Qazaq pen qyrghyzdyng qaysysy namyssyz?

Jaqynda Qyrghyzstannyng Qúmtór kenishinde qyzmet etetin britan azamaty Maykl Makfitting әleumettik jelide qazyny jylqynyng jynys mýshesine tenegen jazbasy qyrghyz qoghamynda qyzu pikir-talas tudyrdy.

Britandyq azamat Jana jyl merekesi qarsanynda әleumettik jelilerding birine qazynyng suretin salyp, onyng astyna "jylqynyng jynys mýshesinen jasalghan shújyq" degen jazba qaldyrghan bolatyn. Búl óz kezeginde Makfitpen birge Qúmtór altyn óndiru kenishinde (Qarakól qalasy) júmys istep jatqan qyrghyzdardyng ashu-yzasyn tudyrdy. Mereke ótisimen tәrtip saqshylary sheteldikti Bishkek әuejayynda ústap, ony sottamaq bolghan.

The Guardian basylymynng habarlauynsha, Makfit Qúmtór kenishine iyelik etetin Centerra Gold kompaniyasynyng júmysshysy. Qyrghyz elining últtyq dastarhanyna kiretin jylqy qazysyn qasagha tenegeni ýshin el ýkimeti britan azamatyn elden deportasiyalaghan.

Osy rette oiyma on jyl búrynghy Qazaqstandy әlemge masqaralaghan  «Borat» filimi keledi.

Maykl Makfitting qazy turaly qynyr qaghytpasy men «Borattyn» ortasynda qanday baylanys bar deytin shygharsyzdar.

Qúmtór kenishinde qyzmet etetin, britandyq Maykl qazyny jylqynyng jynys mýshesine tenedi. Artynan is ushyghyp ketken son, jalynyp, jalpayyp keshirim súrady. «Men eshkimdi kemsiteyin degen emespin jәne ózimning ersi qaljynym ýshin qatty ókinemin. Sizderden keshirim súraymyn»,-dedi.  Dese de, Qyrghyz ýkimeti Maykldy mәimýnkeletpey, elden quyp shyqty.

Osydan on jyl búryn, AQSh-ta súmdyq filim shyqty. «Ghajayyp Qazaqstan ólkesining ataq-danqy ýshin Borat degenning Amerikada jasaghan mәdeny janalyqtary» turaly sóz etilgen búl filim  qazaqstandyqtardyng ashu-yzasyn tughyzdy. Ol filimde basty keyipker bolghan – Borat degen әumeser: «Biz qazaqtar, jylqynyng zәrin (sidigin) ishemiz» dep maqtanghan.

Lary Charliz taratqan kinoәjua Qazaqstandy әlem elderine ashyq masqaralaghan edi. Búghan bizding elding belsendileri búlqan-talqan bolghanymen, bitirgen bir is bolmady. Borat bylyqtyryp ketkenderi әli kýnge deyin Qazaqstangha keri әserin tiygizude.

Jaqynda Qyrghyz qazysyn qorlaghan Maykl Makfit pen Qazaqstandy qaralaghan «Boratqa» qatysty kinodramaturg Smaghúl Elubay «Azattyq radiosyna» telefon arqyly súhbat beripti.

Onda: «Mening oiymsha batystyq adamdardyng ishinde jasyrynyp jatqan rasizm bar. Anyghynda Batys әlemi «qazaq» degen halyqty biledi dep oilamaymyn. Bilmeytin sebebi, olardyng kóbi qazaq kinosyn kórmegen, әdebiyeti men tarihyn oqymaghan, muzykasyn tyndamaghan. Olardyng týsinigende Qazaqstan – eks-sovettik respublika ghana. Elining Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev, eli múnaygha, gazgha, urangha, tabighy baylyqtargha bay, territoriyasy ýlken memleket. Búl «Borat» degen «qazaq» degen el bar ekenin bilmegender ýshin reklama boldy. Qara piar bolsa da, piar. Sondyqtan, Qyrghyzdargha da Maykldyng jazbasyna bola shu shygharudyng qajeti shamaly»,-deydi.

Keybir derekterge sýiensek, «Boratty» týsiru ýshin 18 million AQSh dollary júmsalyp, әlemdik kino prokattan 262 million dollar payda tapqan. Eng soraqysy kiono «Oskar» syilyghyna úsynylyp, Gollivudttaghy ýzdik sheteldik aqparattar nominasiyasy boyynsha «Altyn globus» syilyghy tapsyrylghan.

Sarapshylardyng pikirinshe, taspa qansha jerden últaralyq arazdyqty qozdyrghanymen, әlem halqyna «Qazaq» degen elding bar ekenin jarnamalap bergen-mys.

Desek te, «Borattyng bylyqtarynan» son, Qazaqstan turaly әlemding júldyzdardyng kózqarasy ózgergen.

Mysaly, IBF chempiony, boksshy David Lemie, futbol júzdyzy Lukas Podoliskiy,  finlyandiyalyq «HIYK» komandasy jәne t.s.s. әlemdik dengeydegi sport júldyzdary Qazaqstandy «Borattyng eli» dep әjualady.  Álem chempionattarynda jenis túghyrany kóqterilgen sportshylarymyz ýshin, memlekettik әnúranymyzdyng ornyna  «Borattyn» әuenin qoyym masqaralap jatty. Osyndayda selt etip, salt qimyldaugha tiyisti Syrtqy ister ministrligi qayda qarap otyrghany taghy belgisiz.

Týiin: Qyrghyz eli әleumettik taptyng tómengi satysyndaghy qara júmysshynyng әleumettik jelidegi bir ghana jazbasy, «qazyny jylqynyng jynys mýshesine tenegeni ýshin» elden quyp shyqty. Búl bir ghana oqigha desek, Qazaqstan halqyn myng mәrte mazaqtap jatsa da mynq etken ministrlik joq. Búl da bolsa, Qyrghyz halqynyng namysshyldyghyn kórsetse kerek. Al bizge bәri bir me, sonda?

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz