Júma, 27 Qyrkýiek 2024
Qogham 6145 0 pikir 11 Qarasha, 2016 saghat 11:47

BATALOVQA BAZYNA. "AQYN SARA ATAUSYZ QALA MA?"

Taghdyry auyr, ghúmyry qysqa, myna jalghan dýniyeden aqqan júldyzday jarq etip óte shyghyp, ómir joly túmshalanyp qala beretin ghajayyp túlghalar bolady. Quanyshtysy – olardyng artynda ólmes múra, tandayyn qaghyp, qadir tútar halqy qalady. Ókinishtisi – qaysy bir ishi tar azamattar olardyng óz qoldarymen jazyp ketken dýniyelerine, zamandastarynyng kuәlikterine senbey san-saqqa jýgirtip, kýngirt sóilep, kýlimsi talas tudyrady.

Qazaq dalasyndaghy osynday túlghanyng biri jәne biregeyi – Sara Tastanbekqyzy. Óleng sózden torta aiyrghan aqynnyng sonynda da tanymal túlghalargha tanylatyn orynsyz dau qaldy. Saranyng atyna qosaqtalyp, óz atyn bir kórsetip qalu ýshin jantalasqan san «jýirik» qúiysqan kóterdi. «Sara men Birjannyng aitysy bolmaghan» dep tyrbandaghandar búryn da boldy, qazir de bar, bolatyn da shyghar. Solar Shayhysylamnyng Jetisugha sapary turaly saparshynyng úly Tórebay Shayhysylamúlynyng Saragha qarata aitqan myna sózderin bir oqysa tilin tenge qotyr basar edi:

Shayhysylam Jetisudy aralady,

Baylar men bi, bolysty jaghalady.

Qaldyrghan saghan Birjan qoltanbany,

Ózinnen qalap alyp, kete bardy.

Taygha tanba basqanday anyq. Sarany kózi kórgen, sol kezding kuәgerining sózi. Birjan men Saranyng kezdeskeni taza shyndyq. Al, eki aqyn kezdesse, sóz qaghyspay ketedi degenge kim senedi?

1993 jyly Sara aqynnyng 115 jyldyq toyy ótkende qalap qosylghan kýieui Bekbaydyng keyingi kelinsheginen tughan nemeresi Bәtima apay Qarabúlaqtan tabylyp, asa kóp, óte qúndy maghlúmattar berip edi. Salynyp jatqan molagha enirep kelip, egilip otyryp aitqan әngimelerine kópshilik kuә. Estimegen, kenestik iydeologiyanyng saldarynan tony ainaldyrylghan jayttargha qanyqtyq. Jiyenqúldyng orys, fransuz tilderinde sheshen sóilegenin, Peterbor, Mәskeuge deyin sauda jýrgizgen asa epti maman ekenin kim bilgen. Olar óz aldyna bir әngimening ózegi.

Al býgingi aitpaghym – Almaty oblysynyng әkim-qaralary Jetisu tarihynan, ózderi bas bolyp otyrghan ónirding tarihy túlghalarynyng ghúmyrynan habarsyzdyghy, el isine qyrsyzdyghy bar sekildi kórinedi. Jyl basynan beri Taldyqorghan jaqtan Sara aqyngha qaratyla ne shara ótedi eken dep elendeumen kelemiz. Sebebi, biyl qazaqtyng mandayyna bitken bir tuma qyzy- Aqyn Saranyng dýniyeden ótkenine túp-tura 100 jyl toldy. Juyrda jolym týsip, basyna soghyp, bet sipadym. Tozyp ketipti. Oblys әkiminin, onyng alashapqyn orynbasarlarynyn, mәdeniyet, til basqarmalary, teleradio, gazet basshylarynyn, jornalshylardyng qara jerge shyqsa qaqyrap qalatyn tabany tiymegeni anyq. Áytpese, bireu-mireui Saranyng dýniyeden ótken jylyna kóz salar edi ghoy. Týisigi barynda «Aruaqtan úyat bolypty-au!» degen oy tútanyp, qalam alar edi.

