بۇگىنگى كۇنى رەسەي نەمەسە ورىس ءتىلدى اقپارات كەڭىستىگىندە نەگىزىنەن «ۋكراين ۇلتشىلدىعى» تۋرالى ماسەلە كەڭىنەن تالقىلانۋدا. الايدا «ۋكراين ۇلتشىلدىعى» دەگەن نە؟ ول قايدان باستاۋ الادى؟ نەلىكتەن قازىر دامىپ وتىر؟ جانە ەڭ باستىسى «ۋكراين ۇلتشىلدىعى» مەن «ۇلىرەسەيلىك ءشوۆينيزمنىڭ» اراسىندا قانداي ايىرماشىلىق بار؟ وسى ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەپ كورەلىك.

         بىرىنشىدەن، بۇگىنگى كۇنى رەسەي ارنالارى «ۋكرايندىق ۇلتشىلدىقتى» كەزىندەگى باندەرانىڭ ارەكەتتەرىمەن تىعىز بايلانىستا، ءتىپتى پەتر 1-ءدىڭ تۇسىندا رەسەي قۇرامىنان ءبولىنىپ، تاۋەلسىز ۋكراين مەملەكەتىن قۇرۋعا ۇمتىلعان مازەپامەن بايلانىستىرا قاراستىرادى. ارينە، بۇل ورىندى سايكەستەندىرۋ. ۋكراين تاريحىنداعى بەندەرا دا، گەتمان مازەپپا دا ءبىرىنشى كەزەكتە ۇلتتىق مۇدەگە ارقا سۇيەيتىن، دەربەس مەملەكەت قۇرۋدى كوكسەگەن بولاتىن. ەكەۋى دە بۇل ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن باتىس مەملەكەتتەرىنە ارقا سۇيەدى. ەكەۋى دە توقىراپ جاتقان ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قالپىنا كەلتىرىپ، جاڭا بەلەسكە كوتەرۋدى كوزدەدى. ەكەۋى دە ۇلتتىق مۇددەنى ەشقانداي اتاق-لاۋازىمعا ساتپادى. ەكەۋى دە ەش ۋاقىتتا ورىس ۇلتىنا قىسىم كورسەتۋدى كوزدەمەدى. ەكەۋىنىڭ دە نەگىزگى ماقساتى باتىستىق قۇندىلىقتارعا ارقا سۇيەگەن زاماناۋي مەملەكەت قۇرۋ بولدى.

سوندا باندەرا مەن مازەپا كىمنىڭ جاۋى؟ ۋكراينانىڭ با، جوق الدە رەسەيدىڭ بە؟ بۇل ماسەلە وسى ۋاقىتقا دەيىن وڭ شەشىمىن تابا الماي كەلە جاتقان «تۇلعانىڭ تاريحتاعى ورنى» ۇعىمىمەن تىعىز بايلانىستى. بۇل تۇلعالارعا ءبىز سونداي باعا بەرە الامىز با؟ وندا تۇركىستاندى ازات ەتۋ ءۇشىن الاشتىڭ ايبىندى ازاماتى مۇستافا شوقايدىڭ قۇرعان «تۇركىستان لەگيونى» «فاشيستتەر» ۇيىمى بولىپ تابىلادى ما؟ جوق الدە قۋاتتى، دەربەس مەملەكەت قۇرۋدى ماقسات ەتكەن ازاماتتاردىڭ توبى ما؟ سونداي-اق، ءوز ەلى مەن ءۇلتىنا قىزمەت ەتىپ، تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسكەن تاريحي تۇلعالاردىڭ بارلىعىن «فاشيستتەرگە» اينالدىرىپ جىبەرەمىز بە دەگەن قورقىنىش جوق پا؟

ەكىنشىدەن، بۇگىنگى ۋكراين مەملەكەتى ءوز الدىنا ورىس ءتىلىن نەمەسە مادەنيەتىن تومەندەتىپ، ورىس ۇلتىن كەمسىتۋدى ءوزىنىڭ نەگىزگى ماقساتى دەپ جاريالاعان جوق. قايتا عاسىرلار بويى رەسەي ىقپالىندا بولىپ ءتۇرلى وزگەرىستەرگە ۇشىراعان ءوز ءتىلى مەن مادەنيەتىنە ءوز مەملەكەتىندەگى زاڭدى ورنىن الىپ بەرۋدى كوزدەيدى. بۇل تالاپتىڭ قاي جەرى زاڭسىز؟ شىنىمەن دە تۇسىنىكسىز. كيەۆتە نەمەسە رەسمي بيلىكتى قولداپ وتىرعان ايماقتارداعى ورىس ۇلتىنىڭ ۇدەرە كوشۋى بايقالىپ وتىرعان جوق. قايتا رەسمي كيەۆ دونباسستان كەلگەن بوسقىندارعا جاعداي جاساپ، ولارعا قولداۋ كورسەتىپ وتىر. مۇنى ورىس حالقىنا قارسى گەنوتسيد دەپ قاراستىرۋعا بولا ما؟

