Yakov Perelimannyng «Qyzyqty fizikasynda» mynaday derek bar: 50 myndyq túrghyny bar qalada qaueset 2-2,5 saghatta taraydy. Búl ebirey ol qaytys bolghannan keyin 34 jyldan keyin Kiyevte tuatyn kelesi ebireyding janalyq asharyn, әriyne bilmegen. Yan Kumdy aitamyn, Uatsapty oilap tapqan... Sebebi, Uatsap – býginde elimizding basty BAQ-y. Onymen taraghan aqparat respublikany ary ketse bir saghatta ainalyp shyghady.

Sonymen, biz Uatsapqa nege senemiz?

Birinshiden, intim faktory. Ótkende Ábdisamat Ábdish bauyrym aitqanday, «smartfon – adamnyng on ýshinshi mýshesine ainalghanyna» kelisetin shygharsyz. Ony jastanyp úiyqtaymyz, jýrek túsyna alyp jýremiz, әjethanagha alyp kiremiz. Mýshe bolghan son, ol intimdi. Intim bolghan song oghan eshkimdi jolatpaysyz, qolyna bermeysiz, qúpiyasózinizd jasyrasyz. Endi sol on ýshinshi mýshenizding adresin tauyp Uatsaptan sizge habar kelgende, ol birden sizding tolyq mahabbatynyzdy jaulap alady. Qaueset bolsyn, shyndyq bolsyn, «mine, búl mening telefonyma kelgen jazba, dәl maghan arnalyp jazylghan, dәl meni eskertip otyr, tek maghan keldi» degen ózimshil impulis midyng basqa qyzmetterin jauyp qalady. Senesiz, qysqasy.

Ekinshiden, personifikasiya faktory. Qazir Reseyding BAQ-tary «Saha fenomenin» jarysa jazyp jatyr. Sonda Saha respublikasynda 300 mynday adam túrady desek, solardyng eresekterining 90 payyzy Uatsapqa baylanghan, onyng ishinde әrqaysysy ortasha 13 topqa, eng kóbi 79 topqa jazylghan eken. Býkil aqparat Uatsappen taraytyn bolghandyqtan, amal joq, deputattary Uatsap-qabyldaularyn ashqan, saha gazetteri Uatsaptan janalyqtar tizbesin jariyalaydy, bankter men qoghamdyq úiymdar óz chattaryn ashyp alghan. Búny nege aityp otyrmyn deysiz ghoy, bizde sol Sahadan kem soqpay túrmyz. Árqaysymyzda «Otbasy», «Áriptester», «Klastastar 79», «Auyldastar Jympity», «Qyzdariky Uh Ty», «Jigitter» degen sekildi kemi on top bar. Bәrimen әiteuir bir tuystyq, әriptestik, dostyq, qúrbylyq baylanys jalghap túr. Sondyqtan, ol jaqtan kelgen qanday aqparat bolsa da, sizding oghan «Egemen Qazaqstan» men «Aqordadan» góri senu payyzynyz óte joghary. Sebebi, ony sizge tanysynyz, dosynyz jibergendikten, aqparatty tekseru, sabyrgha kelu, suyq oilau degenning bәrin emosiyalyq dengeydegi tanystyq búghattap tastaydy. Senesiz, qysqasy.

Sondyqtan da, uatsap arqyly taralatyn qaueset, ýndeuding qaupi óte zor. Ol tura jýregine qadalghan uly jebe sekildi, bir oqydyn, bitti, sendin, endi seni rayynnan qaytaru qiyn. Múnyng bәrin nege sozyp otyrmyn desey, erteng alangha shyghayyq dep «qiyla» súraghan ýndeuden Uatsap tolyp ketti. «Mynau ras pa?», «Al mynau jazba she, jigitter jiylyp otyrmyz, toqtamgha ne aitasyz?» dep әr jerden namysty jigitter de jazyp jatyr. Sonymen, mening jauabym mynaday.

Eng kóp taralyp jýrgen ýndeuding biri Quanysh Múqtay aghamyzdiki. Sólin syqqanda mynaday, Aqmola oblysynda әkim Kulagin Shenisy provinsiyasynyng basshylaryna jerdi jalgha beruge kónipti. Kóngeni bylay túrsyn, Qytay sol jerdegi júmysshylardyng 80 payyzy qytaylyq bolsyn dep talap etipti. Osy bary. Kelisken-kelispegeni belgisiz. Zangha qarasaq, jýmysshylardyng ary ketse 10 payyzy ghana kelimsek bolsa, rúqsat. Onyng ózi kvota boyynsha bir jyldan keyin elden ketui tiyis. Endi qyzyghy, sol Qytaydyng júmysshylar turaly talabyn jetkizgen «Astanadaghy bir adam» (istochniyk), habarlaghan Múhtar Ábilәzovtyng jemsauyndaghy «Respublika» gazeti. Shyny kerek, jetkizgen-mys, habarlaghan-mys adamdargha degen senimim nólden tómen. Biraq, ony qarap jatqan biz bar ma, «qytay qaptaydy, 80 payyz, biylik soghan jol berdi» degen tezisterdi jútyp qoydyq.

Adamdarda emosiya úryp túr. Jalpy, jalghan aqparattyng eng birinshi maqsaty – sizdi oilandyru emes, sizde ashu-yza tughyzu. Qolynyz qaltyrap otyryp, sol jazbany kelesige jiberu, ashanada mәjilis shaqyru, auyl «sharaynasynda» taqyrypqa kóteru, sóitip sәl shyrpy tastasa, janyp ketetindey bapqa jetkizu....

