqqa mýshe ýsh elding ózindik ekonomikalyq erekshelikteri eskerilip, sharuashylyq baylanystargha birdey jaghday jasalu qajettigi dúrys talap.
Býgingi damugha, intergrasiyalyq qarym-qatynasty terendetuge euraziyalyq kenistiktegi jana baghyttyng keleshegi keng bolmaqtyghy anyq. Ol elimizding ekonomikasyn odan sayyn algha bastyratyn jol. Osy orayda birlesken úmtylys taghy bir ekshelip, sarapqa salynuy óz ústanymymyzdyng beriktigin kórsetti.
Arystan GhAZALIYEV,
Qaraghandy memlekettik
tehnikalyq uniyversiytetining rektory, ÚGhA akademiygi.
Adamgershil sipatta atap kórsetildi
Preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng M.V.Lomonosov atyndaghy Mәskeu memlekettik uniyversiytetinde sóilegen tamasha da tartymdy sózi Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtyng búghan deyin kópshilik ýshin beymәlimdeu bolyp kelgen gumanistik qyrlaryn ashyp beruimen erekshelendi. Aytalyq, Mәskeu memlekettik uniyversiytetining Astanada ashylghan filialy Qazaqstan men Reseyding ghylym men bilim salasyndaghy ózara baylanystargha septigin tiygizgeni, osy arqyly fiylialdyng qyzmeti jana mazmúngha ie bolghany atap aitugha túrarlyq jayt.
Al aldaghy ailarda qol qoyylady dep kýtilgen Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtyng ózge elderge ýlgi bola bilui kerektigi jónindegi Elbasy talaby da óte asqaq. Búl, sóz joq, ýlken jauapkershilik. Múnday iste úsaq-týiek atymen bolmaugha tiyis. Óitkeni, kez kelgen bolmashy qatelik nemese týimedey kemshilik ortaq iske orasan zor núqsanyn keltirui mýmkin. Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtyng qataryna kiru sol memleket ýshin tiyimdi bolatynyn dәleldeu de onay is emes.Alayda, soghan qaramastan, Euraziyalyq ekonomikalyq odaq qaghidalary ózining tolyqqandy bitim-bolmysyn tanytuy ýshin biz osylay isteuimiz kerek, dedi Elbasy.
Euraziyalyq ekonomiykalyq odaqtyng arghy astarynda taza ekonomikalyq integrasiya zandylyqtary túrghanymen búghan qatysushy memleketter bir-birining tarihynan, әdebiyeti jәne mәdeniyetinen týsinik-habary az bolsa Euraziyalyq ekonomikalyq odaq talaptary tolyqqandy kýiinde bola almas edi. Yaghni, integrasiya ýrdisine qatysushylar ózara bir-birining memlekettik tilderin qoldanuy kerektigin de eske saldy Elbasy. Sonday-aq, Núrsúltan Ábishúlynyng sózinde aitylghan búl qaghiydalar da mәskeulikter tarapynan týsinistikpen qabyldanghany qanday ghaniybet.
Memleket basshysynyng qazaq jәne orys, aghylshyn tilderin birinshi synyptan bastap oqytu, euraziyalyq habar taratu qúrylymdarynda memlekettik tildi qoldanu qajettigi jóninde aitqandary da jana ekonomiykalyq odaqtyng adamgershil siypatyn odan әri aighaqtay týsedi.
Aqserik ÁYTIMOV,
Qazaqstan Respublikasynyng qúrmetti injeneri.
ORAL.
Uniyversiytetter baylanysy nyghayady
Qazaqstan men Resey ejelden kórshilik haqymen alys-beris, barys-kelisti terendetken elder. Eki elding arasynda әuelden әriptestik, iskerlik baylanys ornyqqan bolsa, endi mine, sol araqatynasymyz euraziyalyq yqpaldastyq týrinde búrynghydan da terendey týskeli otyr. Elbasy Núrsúltan Nazarbaev búl iydeyany búdan 20 jyl búryn kóterip edi. Kóptegen sarapshylar men sayasatkerler sol kezding ózinde euraziyalyq yqpaldastyqtyng ómirshendigin әr qyrynan saralady.
Euraziyalyq yqpaldastyqtyng jemisi ekonomikanyng әr salasynda ghana emes, sonymen birge, ghylym men bilimdi birlese damytuda da kórine bastauy tiyis. Núrsúltan Nazarbaev búl mәselege M.V.Lomonosov atyndaghy Mәskeu memlekettik uniyversiytetinde sóilegen sózinde jәne bir ret nazar audardy. Elimizding jana elordasynda 2001 jyldan beri MMU-dyng qazaqstandyq filialy júmys jasaytynyna toqtalghan Preziydent: «Sonyng arqasynda búrynnan tarihy baylanysy bar Qazaqstan men Reseyding ghylymy bilim baylanystary býginde jana mazmúngha ie boldy», dep atap ótti.
Eki elding joghary bilim beru jýiesindegi baylanystar shekaralas ónirlerde de qarqyn alyp keledi. Sonyng bir dәleli retinde Resey Federasiyasyndaghy Astrahani memlekettik tehnikalyq uniyversiytetimen su resurstaryn jәne ekologiyalyq mәselelerdi terendete zertteu jýrgizu jóninde kelisimshart jasadyq. Astrahani memlekettik uniyversiytetimen de tyghyz baylanys ornatqanymyzdy aita alamyz. Keybir mamandyqtar boyynsha magistrlerdi eki joghary oqu ornynda da oqytu jóninde ortaq mәmilege toqtadyq. Sonan song magistranttargha qos diplom beriledi. Jәne byltyrdan beri bizding uniyversiytetimizde Reseyding ghylymy men mәdeniyeti ortalyghy júmys jasaydy. Al aldynghy jyly Qazaqstannyng mәdeniyeti men ghylymyn reseylikterge keninen tanytatyn ortalyq Reseyding Qalmaq memlekettik uniyversiytetinde ashylghan bolatyn. Eki elding oqu oryndaryndaghy ortalyqtar ózara ghylymi, mәdeny baylanystardy nyghaytugha basymdyq berumen birge, uniyversiytetter arasyndaghy oqu ýderisining útqyrlyq, birlesken ghylymy jobalar jasau baghytyndaghy zaman talaptaryna say júmystardy jandandyrugha yqpal etedi.
Shekaralas oblystardaghy joghary oqu oryndarynyng әriptestik baylanysy ayasynda studentter almasu jolgha qoyyldy. Ghylymy jobalardy iske asyrudaghy tәjiriybelerimizben de bólisip túramyz. Búl bәsekege qabiletti mamandar dayyndauda óz jemisin beretindigi dausyz.
Beybit MAMYRAEV,
H.Dosmúhamedov atyndaghy Atyrau memlekettik uniyversiytetining rektory, professor.
ATYRAU.
Bayypty baghdar
Býginde elimiz ýshin halyqaralyq qarym-qatynastardy damytu óte ózekti bolyp otyr. Onyng ishinde keshegi tarihy kezender qalyptastyrghan, búrynnan bir-birimizdi biletin memleketter arasyndaghy әleumettik-ekonomikalyq әriptestikting orny erekshe.
Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng Mәskeu memlekettik uniyversiytetindegi student-jastar aldynda sóilegen sózinde qoghamda kópten beri týrli pikir tughyzghan Euraziyalyq ekonomikalyq odaq ayasyndaghy integrasiya jan-jaqty aityldy. Memleket basshysy Resey Federasiyasynyng astanasynda atalghan odaqtyng naryqtyq-ekonomikalyq túrghydan tiyimdiligin jan-jaqty taldap berdi. Sonday-aq, búrynghy Kenes Odaghynyng «janghyruy» turaly alypqashpa sózderding negizsiz ekenin jetkizdi.
