Biylghy Meshin jylynyng songhy paraqtary jyrtylyp jatyr. Telediyder, radio, gazetti qarasanyz Qazaqstan Tәuelsizdigining 25 jyldyghyn toylap qazekeng malaqayyn aspangha atyp, «jyrtylyp» jatyr. Biyl  bәrimiz maymylgha ainalyp kete jazdap, әuipirimmen toqtadyq. Kelesi jyldyng iyesi – Qyzyl qoraz. Qasynda otty Qyzyl qoraz degen qorqynyshty aidary bar. Árkim san saqqa jýgirtip, sәuegeylik tanytuda.  Osy 17-sanynyng syryna ýnilip kóreyikshi.

Tәuelsiz Qazaqstan respublikasynyng halqy tamyzdyng 1-indegi sanaq boyynsha 17 millionnan asty. Respublika  EKSPO-2017 ótkizuge dayyndyq ýstinde. AQSh qazannyng 17-sinde qúzdan qúlaugha sәl -aq qalyp,  17 trillion dollar qaryzynyng mólsherin shektedi. Amerikada 17 jyl búryn osynday jaghday bolghan edi.  Qazaqta 17 jigitting mektep bitirip, es  jiyp, etek jenin týrip, ong solyn tanyp, el ýshin júmysqa jegiletin shaghy.

Endi osy 17 sanynyng qúpiyasyna kelelik. On jeti sany Kýn ( 1 ) men Ketu planetasynyng (7) sanynan túrady. Kýn men Ketu bir birine qarsy, jau, ishki qarsylyqty bildiredi. Osy sannyng ishindegi (8) Saturn arqyly adamnyng ruhany dýniyesin bayytady.  Yaghni, 17 sany kýres, qiyndyq, kedergilerden túrady. Ishki qiyndyq pen kedergilerdi jenu ýshin sarabdal aqyl, salqynqandy payym parasat, mahabbat, ruhany kemengerlik qajet eken.

Júldyz joramalshylardyng aituynsha, búl kýni tughan adamdar elden erek, batyr, ruhany әlemi túraqty bolady. eken. Olar ózderin qiyndyqtargha qayyspay qarsy túra alatyn qajyrlylyqqa bala jasynan beyimdeytin kórinedi. Óse kele ózining ishki ruhany túraqtylyghy men salqynqandylyghymen ainalasyna tynyshtyq syilaydy. Qajet etkenderge qamqorlyq jasap, ózi ólgen song da artynda tarihta óshpes iz qaldyrady.    Sonday-aq, 17 sany Sholpan júldyzy sheksizdiktin, beybitshilik pen mahabattyng simvoly.  Múnday sandy mengergen jan adamzattyng ruhany dýniyesindegi qol jetpes biyikke kóterilip, qarapayym pendening týsine kirmegen kedergiler men qiyndyqtardy jene alady.

Endeshe, kýni keshe ghana býkil әlem demin ishine tartyp kýtken qazannyng 17-si músylman bauyrymyz qaradan shyghyp han bolghan Barak Obamanyng tarihy jenisimen ayaqtaldy. Kongresting respublikashyl, qorghanys zauyttarynyng «kókeleri» elding apatty jaghdayda túrghandyghynan halyqtyq tónkeriske jetkizetin ereuiline úlasyp,  kóterilip ketuinen jasqanyp, tәbetterin shektedi.

    2007 jyly әlemdik qarjylyq daghdarys jana bastalghan kezde Astanagha at basyn tiregen Iran Islam respublikasynyng preziydenti  Mahmud  Ahmedinijad Euraziya uniyversiytetinde oqyghan leksiyasynda qolyn jogharygha qarata shoshaytyp: «Búl - әlemdik qarjy daghdarysy emes. Búl -әlemdik ruhany daghdarys. Múny adamzattyng osyghan deyingi ilim -bilimin, ómir sýru pәlsapasyn týsingen adamdar ghana jene  alady»,- degen bolatyn.

Búl jerde jalpy qazaq halqynyng danalardan qalghan anyzdar men ertegileri, mәiekti  sózderi, tyiymdarynyng barlyghy da filosofiyagha qúrylghandyghyn kóresiz. Ishki túraqtylyghynyng syrtqy әserin de payymdaugha parasatynyng jetetindigin kóremiz. Obal, sauapty, yrys-qútty   bilgen halyq ólim turaly «Ajaly kelmese, shybyn da ólmeydi» dese,  «Qúdaydan qoryqpaghannan qoryq» dep eskertedi. Nysap turaly  «Tarta jese, tay qalady» degen. Altynmen aptalyp, kýmispen kýptelgen nebir baylar da o dýniyelik bolghan. Shyghys Qazaqstandaghy Shilikti qorghanynan tabylghan altyn adamnyng ýstindegi sauytynyng tarynyng qauyzynday ghana órnekterining ishine iynening kózindey etip zerleu 12 ghasyrdyng ózinde saqtardyng ýlken órkeniyette ómir sýrgendigin rastaydy. Reseylik jәne qazaqstandyq ghalymdar sol altynnyng 98,6 payyzdyq saf altyn ekendigin moyyndap, tandaylaryn qaghyp, bastaryn shayqap otyr. Ábdesh Tәshkenúly bastaghan arheologtar Shilikti qorghanyndaghy altynmen aptalyp, kýmispen kýptelgen patshalar men attarynyng ýstindegi altyn әbzelderin qaraqshylyq tonaudy 17 ghasyrda qara niyetti arheologtardyng bastaghandyghyn aitady.    

Býgingi tanda adamzattyng ruhany әleminde әzәzil men perishtening taytalasty jaghdayy qalyptasyp otyr. Dinning jolynda jýrgenderding arasynda da ruhany dýniyesining tayazdyghynan jymysqy pighyldy  kózdegenderding túzaghyna týsip, qolshoqparyna ainalyp ketkenderi de barshylyq.

Osy jerde taghy da 17 sanynyng qúpiyasyna qayta oralayyq.  Búl kýni tughandargha ghana emes, jalpy adamzatqa qatysty zodiakaldyq júldyz joramalshylardy myna jaydy bayandaydy. Búl kýn bolashaqtyng isine qatysty bolsa, onda jer betinde eki týrli qúbylys payda bolady. Adamzattyng bir bóligi  andardan, jan-januarlardan  jәne adamdardan ruhany dem berilip, joghary ruhany satygha kóteriledi. Ekinshileri, adamdardan, andardan jan-januarlyq, jyrtqyshtyq instinktige berilip, tómen qaray ruhy qúzgha qúlaydy. Odan da tómenge týsedi. Yaghni, ishimdikting sonyna týsip, esirtkige eltiydi. Aqshanyng sonyna týsedi. Sol tughan anasyn óltiruge barady. Ómir bir kýndik dep eseptep, beyәdepke beymaral berilugha qúshtarlyghy artady. 

 Eger siz, ishki ruhany dýniyenizding  týisigine qúlaq salyp, jar basynda túrghanynyzdy sezine alsanyz, әlemdi Joghary tylsym kýshting basqaryp túrghandyghyn angharsanyz, ruhany dúrys jolgha týse alasyz. Ruhy jenis adamzatty qiyndyqtan qútqarady. Álemdegi Úly adamdardyng barlyghy da ómirining sonynda tepe -tendikti saqtaushy Úly Jaratushynyng bar ekendigin payymdaghan. Eynshteyn: «Men eshkim de emespin. Maghan jogharydan ayan beriledi», degen. Álemdik múhittardyng týbinen marjan tergen fransuzdyng birinshi nómerli danyshpany Kusto da ómirining sonynda músylman dinin qabyldady.

    Keshegi sezd sonynda Elbasynyng da «viju priznakov smutnyh  vremen» dep salyp, odan júrtty saqtandyruy jaydan jay emes. Mәselen, Reseyde asa qatty qiynshylyqty kezeng 17- ghasyrda ótken. 1613 jyly bastalghan. Qazirgi tanda da Resey qansha jasyrghanymen tereng әleumettik - ekonomikalyq daghdarysty bastan keshirude. Geylerdi zandastyrugha baylanysty bolsa kerek, Europalyq  jurnal Fransiya preziydenti Olland pen Resey preziydentinin  jynystyq qatynas jasap túrghandyghyn  fotokollaj jasap, jarqyratyp shyghardy.  Búl tym shekten shyghushylyq! Eshqanday әdep ayasyna syimaytyn, azghyndyqtyng kórinisi!

  Qazaqstanda týrli arsyz әreketterding aldyn alu maqsatynda Elbasy qazannyng 17-sinde «A» korpusyndaghy aghataylardyng basyn qosyp, ózderining jәne de sol ózderi tәrbiyelegen «B» korpusyndaghy  bauyrlarynyng da tәbetin shektep, endi elge júmys jasaulary qajettigin qatang eskertti. Óitkeni, halyq el baylyghyn at tóbelindey aghataylardyng ýrip iship, kertip jep otyrghan  astamshylyghyn  kórip otyr. Jiyrma bes jyl shydady. «Toyatyn shyghar. Toysa, aghayyngha qarasatyn bolar» dep oilady.

Shydamnyng da shegi bar. Múny Elbasy der kezinde bayqady. Sol jiyndaghy  ashyq әngime Aq ordada qazannyng 17 kýni 17 saghatta bastalyp, bar joghy 17 minutqa sozyldy.

AQSh-ta kópshilik dauyspen Tramp preziydent boldy. Biraq ol-Meshin jylyndaghy sayqymazaq sayasy oiyndardyng jemisi. Biraq, oinap bolsa da oiyndaghyny  aita alatyn  sayasatkerden әlem ýmit kýtuli. Búryn janghan otqa shibiyler men mekiyenderin júmsaytyn Qyzyl qorazdardyn  qyrghyn jekpe-jegining jyly bolmasa eken?! Qúday onyng betin әri qylsyn! Jaqsylyq kýteyik! Jana jyl elimizge qút-bereke әkelsin!

Eskendir Ertay, Astana

Abai.kz