Qytaydyng әlemge taraluy (migrasiya) turaly materialdardy oqy kele eng әueli mynany anyq bilesiz: Qytaydan ózge elge taraytyn, qonystanatyn kez kelgen adam ózimen birge ýsh nәrseni alyp jýredi. Ol – qytay medisinasy, qytay ashanasy, qytay tili. Yaghni, qytay azamaty qanday elge barsa da osy ýsh nәrsening qyzmetin tútynady әri oghan tólegen qarajaty da sol eldegi qytay kәsibin damytady jәne Qytay qazynasyn molayta beredi. Tilin, medisinasyn, ashanasyn ózimen alyp keletin qytaylyqtar jerding qay týkpirinde jýrse de últ retinde joyylmaydy. Ózge últqa sinip ketu deytin nәrse qytaygha jat nәrse.

Qazirgi kezde әlemning 140 elinde 80 million qytay mekendeydi. Ár elde jogharydaghy ýsh nәrse bar. Mysaly, Malayziya ekonomikasynyng 70%, Taylan ekonomikasynyng 80% qytaylar baqylaydy. Filipin halqynyng 1% qytaylyqtar. Sol 1% elding últtyq baylyghynyng 60% óz uysynda ústap otyr.

Búghan týrli elderdegi «Chaynataundardy» qosynyz. «Chaynataundy» memleket ishindegi memleket deuge bolady. Qytaylar qonystanghan ýlken qalalardaghy audandar. Mәselen, Reseyding qiyr shyghysyndaghy oblys ortalyqtarynda «Chaynataundar» bar. Eng ýlken «Chaynataun» - Vladivostokta ornalasqan. Búl audandar qytaylardyng әlem elderine toqtausyz taraluynan payda bolghan. Qazirde Qytaydan bir kýnde (!) 113 adam ózge elge ketedi eken. Kóptegen elder sonyng ishinde últtyq jәne memlekettik mýddesi osal, jemqorlyq dengeyi joghary elder qytaylar qonystanugha taptyrmas mekenge ainalyp otyr.

Qytay әlemdi qarusyz jaulaugha kóshken el retinde belgili. Aytalyq, Qytay ókimeti ózge elderdegi qytaylardyng (jerlester dep ataydy) jerlestik birlestigining payda boluyn, damuyn yntalandyryp otyrady. Elding ishki ekonomikalyq sayasatyna baylanysty ózge eldegi jerlesterining de mәselelerin sheship otyrady. Jәne resmy Pekinning qoldauymen halyqaralyq baylanystardy damyta otyryp, basqa elderde qytay jerlestigin qúruda da Qytay ókimeti júmys isteydi. Tipti ataqty qytay «Triada» qylmystyq qúrylymy da asqan memleketshil, últshyl bolyp keledi. «Triada» jat jerge qonystanghan jerlesterine ýnemi qamqorlyq tanytyp, qarjylay kómektesip otyrady.

Minekey, qytaydyng әlemge taraluy Qytaydyng ýlken sayasatynyng negizgi baghyttarynyng biri. Shetelge attanghan әrbir qytay azamat sol elde túraqtap qalyp, jerles birlestigin qúrugha deyin odan keyinde arttaghy qalyng elinen, ókimetinen әrdayym qamqorlyq kórip, ózining missiyasyn jan-tәnimen berile oryndaydy.

Abai.kz