بيىلعى مەشىن جىلىنىڭ سوڭعى پاراقتارى جىرتىلىپ جاتىر. تەلەديدەر، راديو، گازەتتى قاراساڭىز قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىن تويلاپ قازەكەڭ مالاقايىن اسپانعا اتىپ، «جىرتىلىپ» جاتىر. بيىل ء بارىمىز مايمىلعا اينالىپ كەتە جازداپ، اۋىپىرىممەن توقتادىق. كەلەسى جىلدىڭ يەسى – قىزىل قوراز. قاسىندا وتتى قىزىل قوراز دەگەن قورقىنىشتى ايدارى بار. اركىم سان ساققا جۇگىرتىپ، ساۋەگەيلىك تانىتۋدا.  وسى 17-سانىنىڭ سىرىنا ءۇڭىلىپ كورەيىكشى.

تاۋەلسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالقى تامىزدىڭ 1-ىندەگى ساناق بويىنشا 17 ميلليوننان استى. رەسپۋبليكا  ەكسپو-2017 وتكىزۋگە دايىندىق ۇستىندە. اقش قازاننىڭ 17-سىندە قۇزدان قۇلاۋعا ءسال -اق قالىپ،  17 تريلليون دوللار قارىزىنىڭ مولشەرىن شەكتەدى. امەريكادا 17 جىل بۇرىن وسىنداي جاعداي بولعان ەدى.  قازاقتا 17 جىگىتتىڭ مەكتەپ ءبىتىرىپ، ەس  جيىپ، ەتەك جەڭىن ءتۇرىپ، وڭ سولىن تانىپ، ەل ءۇشىن جۇمىسقا جەگىلەتىن شاعى.

ەندى وسى 17 سانىنىڭ قۇپياسىنا كەلەلىك. ون جەتى سانى كۇن ( 1 ) مەن كەتۋ پلانەتاسىنىڭ (7) سانىنان تۇرادى. كۇن مەن كەتۋ ءبىر بىرىنە قارسى، جاۋ، ىشكى قارسىلىقتى بىلدىرەدى. وسى ساننىڭ ىشىندەگى (8) ساتۋرن ارقىلى ادامنىڭ رۋحاني دۇنيەسىن بايىتادى.  ياعني، 17 سانى كۇرەس، قيىندىق، كەدەرگىلەردەن تۇرادى. ىشكى قيىندىق پەن كەدەرگىلەردى جەڭۋ ءۇشىن سارابدال اقىل، سالقىنقاندى پايىم پاراسات، ماحاببات، رۋحاني كەمەڭگەرلىك قاجەت ەكەن.

جۇلدىز جورامالشىلاردىڭ ايتۋىنشا، بۇل كۇنى تۋعان ادامدار ەلدەن ەرەك، باتىر، رۋحاني الەمى تۇراقتى بولادى. ەكەن. ولار وزدەرىن قيىندىقتارعا قايىسپاي قارسى تۇرا الاتىن قاجىرلىلىققا بالا جاسىنان بەيىمدەيتىن كورىنەدى. وسە كەلە ءوزىنىڭ ىشكى رۋحاني تۇراقتىلىعى مەن سالقىنقاندىلىعىمەن اينالاسىنا تىنىشتىق سىيلايدى. قاجەت ەتكەندەرگە قامقورلىق جاساپ، ءوزى ولگەن سوڭ دا ارتىندا تاريحتا وشپەس ءىز قالدىرادى.    سونداي-اق، 17 سانى شولپان جۇلدىزى شەكسىزدىكتىڭ، بەيبىتشىلىك پەن ماحاباتتىڭ سيمۆولى.  مۇنداي ساندى مەڭگەرگەن جان ادامزاتتىڭ رۋحاني دۇنيەسىندەگى قول جەتپەس بيىككە كوتەرىلىپ، قاراپايىم پەندەنىڭ تۇسىنە كىرمەگەن كەدەرگىلەر مەن قيىندىقتاردى جەڭە الادى.

ەندەشە، كۇنى كەشە عانا بۇكىل الەم دەمىن ىشىنە تارتىپ كۇتكەن قازاننىڭ 17-ءسى مۇسىلمان باۋىرىمىز قارادان شىعىپ حان بولعان باراك وبامانىڭ تاريحي جەڭىسىمەن اياقتالدى. كونگرەستىڭ رەسپۋبليكاشىل، قورعانىس زاۋىتتارىنىڭ «كوكەلەرى» ەلدىڭ اپاتتى جاعدايدا تۇرعاندىعىنان حالىقتىق توڭكەرىسكە جەتكىزەتىن ەرەۋىلىنە ۇلاسىپ،  كوتەرىلىپ كەتۋىنەن جاسقانىپ، تابەتتەرىن شەكتەدى.

