اتا-بابامىز بىلەكتىڭ كۇشىمەن، نايزانىڭ ۇشىمەن، دارىندى ساناسىمەن استى-ءۇستى بايلىققا تولى اتىراۋ مەن الماتىنىڭ اراسىندا ۇشقان قۇستىڭ قاناتى تالاتىن  ۇلان بايتاق دالانى امانتتاپ كەتكەن ەدى. اتا-بابادان قالعان سول كيەلى دە قاسيەتتى جەرىمىزگە ارتىندا قالعان ۇرپاعى يەلىك ەتىپ وتىر ما؟ زاڭ  جۇزىندە جوق.

ءوز جەرىندە، اتامەكەنىندە وتىرعان قازاقتىڭ قۇقىعى قازاقستاندا تۇراتىن بارلىق حالىقپەن بىردەي. ياعني قازاقستاندا تۇرمايتىن الەم حالىقتارىمەن بىردەي دەگەن ءسوز. بۇگىن ءبىر قىتاي كوشىپ كەلىپ ازاماتتىق السا، ول دا سول كۇننەن باستاپ قازاق جەرىنىڭ زاڭدى تۇردە يەسى بولىپ شىعادى. سوندىقتان «قازاق جەرى» دەپ ءوزىمىزدى ءوزىمىز الداۋ اقىماقتىق. سونىڭ دالەلىندەي قاي ءبىر جىلى جۋرناليستەر مەن بيلىك وكىلدەرى «كريشنانى تانۋ قوعامىن» ورتاعا العانى بار. «كريشنا» سەكتانتتارىنىڭ سالعان ىلاڭى، بۇۇ-نىڭ كەڭسەسىنىڭ الدىنا توبىرلارىن شىعارىپ، قازاقستاندى كۇيەلەپ، باسىنا ءبىر بالە بولىپ جابىسىپ ەدى. ءبىزدىڭ «ۇلتتار دوستىعىن، حالىقتار ىنتىماعىن» جىرلاپ، جالپاقشەشەي بولىپ، ولاردىڭ توبەسىنەن قۇس ۇشىرماي وتىرعان كەيبىر بيلىك ورگاندارىنىڭ  رەسمي وكىلدەرىن كريشنايتتار كەكەسىنمەن، مەنسىنبەي، وكتەم سويلەپ وتىرعانى الماتى وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى سەرىك مۇقانوۆ مىرزانىڭ  دا نامىسىنا ءتيدى. سول جەردە ول: «ۇسىنعان جەردى الماي تاعى دا باس تارتاتىن بولساڭدار ەكىنشى جەر بەرىلمەيدى. جەرگىلىكتى حالىقتىڭ سەندەرگە دەگەن اشۋ-ىزاسى كەمەرىنە كەلىپ تۇر» – دەپ مالىمدەدى.  كريشنايتتەردىڭ قاراساي اۋدانىنىڭ «بەرەكە» اۋىلىنان زاڭسىز باسىپ العان جەرلەرىن سوت شەشىمىمەن مەملەكەتكە  قايتارىپ بەرەتىن بولىپ، ونىڭ ورنىنا ىلە اۋدانىنا قاراستى «جاڭا ءداۋىر» اۋلىنان ەكى گەكتار سۇراعان جەر تەلىمىن اكىمشىلىك ءبولىپ بەرگەن. بىراق، ەكى جىلدان بەرى  مىڭ سان سىلتاۋ ايتىپ، كەلىسكەن كەلىسىمدەرىنەن اينىپ، جاڭا جەرگە كوشپەي، بۇرىنعى جەردى جەتىم بالالار ۇيىنە قايتارىپ بەرۋدەن باس تارتىپ، قاسارىسىپ وتىر. ىشتەن شىققان، كولەڭكەدە ايتاقتاپ وتىرعان شەتەلدىك «جارىلقاۋشىلارىنا» ارقا سۇيەگەن «كريشنانى تانۋ قوعامىنىڭ» باستىعى قولىڭنان كەلگەنىن ىستە، شاپساڭ شاۋىپ ال  دەگەندەي، «ادام تۇرا المايتىن» بەرگەن جەرلەرىڭە كوشىپ بارعانشا، بۋلدوزەر تراكتورىنىڭ تابانىندا ولگەنىمىز ارتىق» دەپ سەس كورسەتتى. ىلە اۋدانىنان بولىنگەن جەرگە «سيىر باعۋعا ىڭعايسىز» دەگەن سىلتاۋ ايتىپ، جەردى الماتى قالاسىنىڭ ورتاسىنان بەرۋدى تالاپ ەتتى. الماتى قالاسىنىڭ ورتاسىندا «قاسيەتتى سيىرلارىن» باققىسى كەلدى. باستىعى: «مەن قازاقستاندا تۋىلدىم، ازاماتىمىن. بيلىكتىڭ مەنەن جەردى تارتىپ الۋعا قۇقى جوق. قازاقستان وبسە-گە بەرگەن ۋادەلەرىن ورىنداماي، ادام قۇقىعىن بۇزىپ وتىر. كەرەك دەسەڭ، قازاقتا جەر جوق. جەر – قۇدايدىكى. اپتىقپاڭدار، ەندى ەلۋ-ءجۇز  جىلدا قازاق دەگەن ۇلت تا بولمايدى. سەنبەيسىڭ بە، وندا مىنانى وقى دەپ قولىنداعى اتا زاڭدى اشىپ، «قازاقتىڭ ەلى، جەرى» دەگەن ءبىر ءسوز تاۋىپ بەرشى» دەپ جۋرناليستەردىڭ اۋزىنا قۇم قۇيعان ەدى.

ءيا، وكىنىشتى زاڭ بويىنشا جەر دە، ەل دە ءبارى سوندا مەكەن ەتەتىن – ۇلتتاردىكى. «قازاقستاندىق ۇلت»، «كوپتىلدى، كوپدىندى ەل» دەگەن ساياساتىمىز باردا ەلىمىزدە جۇزدەپ سانالاتىن بىرلەستىكتەر، كونفەسسيالار، مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمدار مىناعان ۇقساپ كوتەرىلسە، جىر عىپ جۇرگەن «دوستىعىمىزدىڭ» كۇلى كوككە ۇشاتىنى ءسوزسىز. الدە ءبىزدى ودان وتكەن سوراقى زامان كەنيا مەملەكەتىنىڭ تاعدىرى كۇتىپ تۇر ما دەگەن سۋىق وي جۇرەكتى قارىپ ءوتتى. كەنيا مەملەكەتى دە تاۋەلسىزدىك الىسىمەن بىزگە ۇقساپ، «تولەرانتتىق»، «الەمدىك وركەنيەتپەن ءومىر سۇرەمىز»، «الەمنىڭ دامۋشى ەلدەرىنىڭ الدىنا شىعامىز»، «ەلىمىزدە تۇراتىن بارلىق ۇلتتار ءبىر-بىرىنە باۋىر تۋىس» دەگەن بالالىق سانامەن «قارىشتاپ دامىپ» اقىرى  قۇردىمعا كەتتى. بولارى بولىپ، بوياۋى ءسىڭىپ كەتكەن سوڭ كەنيانىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى دجۋمو كەنياتانىڭ كوكىرەگى قارس ايىرىلىپ، اقىرىندا كۇيىكتەن ولەر الدىندا: «ميسسيونەرلەر كەنياعا كەلگەندە بيلىك وزىمىزدە ەدى، ءبىز ولارعا كوزىمىزدى جۇمىپ سەندىك. بيبليانى ء(ىنجىلدى) قولىمىزعا ۇستادىق. ال، ەسىمىزدى جيىپ، كوزىمىزدى اشساق، ءىنجىل ءبىزدىڭ قولىمىزدا، بيلىك پەن