Jaz shyqsa, dәmi til ýiiretin qauyn-qarbyz bazardyng sәni. Bala-shagha týgili, ótken-ketken ýlkenderding de kózin arbap, hosh iyisi múryn jaryp, tenkiyip-tenkiyip jatqany... Qay bazargha, qayda barsang da, aumaghy atshaptyrym jerde mәshiyne-mәshiynege tau-tau bop tiyelgen qauyn-qarbyzdan, ayaq alyp jýre almaysyn. Shyjyghan ystyqpen birge narqy da kýiip túr. Desek te, ótpey, jerde jatqany joq. Qansha kólik qauyn-qarbyz satyp túrsa, sonsha kólikting aldynda qújynaghan el. Alushysy qaysy, satushysy qaysy − ajyratu qiyn. Bajaylap qarasang ghana alymsaqtyn:

− Myna qarbyz qanshadan? − degen súraqty kimge qoyaryn bilmey, kólik janynda túrghan 4-5 qaraly adamgha jaltaqtap qaraghanynda:

− Qyryq tenge, − dep shirene jauap bergenining tauar iyesi ekenin biledi.

Jýrgizushi kóp uaqytyn ysyrap etpey, shetkeri túrghan kólikten mәshiynesining jýksalghyshy tolghansha, qauyn-qarbyz tiyep aldy da, satushymen esep aiyrysyp, auyldy betke alyp zymyrady.

Kólik ishinde ýsh adam barmyz. Men jәne eki jas kelinshek.

Qaladan shygha beris ayaldamada Erghaly aghamyz túr eken. Taksist ony da ala jýrdi.

Shildening shilingir ystyghynan jerip kele jatqan jolaushylargha Erghaly aghanyn:

− Assalaumaghaleykum! − degen jarqyn dausy tyng kýsh bergendey. − Kele qalghanyng múnday jaqsy bolar ma?! Túrghanyma biraz bolyp edi, − dedi daudyrap.

Otyrghandar aghanyng sәlemin aldy da qoydy.

Kenet:

− Nemene, qauyn alghanbysyn? − dedi Erghaly aghamyz kólikting artyna búrylyp.

Biz endi sezdik. Salon ishinde qauyn iyisi mýnkip ketipti.

− IYә, bala-shagha jesin dep...

− Jón-jón. Jazda qauyn-qarbyzben shól basqan paydaly, − dedi Erekeng jol-jónekey qalyp bara jatqan zәulim ýilerge qarap.

Kólik ishinde az-kem ýnsizdik ornady. Jenil kólik qyrdan ótip, saydan ótip, zaulap keledi. Auylgha deyin әli biraz bar.

− Qauyn-qarbyz demekshi, bayaghyda bala kezimizde úrlap jeymiz dep, auyldyng biraz balasy bir kýn týrmede týnep shyghyp ek...

− Balalyq ta. Onday-onday bizding de bastan ótken, aghasy.

− Bizdiki aqymaqtyq edi. Tas qaranghyda úrlyqqa barghandar qauyn-qarbyzgha toyyp alyp, artylghanyn tepkilep, jaryp tastadyq. Aydalada egin salyp, shayla tigip jatqan diqan sorlyny jabylyp tayaqqa jyqtyq, sosyn tonadyq.

− Sodan...

− Sodan ýidi ýiimizde úiyqtap jatqan jerimizden tang ata milisiya jinap, týp-týgel audan ortalyghyna aparyp, qylmysymyzdy moynymyzgha ildi. Biraq әiteuir, әke-sheshemiz zyr jýgirip, diqannan keshirim súrap, shyghynyn tólep, әupirimmen is jabylghan bolatyn. Tas qapasqa bir kýn týnep, týrmening dәmin tatqanymyz keyingi ómirimizge sabaq boldy. Qauyn-qarbyz degening kózding qúrty ghoy...

− Ereke, ol kezde el-júrttyng bәri qarbyz-qauyn egip, qarq bolushy edik qoy. «Sharbaq» degen atymen joq. Qatar túrghan kórshiler seniki-meniki demey, ortaq iygiligin kóretin.

− Oidóit degen, keng zaman edi. Býgingi bala bizdey emes, sotka shúqylap, televizorgha telmirip, kompiuter oinap, auladan syrtqa attap baspaydy. Boy jazyp, kýrek-ketpen ústap, enbek etuge yqylasy bolsay-shy. Olardyng qolynan qarbyz-qauyn úrlau da kelmeydi-ey!

− IYә, aghasy! Biz bolsaq, kimning ýiinde ne bar, qalt jibermeushi ek. Sabyraly atanyng ýiindegi shabdaly esinizde me?

− IYә-iyә, esimde. Onday shabdaly búl ónirde joq, qazir. Dәmi balday edi, ә!?

− Kýndiz Ámirhannyng ýiine baramyz. Esik aldynda albyrap, iyisi anqyp, shabdaly iyilip túrady. Sol shabdalygha jaqyn jerde Sabyraly atanyng kereueti bar. Kýndiz − kýnge denesin qaqtap, maujyrap otyrady da, týnde − sol jerge jata ketedi. Bir kýni el oryngha jata bere, shabdaly úrlaugha ansarymyz audy. 4-5 bala belbeuimizdi shart týiinip bardyq ta, bala kóilekting ishine týkti shabdalyny opay-topay júlyp sala berdik, sala berdik.

Bayaghynyng shaly saq:

− Áy, búl qay jýgermekter? − dep aighaydy salghanda, túra qashqanbyz. Qaranghyda  jýrer jolyn andamay qalghan Álibay, kep-kep shaldyng qúshaghyna kirip ketken ghoy. Biz ony bilmeymiz. Zytqannan zytyp, jar astyndaghy búlaq jaghasyna jayghasyp, qoyyn-qonyshtaghy shabdalyny shyghardyq.