    2007 جىلى الەمدىك قارجىلىق داعدارىس جاڭا باستالعان كەزدە استاناعا ات باسىن تىرەگەن يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى  ماحمۋد  احمەدينيجاد ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىعان لەكتسياسىندا قولىن جوعارىعا قاراتا شوشايتىپ: «بۇل - الەمدىك قارجى داعدارىسى ەمەس. بۇل -الەمدىك رۋحاني داعدارىس. مۇنى ادامزاتتىڭ وسىعان دەيىنگى ءىلىم -ءبىلىمىن، ءومىر ءسۇرۋ ءپالساپاسىن تۇسىنگەن ادامدار عانا جەڭە  الادى»،- دەگەن بولاتىن.

بۇل جەردە جالپى قازاق حالقىنىڭ دانالاردان قالعان اڭىزدار مەن ەرتەگىلەرى، مايەكتى  سوزدەرى، تىيىمدارىنىڭ بارلىعى دا فيلوسوفياعا قۇرىلعاندىعىن كورەسىز. ىشكى تۇراقتىلىعىنىڭ سىرتقى اسەرىن دە پايىمداۋعا پاراساتىنىڭ جەتەتىندىگىن كورەمىز. وبال، ساۋاپتى، ىرىس-قۇتتى   بىلگەن حالىق ءولىم تۋرالى «اجالى كەلمەسە، شىبىن دا ولمەيدى» دەسە،  «قۇدايدان قورىقپاعاننان قورىق» دەپ ەسكەرتەدى. نىساپ تۋرالى  «تارتا جەسە، تاي قالادى» دەگەن. التىنمەن اپتالىپ، كۇمىسپەن كۇپتەلگەن نەبىر بايلار دا و دۇنيەلىك بولعان. شىعىس قازاقستانداعى شىلىكتى قورعانىنان تابىلعان التىن ادامنىڭ ۇستىندەگى ساۋىتىنىڭ تارىنىڭ قاۋىزىنداي عانا ورنەكتەرىنىڭ ىشىنە ينەنىڭ كوزىندەي ەتىپ زەرلەۋ 12 عاسىردىڭ وزىندە ساقتاردىڭ ۇلكەن وركەنيەتتە ءومىر سۇرگەندىگىن راستايدى. رەسەيلىك جانە قازاقستاندىق عالىمدار سول التىننىڭ 98,6 پايىزدىق ساف التىن ەكەندىگىن مويىنداپ، تاڭدايلارىن قاعىپ، باستارىن شايقاپ وتىر. ابدەش تاشكەنۇلى باستاعان ارحەولوگتار شىلىكتى قورعانىنداعى التىنمەن اپتالىپ، كۇمىسپەن كۇپتەلگەن پاتشالار مەن اتتارىنىڭ ۇستىندەگى التىن ابزەلدەرىن قاراقشىلىق توناۋدى 17 عاسىردا قارا نيەتتى ارحەولوگتاردىڭ باستاعاندىعىن ايتادى.    

بۇگىنگى تاڭدا ادامزاتتىڭ رۋحاني الەمىندە ءازازىل مەن پەرىشتەنىڭ تايتالاستى جاعدايى قالىپتاسىپ وتىر. ءدىننىڭ جولىندا جۇرگەندەردىڭ اراسىندا دا رۋحاني دۇنيەسىنىڭ تايازدىعىنان جىمىسقى پيعىلدى  كوزدەگەندەردىڭ تۇزاعىنا ءتۇسىپ، قولشوقپارىنا اينالىپ كەتكەندەرى دە بارشىلىق.

وسى جەردە تاعى دا 17 سانىنىڭ قۇپياسىنا قايتا ورالايىق.  بۇل كۇنى تۋعاندارعا عانا ەمەس، جالپى ادامزاتقا قاتىستى زودياكالدىق جۇلدىز جورامالشىلاردى مىنا جايدى باياندايدى. بۇل كۇن بولاشاقتىڭ ىسىنە قاتىستى بولسا، وندا جەر بەتىندە ەكى ءتۇرلى قۇبىلىس پايدا بولادى. ادامزاتتىڭ ءبىر بولىگى  اڭداردان، جان-جانۋارلاردان  جانە ادامداردان رۋحاني دەم بەرىلىپ، جوعارى رۋحاني ساتىعا كوتەرىلەدى. ەكىنشىلەرى، ادامداردان، اڭداردان جان-جانۋارلىق، جىرتقىشتىق ينستينكتىگە بەرىلىپ، تومەن قاراي رۋحي قۇزعا قۇلايدى. ودان دا تومەنگە تۇسەدى. ياعني، ىشىمدىكتىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ، ەسىرتكىگە ەلتيدى. اقشانىڭ سوڭىنا تۇسەدى. سول تۋعان اناسىن ولتىرۋگە بارادى. ءومىر ءبىر كۇندىك دەپ ەسەپتەپ، بەيادەپكە بەيمارال بەرىلۋعا قۇشتارلىعى ارتادى. 

