Senbi, 23 Qarasha 2024
Kórshining kólenkesi 5227 0 pikir 7 Qyrkýiek, 2015 saghat 08:41

AQSh DOLLARY ÝSTEMDIGINEN AYRYLUDA...

RF basshysy V.Putin TMD elderining aimaghynda AQSh dollary men Euroodaqtyng eurosynan birjola bas tartatyn zang jobasyn Reseyding Memlekettik Dumasyna úsyndy. Múnyng ózi:

– dollarmen jәne euromen esep aiyrysudy tejeuding әdis-tәsilderin ornatady;

– syrtqy sauda jasau men qarjy qyzmetterin úsynuda últtyq valutalardy keninen paydalanugha yqpal etedi;

– últtyq valutalardyng naryqtaghy ótimdilik dәrejesin kýsheytedi;

– últtyq valutalar naryghy damysa, TMD elderi kelisilgen valuta sayasatyn jasaugha mýmkindik alady;

– TMD dengeyinde sauda-ekonomikalyq jәne investisiyalyq yntymaqtastyqta úzaqjyldyq strategiyalar anyqtalady;

– aimaqta ortaq makroekonomikalyq túraqtylyq ornaydy t.s.s.

...Energetika salasyndaghy iri kelisimderi orys rublii men qytay yuaniimen esep aiyrysqan Resey men Qytay AQSh dollarynan bas tartqan alghashqy serkeler boldy.

Álemdi «ashsa – alaqanynda, júmsa – júdyraghynda» ústaghan myqty AQSh dollary da uaqyt tezine kónip, tensele bastady. Euroaymaq qúrylghan kezende AQSh dollary jer betindegi resmy valuta qorynyng 71 payyzyn qúrasa, byltyr búl kórsetkish nebәri 62,9 payyzdy kórsetti. Qalay desek te, AQSh dollary ózining birbetkey ýstemdiginen aiyryluda.

2010 jyly BÚÚ da әlemde jalghyz últtyq valutanyng (AQSh dollary) ýstemdigin әlsiretu kerektigin mәlimdedi. Fransuzdar dollardyng ornyna eurony basym qoldanu kerektigin aituda, Parsy shyghanaghy elderining Yntymaqtastyq kenesi ózderining tól valutalyq qoryn jasamaqshy, Qytay men Ontýstik Korey ózara qarjylyq qarym-qatynastaryn últtyq aqshalarymen jýrgizedi...

Euroaziyalyq ekonomikalyq yntymaqtastyq odaghy (EAES) elderining arasyndaghy qarjylyq baylanystyng 50 payyzy býginde dollarmen jәne euromen jýrgiziledi. Búl tәueldilikten qútyludyng jalghyz joly – dollar men eurodan ýzildi-kesildi bas tartu.

Áriyne, әr elge últtyq aqshasynyng qúnyn arttyryp, baghasyn quattandyru kerek. Múnyng ózi, kerek deseniz, elding sayasy tәuelsizdigining myqty bir kepili. Biraq, qaltasy qalyng sheteldik shonjar chemodan toly dollarymen qazaq jerine kelip, kәsiporyn ashyp, ghimarat alyp, gazet, telearna, mektep, JOO ashyp qojayyndyq qúryp túrghanda, qazaq júrtynyng tәuelsizdigining tabany tayghaq kýiinde qala beredi...

...Medaliding ekinshi beti mynaday: «Dollar – naghyz aqsha, qalghany – búrqyraghan qaghaz ghana» deytinder Putindi jerden alyp, jerden salyp: «Búl – Putinning Qyrymdy basyp aludyng aldynda Euroaziyalyq ekonomikalyq yntymaqtastyq Odaghyn qúrghany sekildi kezekti sandyraghy, yaghni, aldap týsiruding joly, sayasy aqymaqtyq. Onda Qiyr Shyghystan bastap, TMD elderining aimaghynda «qytay qorghanyn» – erenqabyrgha ornatayyq. Putin – sayasattaghy kezdeysoq adam» – dep, óre týregeldi.

Búl sózding de jany bar. Qaranyz: halyqaralyq ónim shygharu salasynyng integrasiyasy men kooperasiyasy, kerisinshe, әlemdi dendep ornalasqan. Dýniyejýzinde taryday shashylghan qytay kompaniyalary on myndaghan júmys oryndaryn ashyp, eki elding de ekonomikasynyng tamyryna qan jýgirtude. Ataqty kólik konsernderining jinaqtau óndiristeri әlemning әr elinde bar. Álemdik brend kiyimderin tigetin fabrikalardyng bólimsheleri Ontýstik-Shyghys Aziyany (Qytay, Bangladesh. t.b.) tútas qaptaghan. Kýlli dýnie tanityn Airbus atty asa iri әue qúrylys kompaniyasynyng ókilderi eski eurapa jerin tolyq qamtyp otyr.

Meninshe, elden búryn dollardy «tәrk etip», Europadan esi shygha «qashqan» Vladimir Putinning basym baylyghy dollarlyq jәne europalyq esep-shottardy saqtalyp jatqyn shyghar. Býgin bir samaralyq orys: «Men dollardan bas tartqansha, Putinnen bas tartamyn!» – dep edi!..

Shynynda, múqym TMD elderi men halyqtarynyng atynan sóileytin (jәne sheshim qabyldaytyn) qúqty V.Putinge eshkim bergen joq!..

P.S. ...El esinen tanyp, tenge tenkiyip qúlap, qazaqtyng әleueti jertabandap jatqanda, «Samúryq-Qazyna» qory basqarmasynyng әrbir mýshesi 2014 jyldyng qorytyndysy boyynsha 57 million tenge syiaqy alatyn bolypty. Osynshama telegey-teniz aqsha alatynday búlardyng elge nendey enbegi sindi? Álde, búl syilyq – qazaq ekonomikasyn qúldyratyp, tengening baghamyn aspandatqany ýshin berile me? Jyl sayyn, toqsan sayyn tengening qúnsyzdanuyna bar kýsh-qayratyn ayausyz júmsaghandardyng naghyz qalyng toby osylar emes pe?..

...“Ayran ishken qútylyp, shelek jalaghan tútylghan” zaman-ay!..

Qajymúqan GhABDOLLA

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1468
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3244
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5401