ەلىمىز ولاردىڭ قولىنا كوشكەن ەكەن» دەپ ەڭىرەگەنى ءبىزدىڭ «دەموكراتسىماقتاردىڭ» ساناسىنا ءسىرا جەتە قويماس. ميسسيونەرلەردىڭ نەگىزگى قىزمەتى; ەلدەگى تۇرىپ جاتقان وزگە ۇلتتاردى سول ەلگە مىڭداعان قۇيتۇرقى ايلامەن قارسى قويۋ، ۇنەمى ىشتەگى تىنىشتىقتى بۇزۋ، ەل باسشىلارىنىڭ ويلارىن «حالىقتار دوستىعى، ءدىنى، ءتىلى» دەگەن دالباسا ساياساتىمەن كوڭىلدەرىن باسقا جاققا بۇرۋ، بولاشاققا جۇمىس ىستەۋلەرىنە مۇمكىنشىلىك بەرمەۋ، ۇنەمى جەرگىلىكتى ۇلتپەن كەلىمسەك ۇلتتاردىڭ ارالاس نەكە بولۋىنا ىقپال ەتۋ،  مەملەكەتتىڭ مۇددەسىن قورعايتىن شەنەۋنىكتەرىن ء«بىلىمسىز، ساۋاتسىز، ادام قۇقىعىن اياققا باستى» تاعى مىڭداعان جالا جاۋىپ، لاس ساياساتتارىن سۇتتەن اق، سۋدان تازا ەتىپ، ءبىر-ءبىرىن «جاندارىن» سالىپ قورعاۋ، جاتجۇرتتىق ازعىندىقتى «مادەنيەت» دەپ كۇندەلىكتى باق-تاردا ماقتاپ كورسەتۋ تاعى سول سياقتى  جارىلقاۋشى ەلىنىڭ «تاپسىرمالارىن» ورىنداۋمەن اينالىسادى. ەشبىر بوتەن ەل، مەيلى كورشى بولسىن ەكىنشى ءبىر ەل «دامىسىن، ۇلتى وركەندەسىن» دەمەيدى. قارۋمەن، كۇشپەن ەلىڭدى الا المايتىنىنا كوزدەرى جەتسە، «دوس، تامىر» بولىپ ىشكە ەنىپ، ءالسىز دە وسال جەرلەرىمىزدى ىزدەي باستايدى. ءدىندى قالقان ەتىپ، جانىڭدى الادى. جانى، ياعني رۋحى جوق ادامنىڭ مالى مەن جەرىن تارتىپ الماي-اق وزدەرى بەرەدى...       «مۇگەدەك بالالارعا كومەك»، «ايەل مەن بالانى قورعاۋ»، «دەموكراتيانى دامىتۋ»، «گەندەرلىك تەڭدىك» تاعى باسقا قاپتاعان «كومەك قولىن سوزۋ» اتاۋلارمەن قاپتاتىپ وپپوزيتسيالىق پارتيالار مەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار، قوعامدار، بىرلەستىكتەر اشىپ تاستايدى. استانادا وتكەن وبسە-ءنىڭ 17-ءىنشى كەزەكتى سەسسياسىندا مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمدار، قوعامدار، بىرلەستىكتەر ساياساتپەن ارالاسىپ، قازاق ەلىنىڭ ء«ىشىن كەپتىرىپ» ارمانسىز شەتەلدىكتەرگە جاماندادى. ال، زاڭ بويىنشا بۇلاردىڭ ساياساتپەن اينالىسۋعا قۇقىلارى جوق. زاڭدى بەلدەن باسىپ، شەتەلدىكتەردىڭ اقشاسىن العاسىن، جەپ وتىرعان «ناندارىن» اقتاۋ ءۇشىن، ىشتەن شىققان ساتقىندار ەشتەڭەدەن تايىنبادى.

توعايباي نۇرمۇراتۇلى

Abai.kz