جاز شىقسا، ءدامى ءتىل ۇيىرەتىن قاۋىن-قاربىز بازاردىڭ ءسانى. بالا-شاعا تۇگىلى، وتكەن-كەتكەن ۇلكەندەردىڭ دە كوزىن ارباپ، حوش ءيىسى مۇرىن جارىپ، تەڭكيىپ-تەڭكيىپ جاتقانى... قاي بازارعا، قايدا بارساڭ دا، اۋماعى اتشاپتىرىم جەردە ماشينە-ماشينەگە تاۋ-تاۋ بوپ تيەلگەن قاۋىن-قاربىزدان، اياق الىپ جۇرە المايسىڭ. شىجىعان ىستىقپەن بىرگە نارقى دا كۇيىپ تۇر. دەسەك تە، وتپەي، جەردە جاتقانى جوق. قانشا كولىك قاۋىن-قاربىز ساتىپ تۇرسا، سونشا كولىكتىڭ الدىندا قۇجىناعان ەل. الۋشىسى قايسى، ساتۋشىسى قايسى − اجىراتۋ قيىن. باجايلاپ قاراساڭ عانا الىمساقتىڭ:

− مىنا قاربىز قانشادان؟ − دەگەن سۇراقتى كىمگە قويارىن بىلمەي، كولىك جانىندا تۇرعان 4-5 قارالى ادامعا جالتاقتاپ قاراعانىندا:

− قىرىق تەڭگە، − دەپ شىرەنە جاۋاپ بەرگەنىنىڭ تاۋار يەسى ەكەنىن بىلەدى.

جۇرگىزۋشى كوپ ۋاقىتىن ىسىراپ ەتپەي، شەتكەرى تۇرعان كولىكتەن ماشينەسىنىڭ جۇكسالعىشى تولعانشا، قاۋىن-قاربىز تيەپ الدى دا، ساتۋشىمەن ەسەپ ايىرىسىپ، اۋىلدى بەتكە الىپ زىمىرادى.

كولىك ىشىندە ءۇش ادام بارمىز. مەن جانە ەكى جاس كەلىنشەك.

قالادان شىعا بەرىس ايالدامادا ەرعالي اعامىز تۇر ەكەن. تاكسيست ونى دا الا ءجۇردى.

شىلدەنىڭ شىلىڭگىر ىستىعىنان جەرىپ كەلە جاتقان جولاۋشىلارعا ەرعالي اعانىڭ:

− اسسالاۋماعالەيكۋم! − دەگەن جارقىن داۋسى تىڭ كۇش بەرگەندەي. − كەلە قالعانىڭ مۇنداي جاقسى بولار ما؟! تۇرعانىما ءبىراز بولىپ ەدى، − دەدى داۋدىراپ.

وتىرعاندار اعانىڭ سالەمىن الدى دا قويدى.

كەنەت:

− نەمەنە، قاۋىن العانبىسىڭ؟ − دەدى ەرعالي اعامىز كولىكتىڭ ارتىنا بۇرىلىپ.

ءبىز ەندى سەزدىك. سالون ىشىندە قاۋىن ءيىسى مۇڭكىپ كەتىپتى.

− ءيا، بالا-شاعا جەسىن دەپ...

− ءجون-ءجون. جازدا قاۋىن-قاربىزبەن ءشول باسقان پايدالى، − دەدى ەرەكەڭ جول-جونەكەي قالىپ بارا جاتقان ءزاۋلىم ۇيلەرگە قاراپ.

كولىك ىشىندە از-كەم ۇنسىزدىك ورنادى. جەڭىل كولىك قىردان ءوتىپ، سايدان ءوتىپ، زاۋلاپ كەلەدى. اۋىلعا دەيىن ءالى ءبىراز بار.

− قاۋىن-قاربىز دەمەكشى، باياعىدا بالا كەزىمىزدە ۇرلاپ جەيمىز دەپ، اۋىلدىڭ ءبىراز بالاسى ءبىر كۇن تۇرمەدە تۇنەپ شىعىپ ەك...

− بالالىق تا. ونداي-ونداي ءبىزدىڭ دە باستان وتكەن، اعاسى.

