Ata-babamyz bilekting kýshimen, nayzanyng úshymen, daryndy sanasymen asty-ýsti baylyqqa toly Atyrau men Almatynyng arasynda úshqan qústyng qanaty talatyn  úlan baytaq dalany amanttap ketken edi. Ata-babadan qalghan sol kiyeli de qasiyetti jerimizge artynda qalghan úrpaghy iyelik etip otyr ma? Zang  jýzinde joq.

Óz jerinde, atamekeninde otyrghan qazaqtyng qúqyghy Qazaqstanda túratyn barlyq halyqpen birdey. Yaghny Qazaqstanda túrmaytyn әlem halyqtarymen birdey degen sóz. Býgin bir qytay kóship kelip azamattyq alsa, ol da sol kýnnen bastap qazaq jerining zandy týrde iyesi bolyp shyghady. Sondyqtan «qazaq jeri» dep ózimizdi ózimiz aldau aqymaqtyq. Sonyng dәlelindey qay bir jyly jurnalister men biylik ókilderi «Krishnany tanu qoghamyn» ortagha alghany bar. «Krishna» sektanttarynyng salghan ylany, BÚÚ-nyng kensesining aldyna tobyrlaryn shygharyp, Qazaqstandy kýielep, basyna bir bәle bolyp jabysyp edi. Bizding «últtar dostyghyn, halyqtar yntymaghyn» jyrlap, jalpaqsheshey bolyp, olardyng tóbesinen qús úshyrmay otyrghan keybir biylik organdarynyn  resmy ókilderin krishnaittar kekesinmen, mensinbey, óktem sóilep otyrghany Almaty oblys әkimining orynbasary Serik Múqanov myrzanyn  da namysyna tiydi. Sol jerde ol: «Úsynghan jerdi almay taghy da bas tartatyn bolsandar ekinshi jer berilmeydi. Jergilikti halyqtyng senderge degen ashu-yzasy kemerine kelip túr» – dep mәlimdedi.  Krishnaitterding Qarasay audanynyng «Bereke» auylynan zansyz basyp alghan jerlerin sot sheshimimen memleketke  qaytaryp beretin bolyp, onyng ornyna Ile audanyna qarasty «Jana dәuir» aulynan eki gektar súraghan jer telimin әkimshilik bólip bergen. Biraq, eki jyldan beri  myng san syltau aityp, kelisken kelisimderinen ainyp, jana jerge kóshpey, búrynghy jerdi jetim balalar ýiine qaytaryp beruden bas tartyp, qasarysyp otyr. Ishten shyqqan, kólenkede aitaqtap otyrghan sheteldik «jarylqaushylaryna» arqa sýiegen «Krishnany tanu qoghamynyn» bastyghy qolynnan kelgenin iste, shapsang shauyp al  degendey, «adam túra almaytyn» bergen jerlerine kóship barghansha, bulidozer traktorynyng tabanynda ólgenimiz artyq» dep ses kórsetti. Ile audanynan bólingen jerge «siyr baghugha ynghaysyz» degen syltau aityp, jerdi Almaty qalasynyng ortasynan berudi talap etti. Almaty qalasynyng ortasynda «qasiyetti siyrlaryn» baqqysy keldi. Bastyghy: «Men Qazaqstanda tuyldym, azamatymyn. Biylikting menen jerdi tartyp alugha qúqy joq. Qazaqstan OBSE-ge bergen uәdelerin oryndamay, adam qúqyghyn búzyp otyr. Kerek desen, qazaqta jer joq. Jer – Qúdaydiki. Aptyqpandar, endi elu-jýz  jylda qazaq degen últ ta bolmaydy. Senbeysing be, onda mynany oqy dep qolyndaghy Ata Zandy ashyp, «Qazaqtyng eli, jeri» degen bir sóz tauyp bershi» dep jurnalisterding auzyna qúm qúighan edi.

