Býgingi kýni Resey nemese orys tildi aqparat kenistiginde negizinen «ukrain últshyldyghy» turaly mәsele keninen talqylanuda. Alayda «ukrain últshyldyghy» degen ne? Ol qaydan bastau alady? Nelikten qazir damyp otyr? Jәne eng bastysy «ukrain últshyldyghy» men «úlyreseylik shovinizmnin» arasynda qanday aiyrmashylyq bar? Osy saualdargha jauap izdep kórelik.

         Birinshiden, býgingi kýni Resey arnalary «ukraindyq últshyldyqty» kezindegi Banderanyng әreketterimen tyghyz baylanysta, tipti Petr 1-ding túsynda Resey qúramynan bólinip, tәuelsiz Ukrain memleketin qúrugha úmtylghan Mazepamen baylanystyra qarastyrady. Áriyne, búl oryndy sәikestendiru. Ukrain tarihyndaghy Bendera da, getman Mazeppa da birinshi kezekte últtyq mýdege arqa sýieytin, derbes memleket qúrudy kóksegen bolatyn. Ekeui de búl maqsatty jýzege asyru ýshin Batys memleketterine arqa sýiedi. Ekeui de toqyrap jatqan últtyq qúndylyqtardy qalpyna keltirip, jana beleske kóterudi kózdedi. Ekeui de últtyq mýddeni eshqanday ataq-lauazymgha satpady. Ekeui de esh uaqytta orys últyna qysym kórsetudi kózdemedi. Ekeuining de negizgi maqsaty batystyq qúndylyqtargha arqa sýiegen zamanauy memleket qúru boldy.

Sonda Bandera men Mazepa kimning jauy? Ukrainanyng ba, joq әlde Reseyding be? Búl mәsele osy uaqytqa deyin ong sheshimin taba almay kele jatqan «túlghanyng tarihtaghy orny» úghymymen tyghyz baylanysty. Búl túlghalargha biz sonday bagha bere alamyz ba? Onda Týrkistandy azat etu ýshin Alashtyng aibyndy azamaty Mústafa Shoqaydyng qúrghan «Týrkistan legiony» «fashistter» úiymy bolyp tabylady ma? Joq әlde quatty, derbes memleket qúrudy maqsat etken azamattardyng toby ma? Sonday-aq, óz eli men ýltyna qyzmet etip, tәuelsizdik ýshin kýresken tarihy túlghalardyng barlyghyn «fashistterge» ainaldyryp jiberemiz be degen qorqynysh joq pa?

Ekinshiden, býgingi Ukrain memleketi óz aldyna orys tilin nemese mәdeniyetin tómendetip, orys últyn kemsitudi ózining negizgi maqsaty dep jariyalaghan joq. Qayta ghasyrlar boyy Resey yqpalynda bolyp týrli ózgeristerge úshyraghan óz tili men mәdeniyetine óz memleketindegi zandy ornyn alyp berudi kózdeydi. Búl talaptyng qay jeri zansyz? Shynymen de týsiniksiz. Kiyevte nemese resmy biylikti qoldap otyrghan aimaqtardaghy orys últynyng ýdere kóshui bayqalyp otyrghan joq. Qayta resmy Kiyev Donbasstan kelgen bosqyndargha jaghday jasap, olargha qoldau kórsetip otyr. Múny orys halqyna qarsy genosid dep qarastyrugha bola ma?

Ýshinshiden, resmy Reseyge qaraghanda Ukraina Reseydegi ukraindardyng jaghdayy jayynda mәsele kótergen emes. Yaghny ishki qaqtyghystardyng neizgi sebebi bolyp tabyluy mýmkin «últtyq súraqty» kóterip otyrghan joq. Tek óz ishindegi mәslelerdi sheshuge ynta tanytuda. Búl da eshqanday «fashizmnin» joq ekendigining kórsetkishi.

Tórtinshiden, Ukraina óz betinshe birjaqty negizde Reseyge baylanysty óz mindetin oryndamay tastap otyrghan joq. Yaghni, «Úly kórshisine» óz betinshe «ekonomikalyq sanksiyalar» qoldanyp, gazyn óshirip, ónimderin almay, shekarasyn bekitip tastap jatqan joq. Tek Reseyding ekonomikalyq sayasatyna jauap retinde sanksiyalar engizuge mәjbýr ekendigin mәlimdeude. Múny Reseyge degen jәne orys últyna degen qiyanat dep qarastyrugha bolmas.

Besinshiden,   ishki qaqtyghysty basynan keshirui mýmkin Reseyge әskerin kirgizip, territoriyasynyng bir bóligin basyp alyp ta jatqan joq. Resey memlekettigine qarsy әreket etip bastaghan toptargha sayasi, ekonomikalyq, әskery qoldau kórsetip jatqan joq. Osy әreketterge barmaghany ýshin Ukrainany «fashisttik» memleket dep atay alamyz ba? Áriyne joq.

Al endi Reseyge kóz salyp kórelik.

Resey Ukraina territoriyasynan Qyrymdy anneksiyalady. Halyqaralyq sharttardyng bәrine, sonyng ishinde KSRO-nyng ydyraghanyn zandastyrghan «Belovej kelisimi» men «Almaty deklarasiyasyna», yadrolyq qarudan bas tartugha negiz bolghan Budapesht kelisimderin de búzdy. Múndaghy negizgi dәiek Qyrym halqynyng qalauy men Ukrainanyng NATO-gha kiru yqtimaldyghy. Birinshiden, Qyrymda bolghan referendum ne Qyrym últy ókilderining ne ózge de etnikalyq toptar mýddesin eskermesten jýzege asyryldy. Reseyding ózinen egmendigin alugha tyrysqan sheshenning Ichkeriya memleketining ne bolghandyghy esimizde ghoy. Al, Ichkeriyada barlyq әleumettik-etnikalyq toptardyng mýddesi eskeriletin referendum bolghan. Endeshe resmy Mәskeu nege sheshen halqynyng pikirimen kelispedi eken? Býgingi Qyrym men Sheshenstannyng arasynda ýlken aiyrmashylyq joq. Búghan Mәskeu qalay jauap berer edi?

Ekinshiden, әr elding egmendigining basty kórinisi onyng erikti týrde, derbes ishki jәne syrtqy sayasat jýrgize alu qúqyghynan túrady. Yaghny Ukrainanyng Europa odaghy men NATO-gha kirui memleketting derbes tandauy bolyp tabylady. Múndayda «bauyrlas, kórshi» halyqtyng territoriyasyn basyp alghansha, Europa odaghy men NATO-dan әlde qayda tiyimdi sharttardy úsynu arqyly sheshuge bolar edi. Biraq resmy Kremli diplomatiyalyq әdiske qaraghanda, mәseleni bir jaqty sheshetin әskery әdiske jaqyn ekendigin kórsetti. Shynynda Ukrain ekonomikasyn jandandyru jәne qayta qúru ýshin milliondaghan dollar jaratqansha ony basyp alghan tiyimdi emes pe? Onyng ýstine Ukraina ylghy Reseyge qarsy shyghuy mýmkin. Sebebi ukraindyqtar tәuelsizdikterinen aiyrylghysy kelmeydi. Múnday jaghdayda tiyimdisi belgili bir aimaqty basyp alyp, kýsh kórsetu. Biraq múnda ukraindyq últtyq ruh «úlyreseylik shovinizmnen» basym ekendigin kórsetti. Is nasyrgha shapty. Biraq basty mәsele ukrainadaghy «orys últynyn» ókilderining qúqyqtaryn qorghau mәselesi sheshilmey qaldy. Kezinde Gitler Chehoslovakiyany qosyp alghanda ol jerdegi «nemis últynyn» jaghdayyna uayymdaytyndyghyn aityp dәiektep edi. Ne degen úqsastyq desenizshi?

Búl әreketter Reseyding syrtqy sayasatynda sanksiyalarmen, al ishki sayasatynda ukraindyqtar men ózge últ ókilderine degen senimsizdik әreketterimen úshtastyryldy. Yaghny kýmәndi «ukraiyn» halqynyng ókilderining Resey aimaqtaryndaghy tirkeuge-túrghan túrmaghandyghyn anyqtau, olardyng qúqyqtaryn búzu, kóp jaghdayda tikeley qudalau, kavkazdyqtargha degen senimsizdikting   nyghangymen túspa tús jýrdi. Al, búl kezinde  «Úly Germaniyadaghy» «ariiylik emes» últ ókilderin qudalaugha úqsastyghy aiqyn angharylady.

Putinnin: «Kerek bolsa Kiyevti eki kýnde alamyn» degen mәlimdemesi, әriyne, «demokratiyalyq» memleketting basshysy aitatyn sóz emes.

Al eng qyzyghy ózine baghyndyru barysynda óltirilgen milliondaghan halyqty Resey «azat etu» dep qabyldasa, ózge memleketting tәuelsizdikke úmtyluy «fashizm» bolyp tabylady. Biraq nening ne ekendigin salystyryp, saralap qarasanyz búl turaly eki-úday pikirde qalatyndyghynyz aiqyn.

Shynghys Ergóbek

Abai.kz