ۇشىنشىدەن، رەسمي رەسەيگە قاراعاندا ۋكراينا رەسەيدەگى ۋكراينداردىڭ جاعدايى جايىندا ماسەلە كوتەرگەن ەمەس. ياعني ىشكى قاقتىعىستاردىڭ نەىزگى سەبەبى بولىپ تابىلۋى مۇمكىن «ۇلتتىق سۇراقتى» كوتەرىپ وتىرعان جوق. تەك ءوز ىشىندەگى ماسلەلەردى شەشۋگە ىنتا تانىتۋدا. بۇل دا ەشقانداي ء«فاشيزمنىڭ» جوق ەكەندىگىنىڭ كورسەتكىشى.

تورتىنشىدەن، ۋكراينا ءوز بەتىنشە بىرجاقتى نەگىزدە رەسەيگە بايلانىستى ءوز مىندەتىن ورىنداماي تاستاپ وتىرعان جوق. ياعني، «ۇلى كورشىسىنە» ءوز بەتىنشە «ەكونوميكالىق سانكتسيالار» قولدانىپ، گازىن ءوشىرىپ، ونىمدەرىن الماي، شەكاراسىن بەكىتىپ تاستاپ جاتقان جوق. تەك رەسەيدىڭ ەكونوميكالىق ساياساتىنا جاۋاپ رەتىندە سانكتسيالار ەنگىزۋگە ءماجبۇر ەكەندىگىن مالىمدەۋدە. مۇنى رەسەيگە دەگەن جانە ورىس ۇلتىنا دەگەن قيانات دەپ قاراستىرۋعا بولماس.

بەسىنشىدەن،   ىشكى قاقتىعىستى باسىنان كەشىرۋى مۇمكىن رەسەيگە اسكەرىن كىرگىزىپ، تەرريتورياسىنىڭ ءبىر بولىگىن باسىپ الىپ تا جاتقان جوق. رەسەي مەملەكەتتىگىنە قارسى ارەكەت ەتىپ باستاعان توپتارعا ساياسي، ەكونوميكالىق، اسكەري قولداۋ كورسەتىپ جاتقان جوق. وسى ارەكەتتەرگە بارماعانى ءۇشىن ۋكراينانى «فاشيستتىك» مەملەكەت دەپ اتاي الامىز با؟ ارينە جوق.

ال ەندى رەسەيگە كوز سالىپ كورەلىك.

رەسەي ۋكراينا تەرريتورياسىنان قىرىمدى اننەكسيالادى. حالىقارالىق شارتتاردىڭ بارىنە، سونىڭ ىشىندە كسرو-نىڭ ىدىراعانىن زاڭداستىرعان «بەلوۆەج كەلىسىمى» مەن «الماتى دەكلاراتسياسىنا»، يادرولىق قارۋدان باس تارتۋعا نەگىز بولعان بۋداپەشت كەلىسىمدەرىن دە بۇزدى. مۇنداعى نەگىزگى دايەك قىرىم حالقىنىڭ قالاۋى مەن ۋكراينانىڭ ناتو-عا كىرۋ ىقتيمالدىعى. بىرىنشىدەن، قىرىمدا بولعان رەفەرەندۋم نە قىرىم ۇلتى وكىلدەرىنىڭ نە وزگە دە ەتنيكالىق توپتار مۇددەسىن ەسكەرمەستەن جۇزەگە اسىرىلدى. رەسەيدىڭ وزىنەن ەگمەندىگىن الۋعا تىرىسقان شەشەننىڭ يچكەريا مەملەكەتىنىڭ نە بولعاندىعى ەسىمىزدە عوي. ال، يچكەريادا بارلىق الەۋمەتتىك-ەتنيكالىق توپتاردىڭ مۇددەسى ەسكەرىلەتىن رەفەرەندۋم بولعان. ەندەشە رەسمي ماسكەۋ نەگە شەشەن حالقىنىڭ پىكىرىمەن كەلىسپەدى ەكەن؟ بۇگىنگى قىرىم مەن شەشەنستاننىڭ اراسىندا ۇلكەن ايىرماشىلىق جوق. بۇعان ماسكەۋ قالاي جاۋاپ بەرەر ەدى؟

ەكىنشىدەن، ءار ەلدىڭ ەگمەندىگىنىڭ باستى كورىنىسى ونىڭ ەرىكتى تۇردە، دەربەس ىشكى جانە سىرتقى ساياسات جۇرگىزە الۋ قۇقىعىنان تۇرادى. ياعني ۋكراينانىڭ ەۋروپا وداعى مەن ناتو-عا كىرۋى مەملەكەتتىڭ دەربەس تاڭداۋى بولىپ تابىلادى. مۇندايدا «باۋىرلاس، كورشى» حالىقتىڭ تەرريتورياسىن باسىپ العانشا، ەۋروپا وداعى مەن ناتو-دان الدە قايدا ءتيىمدى شارتتاردى ۇسىنۋ ارقىلى شەشۋگە بولار ەدى. بىراق رەسمي كرەمل ديپلوماتيالىق ادىسكە قاراعاندا، ماسەلەنى ءبىر جاقتى شەشەتىن اسكەري ادىسكە جاقىن ەكەندىگىن كورسەتتى. شىنىندا ۋكراين ەكونوميكاسىن جانداندىرۋ جانە قايتا قۇرۋ ءۇشىن ميلليونداعان دوللار جاراتقانشا ونى باسىپ العان ءتيىمدى ەمەس پە؟ ونىڭ ۇستىنە ۋكراينا ىلعي رەسەيگە قارسى شىعۋى مۇمكىن. سەبەبى ۋكرايندىقتار تاۋەلسىزدىكتەرىنەن ايىرىلعىسى كەلمەيدى. مۇنداي جاعدايدا ءتيىمدىسى بەلگىلى ءبىر ايماقتى باسىپ الىپ، كۇش كورسەتۋ. بىراق مۇندا ۋكرايندىق ۇلتتىق رۋح «ۇلىرەسەيلىك شوۆينيزمنەن» باسىم ەكەندىگىن كورسەتتى. ءىس ناسىرعا شاپتى. بىراق باستى ماسەلە ۋكرايناداعى «ورىس ۇلتىنىڭ» وكىلدەرىنىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ ماسەلەسى شەشىلمەي قالدى. كەزىندە گيتلەر چەحوسلوۆاكيانى قوسىپ العاندا ول جەردەگى «نەمىس ۇلتىنىڭ» جاعدايىنا ۋايىمدايتىندىعىن ايتىپ دايەكتەپ ەدى. نە دەگەن ۇقساستىق دەسەڭىزشى؟

بۇل ارەكەتتەر رەسەيدىڭ سىرتقى ساياساتىندا سانكتسيالارمەن، ال ىشكى ساياساتىندا ۋكرايندىقتار مەن وزگە ۇلت وكىلدەرىنە دەگەن سەنىمسىزدىك ارەكەتتەرىمەن ۇشتاستىرىلدى. ياعني كۇماندى «ۋكراين» حالقىنىڭ وكىلدەرىنىڭ رەسەي ايماقتارىنداعى تىركەۋگە-تۇرعان تۇرماعاندىعىن انىقتاۋ، ولاردىڭ قۇقىقتارىن بۇزۋ، كوپ جاعدايدا تىكەلەي قۋدالاۋ، كاۆكازدىقتارعا دەگەن سەنىمسىزدىكتىڭ   نىعايۋىمەن تۇسپا تۇس ءجۇردى. ال، بۇل كەزىندە  «ۇلى گەرمانياداعى» «ارييلىك ەمەس» ۇلت وكىلدەرىن قۋدالاۋعا ۇقساستىعى ايقىن اڭعارىلادى.

ءپۋتيننىڭ: «كەرەك بولسا كيەۆتى ەكى كۇندە الامىن» دەگەن مالىمدەمەسى، ارينە، «دەموكراتيالىق» مەملەكەتتىڭ باسشىسى ايتاتىن ءسوز ەمەس.

ال ەڭ قىزىعى وزىنە باعىندىرۋ بارىسىندا ولتىرىلگەن ميلليونداعان حالىقتى رەسەي «ازات ەتۋ» دەپ قابىلداسا، وزگە مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىزدىككە ۇمتىلۋى «فاشيزم» بولىپ تابىلادى. بىراق نەنىڭ نە ەكەندىگىن سالىستىرىپ، سارالاپ قاراساڭىز بۇل تۋرالى ەكى-ۇداي پىكىردە قالاتىندىعىڭىز ايقىن.

شىڭعىس ەرگوبەك

Abai.kz