 ەگەر ءسىز، ىشكى رۋحاني دۇنيەڭىزدىڭ  تۇيسىگىنە قۇلاق سالىپ، جار باسىندا تۇرعانىڭىزدى سەزىنە الساڭىز، الەمدى جوعارى تىلسىم كۇشتىڭ باسقارىپ تۇرعاندىعىن اڭعارساڭىز، رۋحاني دۇرىس جولعا تۇسە الاسىز. رۋحي جەڭىس ادامزاتتى قيىندىقتان قۇتقارادى. الەمدەگى ۇلى ادامداردىڭ بارلىعى دا ءومىرىنىڭ سوڭىندا تەپە -تەڭدىكتى ساقتاۋشى ۇلى جاراتۋشىنىڭ بار ەكەندىگىن پايىمداعان. ەينشتەين: «مەن ەشكىم دە ەمەسپىن. ماعان جوعارىدان ايان بەرىلەدى»، دەگەن. الەمدىك مۇحيتتاردىڭ تۇبىنەن مارجان تەرگەن فرانسۋزدىڭ ءبىرىنشى نومەرلى دانىشپانى كۋستو دا ءومىرىنىڭ سوڭىندا مۇسىلمان ءدىنىن قابىلدادى.

    كەشەگى سەزد سوڭىندا ەلباسىنىڭ دا «ۆيجۋ پريزناكوۆ سمۋتنىح  ۆرەمەن» دەپ سالىپ، ودان جۇرتتى ساقتاندىرۋى جايدان جاي ەمەس. ماسەلەن، رەسەيدە اسا قاتتى قيىنشىلىقتى كەزەڭ 17- عاسىردا وتكەن. 1613 جىلى باستالعان. قازىرگى تاڭدا دا رەسەي قانشا جاسىرعانىمەن تەرەڭ الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق داعدارىستى باستان كەشىرۋدە. گەيلەردى زاڭداستىرۋعا بايلانىستى بولسا كەرەك، ەۋروپالىق  جۋرنال فرانتسيا پرەزيدەنتى وللاند پەن رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ  جىنىستىق قاتىناس جاساپ تۇرعاندىعىن  فوتوكوللاج جاساپ، جارقىراتىپ شىعاردى.  بۇل تىم شەكتەن شىعۋشىلىق! ەشقانداي ادەپ اياسىنا سىيمايتىن، ازعىندىقتىڭ كورىنىسى!

  قازاقستاندا ءتۇرلى ارسىز ارەكەتتەردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا ەلباسى قازاننىڭ 17-سىندە «ا» كورپۋسىنداعى اعاتايلاردىڭ باسىن قوسىپ، وزدەرىنىڭ جانە دە سول وزدەرى تاربيەلەگەن «ب» كورپۋسىنداعى  باۋىرلارىنىڭ دا تابەتىن شەكتەپ، ەندى ەلگە جۇمىس جاساۋلارى قاجەتتىگىن قاتاڭ ەسكەرتتى. ويتكەنى، حالىق ەل بايلىعىن ات توبەلىندەي اعاتايلاردىڭ ءۇرىپ ءىشىپ، كەرتىپ جەپ وتىرعان  استامشىلىعىن  كورىپ وتىر. جيىرما بەس جىل شىدادى. «توياتىن شىعار. تويسا، اعايىنعا قاراساتىن بولار» دەپ ويلادى.

شىدامنىڭ دا شەگى بار. مۇنى ەلباسى دەر كەزىندە بايقادى. سول جيىنداعى  اشىق اڭگىمە اق وردادا قازاننىڭ 17 كۇنى 17 ساعاتتا باستالىپ، بار جوعى 17 مينۋتقا سوزىلدى.

اقش-تا كوپشىلىك داۋىسپەن ترامپ پرەزيدەنت بولدى. بىراق ول-مەشىن جىلىنداعى سايقىمازاق ساياسي ويىنداردىڭ جەمىسى. بىراق، ويناپ بولسا دا ويىنداعىنى  ايتا الاتىن  ساياساتكەردەن الەم ءۇمىت كۇتۋلى. بۇرىن جانعان وتقا شىبيلەر مەن مەكيەندەرىن جۇمسايتىن قىزىل قورازداردىڭ  قىرعىن جەكپە-جەگىنىڭ جىلى بولماسا ەكەن؟! قۇداي ونىڭ بەتىن ءارى قىلسىن! جاقسىلىق كۇتەيىك! جاڭا جىل ەلىمىزگە قۇت-بەرەكە اكەلسىن!

ەسكەندىر ەرتاي، استانا

Abai.kz