«Qazaqtyng batyry qayda, batyryn qoldaytyn halqy qayda?» dep Dulat Isabekov saual qoyghan edi. Jәne de ol «Keyde osy men kýdiktenemin: ata babamyz batyr boldy degenge. Qayda sol batyrlyq?!» deydi. («DAT» gazeti , 14.02.2013j.) D. Isabekovtyng qoyghan súraghy men kýdigine men jauap retinde «Azat – býgingi qazaq batyry » dep maqala jazghanmyn (« DAT » gazeti , 6.06.2013 jyly). D. Isabekovtyng saualy jәne kýdigi qanday sebepterden shyqqanyn osy maqalamnyng ayaghynda aitarmyn.

Sonymen, kelesi qazaq batyry – ol Ómirzaq Ábdiuәliyúly Aqjigit. 2009 jyly «Últym dep soqqan jýrekter» atty kitapta: «Ó.Aqjigitting oralmandar mәselesin kótergende «Bizde jer bar, niyet joq!», «Bar qazaqty jimasaq, el bolghannan ne payda!» degen maqalalary kezinde ziyaly qauym tarapynan ýlken qoldau tauyp, tolqyn tudyrdy. Qoghamdyq qozghalystarda talqylandy. Qazaqtyng basyn bir jerge qosugha qyzmet etu ózining ómirindegi eng basty mindeti dep biledi ol... Últtyq qúndylyqtardy tiriltu, janghyrtu, nasihattau baghytynda Ómirzaq Aqjigit óz ornyn tapqan, sondyqtan bergeninen bereri kóp últ janashary» degen derekter berilgen .

Mine, Ómirzaqtyng óz halqy ýshin ústanghan baghytyndaghy osy isteri batyrlyq emes pe? Al osynday batyrlyq - tabighy qúbylys, ol tek adamy qasiyetpen beriledi. Mýmkin, búl qasiyet oghan 1726 jyly Ábilqayyr hannyng jasaghymen kelip, 1750-jyldary qazaq jerin jonghardan jappay tazalau kezinde qaytys bolyp, sýiegi Týrkistandaghy Áziret Súltangha «Sherkesh Sýtemgen batyr» dep qoyylghan arghy atalarynan, nemese Sozaq kóterilisinde ataqty Salyqbay mergenning 18 mergenining biri bolghan atasy Aqjigitten auysqan bolar.

Ómirzaq ótken ghasyrdyng 70-jyldary Mәskeu injenerlik-qúrylys institutynda oqyp jýrgende Kenes Odaghy qúramyndaghy halyqtardyng tilin shekteu, mәdeniyetin kemitu, tarihyn búrmalau – búl orys shovinisteri jýrgizetin basty sayasat ekenin óz kózimen kórdi.Oquyn bitirgennen keyin zauytta, óndiristik birlestikterde, audandyq, qalalyq әkimshilikterde qyzmet atqarghanda kórgeni – shovinistik sayasattyng jemisi. Búl uly jemis – qazaq basshylaryna, mamandaryna, qarapayym qyzmetkerlerine orystyng aldynda qúldyq minezding sinip ketui edi. Qalyng qazaq mekendegen Shymkentting ózinde ruhy tómen, últyq namysy oyanbaghan qandasynyng kóp ekenine Ómirzaqtyng kózi jetti. Osy ruh pen namysty kóteru ýshin Ómirzaq 2002 jyldan bastap gazet betine maqalalar jazugha kiristi. «Ýzdik avtor» retine oqyrman qoghamyna tanymal boldy. 2004 jyldan beri birjolata jurnalistik jolgha shyghyp «Jalyn» jornaly, «Jas Alash» gazetinde júmys istedi. «Jas qazaq ýni» gazetining bas redaktory boldy. Qazirgi kezde ózi úiymdastyryp, qarajat tauyp ashqan «Qazaqiya» atty respublikalyq qoghamdyq-sayasy gazettin bas redaktory. Endi Ómirzaqtyng baspasóz betindegi batyrlyq, erligine kósheyik. Búl erlik tәuelsizdikke jetken qazaq halqynyng býgingi janayqayyn býkil-halyqqa jetkizu. Jau qaydan shyqty, onyng «tegi men tórkini» kim ekenin anyqtap beru. Al qazaqtyng qazirgi jan aiqayy sonsha kóp, onyng bәrin gazet betinde jetkizu mýmkin emes. Sondyqtan, Ómirzaqtyng keybir ózekti maqalalaryn týiindep, sholyp ótuge tura keledi.Eng basty mәsele - memleketting ekonomikasynyn, demografiyasynyng damuy. Halyqtyng sany sapasyna әkeledi. Ómirzaq shet jerde jýrgen qandastarymyzdy óz jerimizge qalayda týgel kóshirip әkelu kerek dep ýnemi jazyp keledi. Ókinishke qaray, jyl sayyn otanyna oralghan qazaqtyng sany azaya týsude: 2011 jyly – 47112 adam, 2012 jyly – 39401 adam , 2013 jyly - 23000 adamgha tayau. Atqarushy organdar berekesin ketirip, kósh is jýzinde toqtaugha ainaldy.

Qazaq halqyna óte jaqyn halyq – noghay halqy. Reseyden Qazaqstangha kelip túrugha bizding memleket basshylaryna olar hat ta jazghan. Biraq, basshylarymyz noghay túrmaq óz qazaq halqyn otanyna jolatar niyet tanytpay otyr. Qazaghymyzdyng sanyn azaytu syrtqy sayasat bolsa, ishki sayasatynda da namyssyz biylik bolashaqta qazaq últy joghalatynyna jol berip otyr dep jazdy Ómirzaq «Qazaqiya» betinde.

Til mәselesi, últtyq memleket qúru mәselesi de bizde de qaghys qalghan. 2009 jyly kýzde «Ura, Qazaqstan endi AQSh, Braziliya sekildi qúrama memleket bolady!» dep alaqaylaghan orys jurnaliysining «Otvet nasional-patriota jurnalistu-provokatoru ily chego tak boitsya Sergey Duvanov», «Starye pesny Sergeya» degen maqalalarymen betin beri qayyrghan, qazaq tilining Tuyn kóterushi boludyng ornyna ony jerge tyghumen tynbay ainalysqan ataqty qazaqqa qarata «Oljas «umer», da zdravstvuet Aljas!» dep, sabasyna týsirgen, jegen nanyn aqtau ýshin qazaqty tek túqyrtudy biletin T.Baytýkenov sekildilerding bet-perdesin sypyrghan «O kazahah ...ily ploho, ily nichego» maqalalary qoghamda serpilis tudyrghan bolatyn.

Sheteldiktermen nekege túrghan otandastarymyzdyng 50payyzy Resey azamattarymen nekelesedi eken. Songhy jyldary týrik, qytay, arab «kýieu balalardyn» sany kóbeyip barady. QR «Neke jәne otbasy turaly» zanynda shetel azamattarymen nekelesuine eshqanday shekteu qoyylmaghan. Elimizde zandyq jenildikterge ie bolu ýshin qazaq qyzyna ýilenip, sonynan balalarymen qosa dalagha tastap ketkender de jetkilikti. Ayjanat atty azamatsha «Qazaqiya» betinde «Óz basym jat últqa túrmysqa shyghu degendi óz Otanymyzdy opasyzdyq,satqyndyq jasaumen teng dep týsinemin» deydi. Qazaqy bolmystan ajyramaghan, últjandy, imandy otbasynda tәrbiyelengen qyz eshqashan da basqa últ ókilining balaghyna jarmaspaydy. Biraq, qyzdardyng kópshiligi auyl kýirep, óndirister jabylyp, qalagha aghylghanda ýisiz, júmyssyz qalghandyqtan jat últqa túrmysqa shyghugha mәjbýrlendi. Tek qana Almatynyng ózinde (2011 j.derek) 5000 astam qazaq qyzy qytay erkekterine qosylghan. Olardan tughan balalar eshqashan qazaq bolmaydy. Shaghyn auyldardy joy nemese qalagha qosu– búl da biylikting is jýzinde qazaq halqyn ósirmeu joly. Búl - keng dalany iyesiz qaldyru degen sóz.

Auyl túrghyndarynyng әleumettik jaghdayy tómendegeni turaly Ómirzaq gazetinde naqty mysal keltirgen. Shymkent qalasyna 15-30 shaqyrymda ornalasqan eldimekenderdi qosu halyqqa paydasynan ziyany kóp boldy. «Goloshekiyn: «Qazaqtyng malyn alyp, ózin qúrt» dese, býgingi әkimder «Qazaqtyn jerin alyp, malyn qúrt» dey me?» Osynday salystyru arqyly (2.04.2014 jyly) Ómirzaq qazaqtyng qaynar kózin joygha bet alghan biylikting sayasatyn qalyn oqyrmangha jetkizgeni - batyrlyq emes pe?

Qazaq halqynyn tól mәdeniyetin, tarihy shyndyqty, aqiqatty jasyryp, óz kólenkesinen ózi ýrkip jýrgen gazet, jornal basshylary әli de jetkilikti. Mysal, H1H ghasyrdyng ayaghynan beri qazaqtyng auyz әdebiyetining asyl múrasy «Qyz Jibek» dastany qalay búrmalanghanyn qorqaq basshylar jariyalaudan bas tarty. Tek qana Ómirzaq Aqjigit «Qazaqiya»gazetinde «Tarihy shyndyq - auyz әdebiyetinen» zertteushi avtordyng maqalasyn jariyalaghan. Qazaqstandaghy bilim, ghylym salasyna arnalghan mәselelerdi Ómirzaq «Qazaqiya» betine «Jemqorlyq, jaghympazdyq jaylaghan el... Osy ma bolashaghyn oilaghan el?» aidarymen shygharady. Osy aidardyng ózi memleketimizdin damuy búlynghyr jaghdayda ekenin aighaqtap túr.

Qazirgi ministr A.Sarinjipov joghary oqu oryndaryna avtonomiya beru kerek dep shauyp jýr. Bәlkim, Batystan kórgen tәlimin qazaqqa ornatpaqshy. «Sonda tabighaty men tanymy, salt-sanasy, dini, senimi basqa halyqqa ol avtonomiya jagha qoya ma?» deydi «Qazaqiya» gazeti.

Ómirzaq Ábdiuәliúlynyng «Qazaqiya» gazeti betine shygharghan erligin aita bersek gazet beti jetpeydi. Sondyqtan aitqanymyzben shektelip qortyndy jasayyq.

«Qazaqiyanyn» ústaghan baghyty últ - qyzmetshisi degen mәrtebege layyq bolu. Baghdary – ongha ýkimetke de búrmay, solgha oppozisiyanyng da soyylyn soqpay, shama kelgenshe qara qyldy qaq jarghan, әdildikti tu etip kótergen shynayy aqparat pen mәlimet beretin, mәseleni ótkir kóteretin, jalang synaumen ghana ainalyspay, óz úsynysyn da joldap otyru. Basylymnyn basymdyq beretin tústary - qazaq elinin óndirisinin, ghylym men bilimin damytugha barynsha atsalysu, qazaq ruhynyng qaytadan kókke kóterilui, jas úrpaqty sonau 7-ghasyrdyng ózinde-aq qaghanat qúra alghan, tamyry terenge ketken qaytalanbas erekshe mәdeniyeti men bay әdebiyeti bar, bes myng jyldyq tarihy bar, adamzat órkeniyetine qosqan ýlesi auyz toltyryp aitarlyqtay últtyng úrpaghyn tәrbiyeleu».

Agha buyn ókili, aqyn, jazushy Júmanazar Somjurekting «Qazaqiya» turaly aitqany: «Men armandaghan gazet sen bolarmysyn, «Qazaqiya»?

Mine, Ómirzaq sekildi kazirgi qazaq batyrlary kimmen shayqasuda? Olardyng shayqasy - ishten shyqqan jaumen. Al búl jau sózben óz halqyn jarylqaymyn deytin, ispen óz halqyn tozdyrugha bet alghan biyliktegi mәngýrtter. Ómirzaq Aqjigittin isin, «Kazaqiya» gazetin halyq qoldap otyrghany, búl Dýkennin: «Batyryn qoldaytyn halqy qayda?» degen súraghyna jauap.

Men ózim, Ómirzaq Ábdiuәliúlyn, ruhaniy inimdi 60 jasqa kelgen mereyjasymen qúttyqtaymyn. Densulyqtyng arqasynda 70 jasqa kelgeninde, ishten shyqqan jaudy jenuge qosqan ýlesing mol bolyp, Qúday qalasa, mereytoyyndy qazaqtyng batyrlary toylasyn qazaqtyng batyrlary toylasyn deymin.

Tóleubek Seytqaliyúly -

Qazaqstan azamattyq «Azat» qozghalysynyng

búrynghy tóraghasy, professor, Qazaqstan Respublikasynyng

sәuletshiler jәne Jurnalister odaghynyng mýshesi.

Abai.kz