Zamanbek marqúm aitatyn «chinuchtardan» aqyn Saragha bir qayyr bola ma, joq pa? Senim az. Sebebi, Almaty oblysynyng basshylaryna Elbasymyzdyng ónegesin ejiktep jazyp, «Abai.kz» arqyly, oqysyn dep jibergenmin. Preziydent 2002 jyldyng kókteminde Áz Jәnibek pen әz Tәuke handargha Astanada eskertkish qongdy úsynghan. Júrtshylyq týzetu engizip, Kerey men Jәnibekke bólmey-jarmay eskertkish qoy qajet degen úsynys aitty. Kelisildi. Eskertkish qoyyldy. Múnan song Qazaq Memleketining bastauynda túrghan qos Túlghagha kóshe attary berildi. Mine, osy ónegeden ýirenip, Taldyqorghan qalasyna kire beristegi, әzirshe atausyz danghyldy Kerey men Jәnibekting atyna berudi úsynghanmyn. Taldyqorghangha kirip kele jatqan jolaushy qazaq tarihyna enip kele jatqanday әser alar edi. Estuimshe Taldyqorghan oblysynyng kózi tiri shejiresi, anasy ispettes Bәtima Saqauova bastaghan bir top azamattar da dәl osynday úsynyspen oblys әkimi A.Battalovqa shyqqan eken. Ázirge jaqsy janalyq bolmay túr.

Mine, osynday nemqúraylylyq kóz aldymyda túrghan song Aqyn Sara atausyz qala ma dep  shoshimyn. Jetisu Uniyversiytetinde ghalymdar, júrt jayyn oilaytyn aqyndar men jazushylar Taldyqorghanda qashan da mol bolushy edi. Búl aghayyndar neghyp ýnsiz jatyr? Sheneuikter jýndep tastaydy dep seskene me eken? Biraq, óz elinde, óz jerinde kimnen qorqady? Aqyn Saranyng shygharmashylyghy men ghúmyryna arnap keng kólemdi ghylymiy-tanymdyq mәslihat úiymdastyryp, ondaghy bayandamalardy jeke kitap etip shygharsa oblystyng budjeti opyrylyp qala ma? Aqyn Saranyng aruaghyna arnap oblys ortalyghynda as berse, oblys bankrotqa týse me?

Jetisugha kindigi baylanghan inilerim bar edi. Olardiki omalyp, qay otyrys? Mysaly, oblystyq Til basqarmasynyng ata qazday bastyghy, aqyn – Ahmet Kendirbekov, Shynghyshannyng joqtaushysy, «Jetisu» gazetining basshysy, jiyenim, dәuperim – Ámire Árin, Teleradionyng qúlaghyn ústaghan, sýirik batyr – Beysen Qúranbek, Mәdeniyetting sýiegin mýjigen telqonyr – Ahan Ábduәliyevter. Búlargha aitar qosymsha úsynysym jәne bar. Jabylyp jýrip, shyn mәninde kelisti «Jastar» parkin ashqan ekensinder. Shýkir!

Ahmet, Ámire, sender bilesinder, Tәuelsizdik alghan alghashqy jyldary qidalasyp, qyrqysyp Taldyqorghannyng qaq ortasyndaghy tónkeris kósemderinen eki kósheni tartyp alyp, birin Birjangha, birin Saragha arnadyq. Aqyn Saragha meyramhananyng artyna eskertkish qoydyq. Sol kezde et qyzumen asyghys sheshim qabyldap, qate jasaghanymyzdy qazir týsinip jýrmin. Tasada túr. Keremet әdemi, sýp-sýikimdi dýnie kózge týse bermeydi. Osy eskertkishti «Jastar» parkining ortasyna, jastar seyil qúrar jerge ornatsa qanday jarasymdy bolar edi. Inilerim-au, tórteulep, eng bolmasa osy sharuany qolgha alugha shamalaryng jete me? Qarjy qajet bolsa júrt jinap beredi. Al, endi osy mәselege aqyl qosar azamat kerek bolsa oblystyq mәslihattyng basshysy Serik Múqanovpen kenesinder. Senderge de. Jetisugha da, tipti, maghan da bóten emes. Talay tyghyryqtan shyqqan, nebir shәkimnen jol tapqan, tәjiriybeli aghalaryng ghoy. Sóz joq, bir amalyn núsqaydy.

Jyl sonyna deyin eki ay uaqyt bar. Yntasy bar úlangha úlan-asyr toy jasaugha jetedi. Biz Aqyn Saragha arnap eki-aq shara ótkizudi úsynyp otyrmyz. Ghylymiy-tanymdyq konferensiya arnau, eskertkishin el kózine shygharu. Ótinip otyr eken demenizder. Sarany ardaqtau – paryz.

Oblystyng qauqary joq bolsa – aityndar. Úyalmandar. Ózimiz de qalyng júrtpyz. Anau jyldary Taldyqorghandy oblys ortalyghy jasaymyz dep jýzge  juyq jigit-qyzdar «Taldyqorghan – taghdyrym» atty yntaly top qúryp, meni dókey basshy saylap, býkil oblystyng audandarynan myndaghan adamnyng qolyn jinaghan tәjiriybemiz bar. Ol hattyng aldy janashylardyng qoldauymen Preziydentke jetken. Nәtiyjesinde  Qasymjomart Toqaev basqarghan ýlken komissiya kelip, hatta jazylghandardyng shyndyq ekenine kóz jetkizgen, bizben emin-jarqyn әngimelesken. Osyny esty sala sol tústaghy Almaty oblysynyng basshylyghy meni «kilemge» shaqyryp, ýsh saghat tәjikelesip, qyzyl iyek ketkenshe tistesip edik. Onda oblys qysqaryp, qayran oblysymmen birge men de qysqaryp, qalalyq Mәdeniyet jәne til basqarmasynyng shynashaqtyy ghana basshysy edim. Meni qyzmetten almaq bolghan. Qala basshysy S.Jylqaydarov pen orynbasary K.Shәmshidinovagha osynday tapsyrma berip, yqtyryp tastamaq-ty. Yqpaq týgili «qynq» etken joqpyn. Qayta tanymal jurnalist, júrtty týgel bay-quatty etpek Núrtileu Imanghaliyev ekeuimiz bir amal jasap, ózderining taqiyasyn ainaldyryp ketkenbiz. Aqyry degenimizge jettik. Taldyqorghan qalasy oblys ortalyghy atandy. Kesheler sol toptyng birazyna telefon soqsam bir-jary shau tartqany bolmasa, deni sau-salamat eken. Janyghyp otyr. Úsynysqa – aiqay, jylugha – qarjy qosugha bek dayyn. Bir bas qossaq boldy, sharua jaylap jyljyp keteyin dep túr. Oblystyng әkiminen bastap, Ónerbaevty qosyp, inilerimdi shaqyryp, túp-tura Tәuelsizdik Kýni qarsanynda qos jylqy soyyp, qazy ailandyryp, as beruge shamamyz jetedi. Asqa jinalghan Qazaqstannyng әr týpkirinen shaqyrylatyn meymandardyn, Jetisu júrtynyng atynan Memleket, Ýkimet, basshylaryn Qazaqstan Respublikasynyng 25 jyldyghymen qúttyqtap, telegramma joldasaq deydi. Bilsin ózderi taghayyndaghan tómendegilerining «kýiki tirligin». Astanadan arnayy kelgenderimiz qúttyqtaudy ala ketip, Aqordanyng jәshigine salatyn siyaqtymyz. Eregeskende tura osylay isteymiz.

Osy tústa taghy da Elbasynyng ónegesin Almaty oblysy basshylarynyng aldyna tartpaqpyn. Anau jyldary Núrsúltan Ábishúly Ál Farabidyng molasy men Beybarys súltannyng kesenesin Damashyqqa izdep baryp, Qúran oqyp, tәu etti. Elge kelisimen eki Túlghanyng basyn jóndeuge núsqau berdi. Is tyndyryldy.

Fariza aqynnyng «Meni órkeude aqyn dese búl aqyn Saranyng arqasy. Saradan ýirendim, ónege aldym. Sara mening – pirim» degen edi. Saragha múnan artyq bagha bere almassyn.

Aqyn Sara – qazaghy, eli túrghanda atausyz qalmauy tiyis. Basshylar búqpantaylaghanda júrt bas qosyp, óz bilgen sharasyn isteytini әlimsaqtan belgili. «Óli razy bolmay – tiri bayymaydy» deytin qazaqtyng balasymyz. Oblys basshylary, inilerimiz ben olardyng aqylshylary júrty qozghalyp jatqanda qarap otyrar ma eken? Álde qazaq qadir tútqan Sara aqyndy eske týsirer shara ótikize me? Sәl ghana sabyr saqtap, tosayyq. Mýmkin jybyrlap qalar. Bolmasa Jetisu júrtyna sauyn aitamyz. Shen-shekpensizder de tanymyz atyp, keshimiz batqan halyqpyz. Aqyn Saranyng bir isin ózimiz kóterip ketemiz.

Kamal Ábdirahman, Jetisudyng qart jornalshysy

Abai.kz

                    

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2559