Múnyng bәri bizding eki el arasynda qalyptasqan dostyq baylanystardy odan әri nyghayta týsuge septigin tiygizedi. Óitkeni, Resey men Qazaqstan joghary oqu oryndarynyng arasynda tyghyz baylanys bar. Shyghys ónirindegi oqu oryndary da Reseyding oblysymyzben shektesetin subektilerinde ornalasqan oqu oryndarymen ózara tәjiriybe almasyp, eki el jastary tandaghan mamandyqtarynda bilim alyp jatyr. Yaghni, shyghysqazaqstandyq jastar Altay aimaghynda, reseylik jastar Shyghys ónirinde bilim aluyna barlyq mýmkindikter jasalghan. Búl – Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng bastamasymen qúrylyp jatqan euraziyalyq integrasiyanyng is jýzindegi tiyimdiligin kórsetedi.
Sonday-aq, Preziydent sózinde ghylymiy-tehnikalyq әriptestikti jetildiru, nanotehnologiya, gendik injeneriya siyaqty manyzy zor jetekshi ghylymdardyng elimizding iyndustriyalandyruynyng jana kezenin jýzege asyrugha mol paydasy bar ekenin erekshe atap ótti.
2007 jәne 2009 jyldary uniyversiytetimizde bir top ghalymdardyng qatysuymen «Tәuelsiz Qazaqstannyng túnghysh Preziydentining kelbeti» atty qos tilde jaryq kórgen jinaq avtorlarynyng biri retinde Elbasymyzdyng elimizdi bayypty baghdarmen bolashaqqa bastap kele jatqanyn bayqaugha bolady.
Farzana AHMETJANOVA,
S.Amanjolov atyndaghy Shyghys Qazaqstan memlekettik uniyversiytetining professory.
Jana kezender bastauy
Memleket basshysy Núrsúltan Nazarbaevtyng reseylik ghylymy qoghamdastyqtyng biyik minberinen «Memleketterding Euraziyalyq odaghyn qúru turaly» jobany úsynghanyn qazaqstandyqtar úmyta qoyghan joq. Sol kezdegi tarihy oqighalargha kuәgerlerding biri retinde men Preziydentting MMU-degi sózin zor yjdahatpen tyndap, elder arasyndaghy túrpaty ózgeshe sauda-ekonomikalyq yntymaqtastyqtyng mýlde jana strategiyasynyng ózgelerge ýlgi retinde úsynylghanyn erekshe shabytpen estip-bildim.
Songhy 20 jyl Elbasymyz belgilep bergendey, euraziyalyq iyntegrasiyalyq damudyng jana kókjiyekterin aiqyndap bergen belesti kezenderge toly boldy. Osy uaqyt ishinde Preziydentimizding alysty boljay biletin kóregendik, súnghylalyq sayasatkerligi taghy bir qyrynan tanylghanyn qalyng júrtshylyq qapysyz úqty. Biz býgingi kýni Núrsúltan Ábishúlyn euraziyalyq jobanyng bas arhiytektory retinde zor maqtanysh tútamyz. Óitkeni, bir kezderi mәngi aiyrylmastay, ydyramastay kóringen Kenes Odaghynyng odan әri postkenestik kenistikting sayasy jәne ekonomikalyq ornyqtyrudyng integrasiyalyq iydeyalaryn aiqyn batyldyqpen úsynghan EEO jobasy bólinuding emes, kerisinshe, biriguding basym qaghidattaryn belgilep bergenin qazir әlemdik qauymdastyq moyyndap otyr.
Elbasymyzdyng sol kezdegi batyl bastamasy býginde ómir shyndyghyna ainalyp, integrasiyalyq modeliding jana ýlgisin týzip berdi. Onyng aiqyn mysalyn Keden odaghy jәne Birynghay ekonomikalyq kenistik jýyesinde bir-birimen tyghyz әriptestik qarym-qatynasta, birtútas naryq kenistiginde sauda-óndiristik ýderister baghytynda ózara týsinistik, jauapkershilikting qoljetimdi ýlgisin tanytyp kele jatqan ýsh memleketting jetekshi rólinen aiqyn angharugha bolady.
Meninshe, býgingi kýni joghary dengeyge kóterilgen euraziyalyq integrasiya modelinen sayasy astar izdeuding esh qajeti joq. Elimiz óz yrghaghymen damyp keledi. Onyng jarqyn ýlgilerin barlyq saladan keziktiruge bolady. Elbasymyz Mәskeuding tórinde sóilegen sózinde atap ótkendey, Euraziyalyq ekonomikalyq odaq qúrudyng basty maqsaty egemendikke qol súghylmaytyn, erkindilik qaghiydattaryna negizdelgen oi-pikirlerding ýndesuimen erekshelenedi.
Kәribay MÚSYRMAN,
Qazaqstan halqy Assambleyasynyng mýshesi,
Soltýstik Qazaqstan oblystyq mәslihatynyng deputaty.
PETROPAVL.
Týitkil tústardyng týiinin sheship aitty
Elbasy Núrsúltan Nazarbaev M.V.Lomonosov atyndaghy Mәskeu memlekettik uniyversiytetinde sóilegen sózinde júrtshylyq kónilinde jýrgen kýrdeli mәselelerding týiinin sheshkendey boldy. Onda Kenes Odaghyna qayta oraludyng bolmaytyny qadap aityldy. Óitkeni, Keden odaghy qúrylghan kezde búl Kenes Odaghyn qayta qúrugha aparatyn jol degendi aitqandar az bolmaghan. Elbasy mәskeulikterding aldynda búrynghy qamytty qayta kiiding bolmaytynyn ashyp aitty. Tәuelsizdik barlyghymyzgha da qymbat.
Ekinshiden, Núrsúltan Ábishúlynyng Euraziyalyq odaqtyng basqarushy organdaryn Astanagha ornalastyru turaly aitqan oiy da búryn qúramynda bolghan elderding eshqaysysy da Kenes Odaghyna qayta oralmaytynyn dәleldeydi. Euraziyalyq ekonomikalyq odaq turaly bastama kótergen kezde-aq múny sayasy odaq dep týsingender boldy. Búl sayasy emes, taza ekonomikalyq odaq, ten, tәuelsiz elderding integrasiyasy. Kórshilermen, jalpy alys-jaqyn shet elding qaysysymen bolsa da alys-beris jasau kerek. Halqymyz «adamnyng kýni adammen» degen emes pe? Memleketter de birining keregin birinen alyp, qarym-qatynas jasasa, eki jaqtyng da joghy týgendeledi. Búl olardyng ekonomikalyq-әleumettik damuyna jol ashady. Elbasy әrdayym aityp jýrgen «aldymen – ekonomika» úghymy búl joly taghy da dәleldedi.
Memleket basshysynyng Ukrainadaghy jaghdaygha baylanysty oilary ony tyndaghan kimning de bolsa kókeyindegini dóp basty dep oilaymyn. Ol ukrain halqynyng taghdyryn tek ukraindar ghana sheshe alatynyn, oghan syrttan eshkimning aralaspauy kerektigin aitty. Búl naghyz әdiletti tújyrym emes pe? Dәstýri, tili, dili, jeri, suy bólek elge syrttan qalay óz degenin tanugha bolady? Elbasynyng sózinen bireuding isine aralaspa, tek ýlgindi kórset degen halyqtyng danalyq emeurinin týsingendey boldym. Preziydentting búl oiy Qazaqstan ústanghan sayasat dep týsingenimiz abzal.
Erkin ÁBIL,
Qostanay memlekettik pedagogikalyq institutynyn prorektory, tarih ghylymdarynyn
doktory.
QOSTANAY.
"Egemen Qazaqstan" gazeti