Endi myna jazba ÚQK, әsker, polisiya, OMONdaghy barsha azamattargha arnalypty. «Sizder eng bastysy, QAZAQSYZDAR! Sizder 21-inde halyq jaghyna birtútas ótsenizder, biylikti qorghaytyn adam qalmaydy... Biylik degenimiz kim? Bas-ayaghy 500-100day ghana adam biylik basynda. Halyqqa qarsy oq atpandar. Bizdi últ retinde jon BIYLIKTING bas politikasy... Al qara qytaygha qúl bolyp qalatyn myna siz ben biz... Eger osy biylikting osy qu politikasyna berilmesek, býkil әlemge QAZAQ ekenimizdi dәleldep shyghamyz! Óz ýkimet biyligimizdi qúramyz! 21-inen bastap Qazaqstannyng QAYTA ÓRLEU DÁUIRI bastalady. Birge bolayyq» deydi óte qysqa maghynasynda alsaq.
Alty-arty ólshenbegen, dәlel emes, dolbargha qúrylghan, avtory jasyrylghan jazbany qaranyzshy – sauatynyz ashyldy ma, joq, agressiyanyz artty ma, iyә! Búl býgin elimizding Bas prokurory Jaqyp Asanov aitqanday, qoldan sayasilandyrudan basqa eshtene emes. Sebebi, osy jazba eshtenege alandamay júmysyn istep jýrgen shopannyng ne eginshining Uatsabyna týsse, ne bolady? Biz sekildi kýn sayyn jalghan aqparattan auzy kýiip, basy pisip, Feysbukta qyjyldasyp otyrghan adam emes, senui onay. Júmysy jayynda qalyp, balasyn uatpay, әielimen әzildespey, qaraptan-qarap sayasilanyp shygha keledi. Kezinde Núrlan Erimbetovtyng AytPark klubyna kelgen qyrghyzdyng bir partiya basshysy jylarman bolghann kózim kórip edi: «Bizde halyq tipten sayasilanyp ketti. Mening balama deyin balabaqshada Konstitusiyany jattaydy...» Sol taqylettes sharua.

Uatsaptaghy jazbanyng avtoryn tappaysyz – erteng sizding basynyz jarylsa, eshkimning jauapkershiligi joq. Myna sózderdi bir sholyp óteyinshi - «Sizder eng bastysy, QAZAQSYZDAR! (sonda bizding biylikte qytay otyr ma eken, әlde maoriy?) Sizder 21-inde halyq jaghyna birtútas ótsenizder, biylikti qorghaytyn adam qalmaydy (Taghy da sol әdemi tәsil – biylik pen búqarany bólip tastau). Halyqqa qarsy oq atpandar. (Halyq dep alyp, onyng ishine ýide otyrghan, tynyshtyqty qalaytyn adamdardyng qúqyn alyp qong da, ras arandatushy bolsa, ony da sol halyqtyng qalqanyna jasyru da kirip ketedi) Bizdi últ retinde jong BIYLIKTING bas politikasy (Mynau endi sapsem kýlkili) Eger osy biylikting osy qu politikasyna berilmesek, býkil әlemge QAZAQ ekenimizdi dәleldep shyghamyz! (Qazaq ekenin dәleldeu ýshin alangha shyghyp, biyligindi tónker degen qisyngha Shnobeli syilyghyn úsynamyn) 21-inen bastap Qazaqstannyng QAYTA ÓRLEU DÁUIRI bastalady (Bәlkim, avtor «Aqtaban shúbyryndyny» menzegen shyghar). Sauat-sananyz bar adam ghoy, múnday jýreginizdi ornynan qozghap jiberip, aqylynyzdy toqtatyp qoyatyn ilmek sózderge týsip qalmanyzshy! Bayqasanyz, úrannyng bәri eng nadan adamgha týsinikti bolatynday qarapayym, oilanudyng barynsha aldyn alatynday etip barynsha qayralghan.

Búghan ersek, erip te jatyrmyz, әlgi qúzdan sekirip jatqan bir otar siyaqty bolamyz. Artyndaghylar qyzyq bar dep iytere beredi. Aldyndaghylargha qúzdy kórip toqtaugha kesh. 
Bilgenim, memleket bir kýnde qúrylmaydy. Bary jýz myng әskermen, әskerge shaqyrylghan 10 jigitting tórt-beseui jaramsyz әlimizben әskery suvereniytetimiz týgel me ,әi, qaydam. «Keshe men Euraziyanyng apaytós dalasynda ýzengime shirenip jýrgenmin» degen kýmpildek maqtan ekonomikana kómektespeydi eken, ekonomikalyq suvereniytetimiz de shamaly. Tәttimbetti qaydam, Timberleykti sýietin jastaryng túrghanda mәdeny suvereniytetke әli de ie emespiz. Áli jasaytyn júmys óte kóp. Al memleketti bir kýnde qúlatyp alugha bolady. Bir mitingimen....

Bir qazaq basqa qazaqty jalghyzym dep sýimeyinshe (Sabyr aqyn), birin-birin dos tútpayynsha (Abay) bir qadam algha, eki qadam artqa jýrgenimiz – jýrgen. Áyteuir, arandap qalyp, bar jighanymyzdan airylyp, erteng ala dorbamyzdy arqalap, Altaygha ózimiz asyp ketpeyikshi, qúrsyn....

Órken Kenjebekting "Feysbuktegi" jeke paraqshasynan alyndy