− بىزدىكى اقىماقتىق ەدى. تاس قاراڭعىدا ۇرلىققا بارعاندار قاۋىن-قاربىزعا تويىپ الىپ، ارتىلعانىن تەپكىلەپ، جارىپ تاستادىق. ايدالادا ەگىن سالىپ، شايلا تىگىپ جاتقان ديقان سورلىنى جابىلىپ تاياققا جىقتىق، سوسىن تونادىق.

− سودان...

− سودان ءۇيدى ۇيىمىزدە ۇيىقتاپ جاتقان جەرىمىزدەن تاڭ اتا ميليتسيا جيناپ، ءتۇپ-تۇگەل اۋدان ورتالىعىنا اپارىپ، قىلمىسىمىزدى موينىمىزعا ءىلدى. بىراق ايتەۋىر، اكە-شەشەمىز زىر جۇگىرىپ، ديقاننان كەشىرىم سۇراپ، شىعىنىن تولەپ، اۋپىرىممەن ءىس جابىلعان بولاتىن. تاس قاپاسقا ءبىر كۇن تۇنەپ، تۇرمەنىڭ ءدامىن تاتقانىمىز كەيىنگى ومىرىمىزگە ساباق بولدى. قاۋىن-قاربىز دەگەنىڭ كوزدىڭ قۇرتى عوي...

− ەرەكە، ول كەزدە ەل-جۇرتتىڭ ءبارى قاربىز-قاۋىن ەگىپ، قارق بولۋشى ەدىك قوي. «شارباق» دەگەن اتىمەن جوق. قاتار تۇرعان كورشىلەر سەنىكى-مەنىكى دەمەي، ورتاق يگىلىگىن كورەتىن.

− ءويدويت دەگەن، كەڭ زامان ەدى. بۇگىنگى بالا بىزدەي ەمەس، سوتكا شۇقىلاپ، تەلەۆيزورعا تەلمىرىپ، كومپيۋتەر ويناپ، اۋلادان سىرتقا اتتاپ باسپايدى. بوي جازىپ، كۇرەك-كەتپەن ۇستاپ، ەڭبەك ەتۋگە ىقىلاسى بولساي-شى. ولاردىڭ قولىنان قاربىز-قاۋىن ۇرلاۋ دا كەلمەيدى-ەي!

− ءيا، اعاسى! ءبىز بولساق، كىمنىڭ ۇيىندە نە بار، قالت جىبەرمەۋشى ەك. سابىرالى اتانىڭ ۇيىندەگى شابدالى ەسىڭىزدە مە؟

− ءيا-ءيا، ەسىمدە. ونداي شابدالى بۇل وڭىردە جوق، قازىر. ءدامى بالداي ەدى، ءا!؟

− كۇندىز ءامىرحاننىڭ ۇيىنە بارامىز. ەسىك الدىندا البىراپ، ءيىسى اڭقىپ، شابدالى ءيىلىپ تۇرادى. سول شابدالىعا جاقىن جەردە سابىرالى اتانىڭ كەرەۋەتى بار. كۇندىز − كۇنگە دەنەسىن قاقتاپ، ماۋجىراپ وتىرادى دا، تۇندە − سول جەرگە جاتا كەتەدى. ءبىر كۇنى ەل ورىنعا جاتا بەرە، شابدالى ۇرلاۋعا اڭسارىمىز اۋدى. 4-5 بالا بەلبەۋىمىزدى شارت ءتۇيىنىپ باردىق تا، بالا كويلەكتىڭ ىشىنە تۇكتى شابدالىنى وپاي-توپاي جۇلىپ سالا بەردىك، سالا بەردىك.

باياعىنىڭ شالى ساق:

− ءاي، بۇل قاي جۇگەرمەكتەر؟ − دەپ ايعايدى سالعاندا، تۇرا قاشقانبىز. قاراڭعىدا  جۇرەر جولىن اڭداماي قالعان ءالىباي، كەپ-كەپ شالدىڭ قۇشاعىنا كىرىپ كەتكەن عوي. ءبىز ونى بىلمەيمىز. زىتقاننان زىتىپ، جار استىنداعى بۇلاق جاعاسىنا جايعاسىپ، قويىن-قونىشتاعى شابدالىنى شىعاردىق.