Bir kezde qarasaq, bir shelekti mayysa kóterip Álibay kele jatyr. Biz an-tanbyz.

− Qaydan keldin-ey?!

− Ústalyp qaldym, − deydi mingirlep.

− Shalgha ma?

− IYә.

− Ne dedi?

− «E-e, ózimizding Álibaysyng ba?» − dep qoya berdi.

− Taghy ne dedi?

− «Mәueni rәsua qylmay, terip jesender qaytedi? Al anau túrghan shelekti. Toltyryp ter de, apar anau jýgermekterge,» − dedi.

− Bizding kim ekenimizdi aityp qoyghan joqsyng ba?

− Jogha-aa, − deydi jaybaraqat qolyndaghy shabdalyny jep.

Aldymyzgha bir shelek shabdaly kelgende ghana,  ýsti-basymyzdyng jybyrlap, qyshynyp ketkenin sezindik.

Býginde sol shabdaly da joq, Sabyraly atamyz da joq. Qansha jyl ótti, biraq al-qyzyl bop, albyraghan hosh iyisti shabdalynyng dәmi tandaydan ketpey qoydy, − dedi taksist kýlip.

Olar aghynan jarylyp keledi. Eludi enserip, qyryqtan assa-daghy, balalyq dәurendegi erkelikpen jasaghan tentektikterin eljirep eske alady. Kólik ishindegi jolaushylar da tyndaudan jalyghar emes. Jigit aghasy atanyp, bir-bir shanyraqtyng týtinin týtetip otyrghan olardy «úrlyq istedi» degenge qimaysyn.

Ýndemey otyrghanymmen, mening de esime balalyq shaq oraldy...

Bizding ýidegi egindikting ayaghyna sol jyly Álimhan ata qarbyz-qauyn ekti. Búghan sol tónirekting bar balasy quandy:

− Alaqay, qarbyz jeymiz!

− Jazda qarbyzgha toyamyz!

− Kó-óó-óp әngelek ekse ghoy.

− Rahat bolatyn boldy, ә!? − desip, Álimhan ata júrttyng balasyn toydyra ma, ókimetke bergen uәdesin orynday ma, әlde óz bala-shaghasyn qarq qyla ma, júmysymyz joq, appaq qarday bala kónilder tura biz ýshin qauyn-qarbyz ekkendey, qutyndap qalysqanbyz.

Baqshalyqqa su jyghugha, otaugha, shabugha barghan sayyn, Álimhan atanyng alqabyna telmirip qarap túramyz. Áueli qos qúlaq-qos qúlaq bop qyltiyp, keyin japyraghy jýzimdikindey әshekeylenip, sala qúlash pәlegi jerge shyrmatyla bastady. Kýnderding kýninde gýldep, týiindep berdi. Búl kezde jer betin jap-jasyl pәlek jasyryp, qauyny qaysy, qarbyzy qaysy aiqyndala týsken.  Sopaqtau bolghangha ma, qauyndar ýlkeye kele kózge úrmady, qalyng pәlek astynda qaldy. Al qarbyz shirkin, dóngelenip-dóngelenip bala bitkenning kózine kýn ótken sayyn, «kýiik» boldy. Kórshi balalarda sharuam ne, qarbyzgha degen qyzyghushylyghym arta-arta shegine jetip, úrlaugha úyalyp jýrgenimde, bir oidyng jylt etkeni.

Sol oidyng jetegimen, qolyma qalamsap alyp, qoyyn kitapshamdy qoltyqqa qysyp, Álimhan atanyng shaylasyna tike tarttym. Týs әleti bolatyn. Samauryngha ot salyp otyrghan ata maghan tanyrqay qarap, sәlemimdi aldy. Jón súrady. Kelgendegi sharuamdy aittym. Ánsheyinde ýndemey jýretin atamyz әngimeshil eken. Álde jalghyz ózi zerigip otyrghan kezine tús keldim be, kó-óó-óp әngimeler aitty. Qajet-au, degen mәlimetterdi qoyyn kitapshama týrtip alyp otyrmyn. Ángimesin aita jýrip, dәu bir qarbyzdy eppen ýzip әkeldi de, legenge toltyra tilip qoydy.

«I- ii-im... Myna qarbyz ba, qant pa, ózi?!»

− Ata, sizding qarbyzynyz nege sonsha tәtti? − deymin qyp-qyzyl, shopaghy az qarbyzdy jep jatyp.

− Neghúrlym kóp ter tóksen, soghúrlym qarbyz tәtti bolady, shyraghym! − deydi ol.

− Bazardan apam satyp әkelgen qarbyzdardyng týk dәmi joq qoy. Sonda oghan az ter tókken be?

− Balamysyng degen... Onda oghan erte pissin dep, kóp dәri bergen da. 

− Qayta dәri bergen jaqsy emes pe, ata? Mysaly, dәri ishken adam auruynan tez jazylady ghoy.

− E-e, ainalayyn! Sol dәrini osy qarbyzgha atang bermegen, mýmkin, sol ýshin tәtti shyghar...

Júrttyng kózin ala berip, qaghaz betine ony-múny shimaylaytyn әdet tapqam-dy. «Qazaqstan pioneri», «Enbek tuy» gazetterine shatpaqtarym jariyalanyp jýrgen. Álimhan ata jayynda jazylghan «Til ýiirgen qarbyzdar» atty maqala audandyq gazetke jarq etken kýni, kórshi balalardyng kózin qyzdyryp, bizding ýige bir arba tola qauyn-qarbyz keldi...

...Jýitkigen jenil mәshiyne ýiimizding janyna kelip toqtaghanda, «úrylardan» bólinip qala berdim...

Gýldariya Áshirbaeva

Abai.kz