IYә, ókinishti zang boyynsha jer de, el de bәri sonda meken etetin – últtardiki. «Qazaqstandyq últ», «kóptildi, kópdindi el» degen sayasatymyz barda elimizde jýzdep sanalatyn birlestikter, konfessiyalar, memlekettik emes úiymdar mynaghan úqsap kóterilse, jyr ghyp jýrgen «dostyghymyzdyn» kýli kókke úshatyny sózsiz. Álde bizdi odan ótken soraqy zaman Keniya memleketining taghdyry kýtip túr ma degen suyq oy jýrekti qaryp ótti. Keniya memleketi de tәuelsizdik alysymen bizge úqsap, «toleranttyq», «әlemdik órkeniyetpen ómir sýremiz», «әlemning damushy elderining aldyna shyghamyz», «elimizde túratyn barlyq últtar bir-birine bauyr tuys» degen balalyq sanamen «qaryshtap damyp» aqyry  qúrdymgha ketti. Bolary bolyp, boyauy sinip ketken song Keniyanyng túnghysh preziydenti Djumo Keniyatanyng kókiregi qars aiyrylyp, aqyrynda kýiikten óler aldynda: «Missionerler Keniyagha kelgende biylik ózimizde edi, biz olargha kózimizdi júmyp sendik. Bibliyany (Injildi) qolymyzgha ústadyq. Al, esimizdi jiyp, kózimizdi ashsaq, injil bizding qolymyzda, biylik pen elimiz olardyng qolyna kóshken eken» dep eniregeni bizding «demokratsymaqtardyn» sanasyna sirә jete qoymas. Missionerlerding negizgi qyzmeti; eldegi túryp jatqan ózge últtardy sol elge myndaghan qúitúrqy ailamen qarsy qoi, ýnemi ishtegi tynyshtyqty búzu, el basshylarynyng oilaryn «halyqtar dostyghy, dini, tili» degen dalbasa sayasatymen kónilderin basqa jaqqa búru, bolashaqqa júmys isteulerine mýmkinshilik bermeu, ýnemi jergilikti últpen kelimsek últtardyng aralas neke boluyna yqpal etu,  memleketting mýddesin qorghaytyn sheneunikterin «bilimsiz, sauatsyz, adam qúqyghyn ayaqqa basty» taghy myndaghan jala jauyp, las sayasattaryn sýtten aq, sudan taza etip, bir-birin «jandaryn» salyp qorghau, jatjúrttyq azghyndyqty «mәdeniyet» dep kýndelikti BAQ-tarda maqtap kórsetu taghy sol siyaqty  jarylqaushy elining «tapsyrmalaryn» oryndaumen ainalysady. Eshbir bóten el, meyli kórshi bolsyn ekinshi bir el «damysyn, últy órkendesin» demeydi. Qarumen, kýshpen elindi ala almaytynyna kózderi jetse, «dos, tamyr» bolyp ishke enip, әlsiz de osal jerlerimizdi izdey bastaydy. Dindi qalqan etip, janyndy alady. Jany, yaghny ruhy joq adamnyng maly men jerin tartyp almay-aq ózderi beredi...       «Mýgedek balalargha kómek», «Áyel men balany qorghau», «demokratiyany damytu», «genderlik tendik» taghy basqa qaptaghan «kómek qolyn sozu» ataularmen qaptatyp oppozisiyalyq partiyalar men ýkimettik emes úiymdar, qoghamdar, birlestikter ashyp tastaydy. Astanada ótken OBSE-ning 17-inshi kezekti sessiyasynda memlekettik emes úiymdar, qoghamdar, birlestikter sayasatpen aralasyp, Qazaq elining «ishin keptirip» armansyz sheteldikterge jamandady. Al, zang boyynsha búlardyng sayasatpen ainalysugha qúqylary joq. Zandy belden basyp, sheteldikterding aqshasyn alghasyn, jep otyrghan «nandaryn» aqtau ýshin, ishten shyqqan satqyndar eshteneden tayynbady.

Toghaybay Núrmúratúly

Abai.kz