ءبىر كەزدە قاراساق، ءبىر شەلەكتى مايىسا كوتەرىپ ءالىباي كەلە جاتىر. ءبىز اڭ-تاڭبىز.

− قايدان كەلدىڭ-ەي؟!

− ۇستالىپ قالدىم، − دەيدى مىڭگىرلەپ.

− شالعا ما؟

− ءيا.

− نە دەدى؟

− «ە-ە، ءوزىمىزدىڭ ءالىبايسىڭ با؟» − دەپ قويا بەردى.

− تاعى نە دەدى؟

− «ماۋەنى ءراسۋا قىلماي، تەرىپ جەسەڭدەر قايتەدى؟ ال اناۋ تۇرعان شەلەكتى. تولتىرىپ تەر دە، اپار اناۋ جۇگەرمەكتەرگە،» − دەدى.

− ءبىزدىڭ كىم ەكەنىمىزدى ايتىپ قويعان جوقسىڭ با؟

− جوعا-اا، − دەيدى جايباراقات قولىنداعى شابدالىنى جەپ.

الدىمىزعا ءبىر شەلەك شابدالى كەلگەندە عانا،  ءۇستى-باسىمىزدىڭ جىبىرلاپ، قىشىنىپ كەتكەنىن سەزىندىك.

بۇگىندە سول شابدالى دا جوق، سابىرالى اتامىز دا جوق. قانشا جىل ءوتتى، بىراق ال-قىزىل بوپ، البىراعان حوش ءيىستى شابدالىنىڭ ءدامى تاڭدايدان كەتپەي قويدى، − دەدى تاكسيست كۇلىپ.

ولار اعىنان جارىلىپ كەلەدى. ەلۋدى ەڭسەرىپ، قىرىقتان اسسا-داعى، بالالىق داۋرەندەگى ەركەلىكپەن جاساعان تەنتەكتىكتەرىن ەلجىرەپ ەسكە الادى. كولىك ىشىندەگى جولاۋشىلار دا تىڭداۋدان جالىعار ەمەس. جىگىت اعاسى اتانىپ، ءبىر-ءبىر شاڭىراقتىڭ ءتۇتىنىن تۇتەتىپ وتىرعان ولاردى «ۇرلىق ىستەدى» دەگەنگە قيمايسىڭ.

ۇندەمەي وتىرعانىممەن، مەنىڭ دە ەسىمە بالالىق شاق ورالدى...

ءبىزدىڭ ۇيدەگى ەگىندىكتىڭ اياعىنا سول جىلى ءالىمحان اتا قاربىز-قاۋىن ەكتى. بۇعان سول توڭىرەكتىڭ بار بالاسى قۋاندى:

− الاقاي، قاربىز جەيمىز!

− جازدا قاربىزعا تويامىز!

− كو-ءوو-ءوپ اڭگەلەك ەكسە عوي.

− راحات بولاتىن بولدى، ءا!؟ − دەسىپ، ءالىمحان اتا جۇرتتىڭ بالاسىن تويدىرا ما، وكىمەتكە بەرگەن ۋادەسىن ورىنداي ما، الدە ءوز بالا-شاعاسىن قارق قىلا ما، جۇمىسىمىز جوق، اپپاق قارداي بالا كوڭىلدەر تۋرا ءبىز ءۇشىن قاۋىن-قاربىز ەككەندەي، قۋتىڭداپ قالىسقانبىز.

