Býgin Fransiyanyng Lion qalasyndaghy appelyasiyalyq sot qazaqstandyq eks-bankir Múhtar Áblәzovting shaghymyn qarastyrady. Qomaqty qarjymy jymqyryp, elden qashyp ketti dep aiyptalghan Áblәzov Lion sotyna týsirgen appelyasiyalyq shaghymynda ózing qamaudan bosatudy talap etken.

Osynyng aldynda Fransiya ýkimeti Múhtar Áblәzovti Reseyge ekstradisiyalaugha basymdyq beretin sheshim shygharghan bolatyn. Búl turaly әuelde Fransiya Premier-ministri Manuele Valisom myrza mәlimdegen. Alayda Áblәzov qorghaushylary Fransiyanyng Memlekettik kenesine qayta qarastyruyn ótinip, shaghym týsirgen. Búl turaly «Forbes» sayty jazady.

Al 8 nauryz kýni eks-bankir qorghaushylar sotqa qayta shaghymdanyp, Áblәzovti qamaudan bosatudy talap etken.

Advokattardyng aituynsha, Fransiya ýkimetining Múhtar Áblәzovti úzaq merzimge qamauda ústauyna esh negiz joq. Óitkeni, resmy biylik tarapynan (Fransiya biyligi – red.) Áblәzovqa qatysty eshbir shaghym, aiyptaular týspegen. Dese de, "Qazaqstan men Resey qarjysyn qoldy qylyp ketti" dep aiyptalghan eks-bankiyr, keybir derekter boyynsha sayasy dissiydent Múhtar Áblәzov Fransiya týrmesinde 2 jyl 7 aidan astam uaqyt otyrghan.

Óz kezeginde Fransiyanyng Bas prokuraturasy  Áblәzov isine qatysty kóptegen shiykilikter tuyndaghanyn jәne Fransiya biyligi qazaqstandyq eks-bankirge senimsizdik tanytatynyn aitqan. Prokuratura keltirgen mәlimetterge sýiensek, Múhtar Áblәzov qorghaushylary aiyptalushyny qamaudan bosatqan kýnning ózinde onyng elden taghy qashyp ketpesine kepil bolatyn naqty derekter keltirmegen.

Esterinizde bolsa, BTA bankining eks-diyrektory Múhtar Áblәzov fransuz Alipisinde 2013 jyldyng mausym aiynda tútqyndalghan-tyn. Qazirgi tanda eks-bankir Parijding ontýstigindegi Fleriy-Merojiyde qamauda otyr.

Áblәzovting qarjylyq «mahinasiyasynyn» negizinde Qazaqstan, Resey jәne Ukraina biyligi eks-bankirding ýstinen qylmystyq is qozghaghan. Dese de, Astana men Parij arasynda ekstradisiyalau turaly kelisimderding joqtyghynan,  Áblәzovti Resey men Ukrainagha ghana ekstradisiyalaugha mýmkindik bar eken.

Taqyrypqa túzdyq

Osy uaqytqa deyin Áblәzovti Qazaqstangha qaytarugha baryn salyp kelgen resmy oryndar endi onyng elge әkeluine bey-jay qaray bastaghan siyaqty. Áytpegende, osydan bes jyl búryn BAQ pen biylikting negizgi nysanasyna ainalghan bankir myrzanyng isine qatysty qazir siyrek jazylyp jýr.

Rasymen, shet memleketterding abaqtylarynda nemese belgilengen aumaghynda jazasyn ótep jatqan, yaky jazasyn kýtip jatqan qazaqstandyq sayasy tútqyndar turaly әlemdik jәne qazaqstandyq BAQ jii jazyp keldi. Solardyng ishinde әlemdik BAQ nazaryn tikken, 3 birdey post-kenestik memleketti taqyrgha otyrghyzyp ketti degen – atyshuly eks-bankir Múhtar Qabylúly Áblәzov ta bar ekeni әmbege ayan.

Kezinde «BTA» bankining diyrektorlar kenesining búrynghy tóraghasy turaly qoghamdyq ortada týrli daqpyrt taraghanymen resmy biylik pen qúzyrly organdaghylar – Áblәzovty qazirgi sayasy jýiening basty oppanenti dep tanityny jasyryn emes. Sondyqtan da, onyng proto beynesin – úry-qary obrazynda kórsetedi. Mysaly, Bas prokuraturanyng tergeushileri BTA bankynyng búrynghy basshylyghy offshorlyq kompaniyalargha eshqanday kepilsiz berilgen nesiyeler arqyly Qazaqstannan 10 milliard AQSh dollaryn jylystatqan deydi.

Tәuelsiz kәsipker ózining ashyq syndary arqyly kóptegen qazaqstandyq sheneunikterding qytyghyna tiyetini de jasyryn emes edi. Tipti, Múhtar Áblәzov biylikting biyik dәlizinde jýrgen kezde de  kemshilikti betke aitudan tartynghan emes-ti. Ol Qazaqstannyng jana ónerkәsiptik  konsepsiyasyn qúryp,  QR Energetika ministriligin basqardy. Al 2001 jyly 33 jastaghy Múhtar BTA diyrektorlar kenesining tóraghasy boldy. IYә, bireudi әsire maqtaghanymyz emes, biraq Múhtardyng basshylyghy túsynda BTA TMD elderindegi eng ýzdik bankterding qatarynda bolghan-túghyn. Múhtar sol kezding ózinde Qazaqstannyng ekonomikalyq naryghy qúldyrap bara jatqanyn jaqsy biletin.

Sayasattanushy Viktor Kovtunovskiyding aituynsha, 2000-jyldardyng bas sheninde qazaqstandyq sayasatkerler, tәuelsiz qozghalys jetekshileri, kәsipkerler men sheneunikter Qazaqstandaghy sayasiy  jaghdaydy ózgertu ýshin qanday da bir liyberaldy, demokratiyalyq partiya qúru jobasyn bastap ketken bolatyn.

Al 2001 jyldyng 18 qarashasy kýni Ghalymjan Jaqiyanov, Múhtar Áblәzov, Oraz Jandosov bastaghan bir top azamat «DVK-ny» qúrdy.  Búlardyng sapynda Álihan Baymenov, Bolat Ábilovter bar edi. Osylaysha, jogharghy biylikte biraz jýrgen Múhtar – eks-sheneunik, eks-bankiyr, eks-ministri atanyp shygha keldi. Pavlodar oblysynyng eks-әkimi Ghalymjan Jaqiyanov pen eks-bankir Múhtar Áblәzovqa qatysty qylmystyq is qozghalyp, sayasy qudalaugha týskeni turaly qazaqstandyq BAQ az jazbady. Al qazaqstandyq oppozisiya arakidik Múhtardy aqtaugha tyrysqanymen nәtiyjesiz edi.

Qazir Fransiya soty Qazaqstannan ózge Múhtar Áblәzovty ekstradasiyalaugha qatysty bergen Resey Federasiyasy men Ukraina Jogharghy Prokuroturasynyng ótinishterin qarastyryp jatyr. Ázirge eks-bankirdi Ukrainagha jiberui mýmkin degen sybys taray bastaghan. Al Fransiya soty Áblәzovty  Qazaqstangha beru turaly úsynysqa nazar da salmaghan. Sayasy tútqynnyng ómirine qauip tóngizetindikten әzirge ony Fransiyada ústay túru turaly sheshim kýshine engen de.

Endigi sheshim Fransiyanyng qolynda bolyp otyr...

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz