Ár jeksenbi sayyn jamaghayyn inimdi ertip, qoghamdyq monshagha baramyn. Oho, siz bilmeysiz ghoy, ol jerden tek tәnimdi tazalap qaytpaymyn. Týrli qyzyqty әngimeler tyndap, "ruhani" túrghyda bayyp, serpilip qalamyn. Shynyn aitayyn, monshada jalanash erkekterding aitatyn ýsh qana әngimesi bar. Birinshisi – sayasat, ekinshisi – ru súrasyp, ata-babalar jayly anyzdardan syr shertu, ýshinshisi – (ishiniz sezedi-ә!) әiel hәm toqal mәselesi. Ótken aptada taghy da "ruhany bayyp" qaytpaq bolyp, monshagha baryp edim. Bú jaqtyng «túrghyndary» búrynghynday ru súraspaytyn bolypty. Onyng ornyna jalanash erkekterding kóbi óz rularynyng aty jazylghan bas kiyim (bulanghanda kiyetin qalpaq) kiyip alghan. 

Osy jazushylar, ziyaly qauym hәm jurnalister rugha bólinu, jikteluding qauip-qateri jayly jii jazady ghoy. Sóite túra ózderi rushyldyqtyng indetimen auyryp, bir-birining ayaghynan shalyp jatatyny bar. Demek, bizdi bylay qoyyp, rushyldyq auruymen ózderi de auyrady degen sóz. Monshadaghy әngimelerge qúlaq týrgende bilgenim, bizding sheneunikter de rulyq qatynastargha basa mәn beredi-mis. Onyng qasynda monshadaghylardyng isi keshirimdi sekildi kórinedi. 

Biraq... IYә, biraq búl pikirimdi basqa bir oy alqymnan alyp, buyndyryp jatyr. Mәselen, Jalayyr, Alban, Shapyrashty, Nayman sekildi ru attary qazaq halqy ýshin qanday qasiyetti ekenin kez-kelgen adam jaqsy bilse kerek. Shejire-tariyhqa ýnilseniz de atalghan sansyz rulardyng býgingi memlekettiligimizge sinirgen enbegin týsinip, riza bolasyz. Búl rudan shyqqan azamattar әli de el men jerding amandyghy ýshin baryn salyp, kýresip keledi. Tipti, «jeti atasyn bilmegen - jetesiz» degen úlaghatqa úiyghan azamattarymyz óz babalaryn shamasy kelgenshe qúrmettep, olar jayly jaghymsyz pikir aitylsa, jaghadan ala týsuge bar. Endeshe, sol qúrmet qayda qaldy? Qarny qampiyp, «shýmeteyi» salpiyp, basyna Jalayyrday qasiyetti adamnyng aty jazylghan taqiya kiyip, kirin ezip otyru qazaqtyqqa say ma? Búl - bir.

Ekinshiden, monsha – tazalyq orny. Adam – tazalanady, monsha – lastanady. Lastyq bar jerdi – jyn jaylaydy. Jyndar jaylaghan mekende ru aty jazylghan taqiya kiymek týgili, әulie adamnyng atyn ataudyng ózi dúrys emes sekildi. Ony oilap jatqan eshkim joq. Áuliyeni bylay qoyyp, әngimeni Alladan, Haq-Taghalanyng dininen bastap, ózi jasaghan zinasyna deyin maqtan qylyp «gói-góileytinder» jeterlik. Sonda búl býgingi qazaqtardyng qadir men qasiyetke týkirgenin bildirmey me?

Ýshinshiden, monshada bir qyzyq jaghday boldy. Parda otyrghanbyz. «Áy, Jalayyr bala» dedi bir aqsaqal taqiyasyna qarap. «Mening arqamdy ysyp jibershi». Bala da qu eken. «Qazir Arghyn ata, qazir», - dedi. Biz eriksiz kýlip jiberdik. Biraq, búl kýletin emes, jylaytyn jayt.

Áriyne, "monshanyn" múnday qyzyqtaryn aita berseng jeterlik. Tarihtan eng alghashqy monsha ghimarattary ejelgi Grekiya, Riym, Mysyr, Ýndistanda salyndy dep oqyp keldik. Tipti, Vizantiyalyq elshi Priskining jazbalarynda Edil patshanyng monshasy jayly qyzyqty derekter bar ekenin bilemiz. Sonymen qatar, osydan biraz jyl búryn, 1500 jyldyq tarihy bar ejelgi monshanyng qaldyghy Týrkistan qalasynan tabylghanyn baspasóz qúraldary jarysa jazghan bolatyn. Qazir sol ghúndar zamanynan qalghan múrany qasterleu mәselesi kemshin týsip jatyr. Europa halqy monshanyng ne ekenin bilmegen kezde bizding babalarymyzdyng órkeniyetke qol jetkizgenin de dәleldey almay otyrmyz. Kerisinshe, qazir týrkilerding monshasy «sauna» degen jana atqa ie bolyp, jezókshelerding ordasyna ainalyp barady.

Bir әumeser basyna qasiyetti babamyzdyng aty jazylghan taqiyany kiyip alyp, saunada «qyz oinaq» jasamasyna kim kepil? Oilaudyng ózi qiyn. Siz ne deysiz?

Shәriphan Qaysar

Abai.kz