باقشالىققا سۋ جىعۋعا، وتاۋعا، شابۋعا بارعان سايىن، ءالىمحان اتانىڭ القابىنا تەلمىرىپ قاراپ تۇرامىز. اۋەلى قوس قۇلاق-قوس قۇلاق بوپ قىلتيىپ، كەيىن جاپىراعى جۇزىمدىكىندەي اشەكەيلەنىپ، سالا قۇلاش پالەگى جەرگە شىرماتىلا باستادى. كۇندەردىڭ كۇنىندە گۇلدەپ، تۇيىندەپ بەردى. بۇل كەزدە جەر بەتىن جاپ-جاسىل پالەك جاسىرىپ، قاۋىنى قايسى، قاربىزى قايسى ايقىندالا تۇسكەن.  سوپاقتاۋ بولعانعا ما، قاۋىندار ۇلكەيە كەلە كوزگە ۇرمادى، قالىڭ پالەك استىندا قالدى. ال قاربىز شىركىن، دوڭگەلەنىپ-دوڭگەلەنىپ بالا بىتكەننىڭ كوزىنە كۇن وتكەن سايىن، «كۇيىك» بولدى. كورشى بالالاردا شارۋام نە، قاربىزعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىم ارتا-ارتا شەگىنە جەتىپ، ۇرلاۋعا ۇيالىپ جۇرگەنىمدە، ءبىر ويدىڭ جىلت ەتكەنى.

سول ويدىڭ جەتەگىمەن، قولىما قالامساپ الىپ، قويىن كىتاپشامدى قولتىققا قىسىپ، ءالىمحان اتانىڭ شايلاسىنا تىكە تارتتىم. ءتۇس الەتى بولاتىن. ساماۋرىنعا وت سالىپ وتىرعان اتا ماعان تاڭىرقاي قاراپ، سالەمىمدى الدى. ءجون سۇرادى. كەلگەندەگى شارۋامدى ايتتىم. انشەيىندە ۇندەمەي جۇرەتىن اتامىز اڭگىمەشىل ەكەن. الدە جالعىز ءوزى زەرىگىپ وتىرعان كەزىنە تۇس كەلدىم بە، كو-ءوو-ءوپ اڭگىمەلەر ايتتى. قاجەت-اۋ، دەگەن مالىمەتتەردى قويىن كىتاپشاما ءتۇرتىپ الىپ وتىرمىن. اڭگىمەسىن ايتا ءجۇرىپ، ءداۋ ءبىر قاربىزدى ەپپەن ءۇزىپ اكەلدى دە، لەگەنگە تولتىرا ءتىلىپ قويدى.

ء«ى- ءىى-ءىم... مىنا قاربىز با، قانت پا، ءوزى؟!»

− اتا، ءسىزدىڭ قاربىزىڭىز نەگە سونشا ءتاتتى؟ − دەيمىن قىپ-قىزىل، شوپاعى از قاربىزدى جەپ جاتىپ.

− نەعۇرلىم كوپ تەر توكسەڭ، سوعۇرلىم قاربىز ءتاتتى بولادى، شىراعىم! − دەيدى ول.

− بازاردان اپام ساتىپ اكەلگەن قاربىزداردىڭ تۇك ءدامى جوق قوي. سوندا وعان از تەر توككەن بە؟

− بالامىسىڭ دەگەن... وندا وعان ەرتە ءپىسسىن دەپ، كوپ ءدارى بەرگەن دا. 

− قايتا ءدارى بەرگەن جاقسى ەمەس پە، اتا؟ مىسالى، ءدارى ىشكەن ادام اۋرۋىنان تەز جازىلادى عوي.

− ە-ە، اينالايىن! سول ءدارىنى وسى قاربىزعا اتاڭ بەرمەگەن، مۇمكىن، سول ءۇشىن ءتاتتى شىعار...

جۇرتتىڭ كوزىن الا بەرىپ، قاعاز بەتىنە ونى-مۇنى شيمايلايتىن ادەت تاپقام-دى. «قازاقستان پيونەرى»، «ەڭبەك تۋى» گازەتتەرىنە شاتپاقتارىم جاريالانىپ جۇرگەن. ءالىمحان اتا جايىندا جازىلعان ء«تىل ۇيىرگەن قاربىزدار» اتتى ماقالا اۋداندىق گازەتكە جارق ەتكەن كۇنى، كورشى بالالاردىڭ كوزىن قىزدىرىپ، ءبىزدىڭ ۇيگە ءبىر اربا تولا قاۋىن-قاربىز كەلدى...

...جۇيتكىگەن جەڭىل ماشينە ءۇيىمىزدىڭ جانىنا كەلىپ توقتاعاندا، «ۇرىلاردان» ءبولىنىپ قالا بەردىم...

گۇلداريا اشىرباەۆا

Abai.kz