ءار جەكسەنبى سايىن جاماعايىن ءىنىمدى ەرتىپ، قوعامدىق مونشاعا بارامىن. وحو، ءسىز بىلمەيسىز عوي، ول جەردەن تەك ءتانىمدى تازالاپ قايتپايمىن. ءتۇرلى قىزىقتى اڭگىمەلەر تىڭداپ، "رۋحاني" تۇرعىدا بايىپ، سەرپىلىپ قالامىن. شىنىن ايتايىن، مونشادا جالاڭاش ەركەكتەردىڭ ايتاتىن ءۇش قانا اڭگىمەسى بار. ءبىرىنشىسى – ساياسات، ەكىنشىسى – رۋ سۇراسىپ، اتا-بابالار جايلى اڭىزداردان سىر شەرتۋ، ءۇشىنشىسى – ء(ىشىڭىز سەزەدى-ءا!) ايەل ءھام توقال ماسەلەسى. وتكەن اپتادا تاعى دا "رۋحاني بايىپ" قايتپاق بولىپ، مونشاعا بارىپ ەدىم. بۇ جاقتىڭ «تۇرعىندارى» بۇرىنعىنداي رۋ سۇراسپايتىن بولىپتى. ونىڭ ورنىنا جالاڭاش ەركەكتەردىڭ كوبى ءوز رۋلارىنىڭ اتى جازىلعان باس كيىم (بۋلانعاندا كيەتىن قالپاق) كيىپ العان. 

وسى جازۋشىلار، زيالى قاۋىم ءھام جۋرناليستەر رۋعا ءبولىنۋ، جىكتەلۋدىڭ قاۋىپ-قاتەرى جايلى ءجيى جازادى عوي. سويتە تۇرا وزدەرى رۋشىلدىقتىڭ ىندەتىمەن اۋىرىپ، ءبىر-ءبىرىنىڭ اياعىنان شالىپ جاتاتىنى بار. دەمەك، ءبىزدى بىلاي قويىپ، رۋشىلدىق اۋرۋىمەن وزدەرى دە اۋىرادى دەگەن ءسوز. مونشاداعى اڭگىمەلەرگە قۇلاق تۇرگەندە بىلگەنىم، ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەر دە رۋلىق قاتىناستارعا باسا ءمان بەرەدى-ءمىس. ونىڭ قاسىندا مونشاداعىلاردىڭ ءىسى كەشىرىمدى سەكىلدى كورىنەدى. 

بىراق... ءيا، بىراق بۇل پىكىرىمدى باسقا ءبىر وي القىمنان الىپ، بۋىندىرىپ جاتىر. ماسەلەن، جالايىر، البان، شاپىراشتى، نايمان سەكىلدى رۋ اتتارى قازاق حالقى ءۇشىن قانداي قاسيەتتى ەكەنىن كەز-كەلگەن ادام جاقسى بىلسە كەرەك. شەجىرە-تاريحقا ۇڭىلسەڭىز دە اتالعان سانسىز رۋلاردىڭ بۇگىنگى مەملەكەتتىلىگىمىزگە سىڭىرگەن ەڭبەگىن ءتۇسىنىپ، ريزا بولاسىز. بۇل رۋدان شىققان ازاماتتار ءالى دە ەل مەن جەردىڭ اماندىعى ءۇشىن بارىن سالىپ، كۇرەسىپ كەلەدى. ءتىپتى، «جەتى اتاسىن بىلمەگەن - جەتەسىز» دەگەن ۇلاعاتقا ۇيىعان ازاماتتارىمىز ءوز بابالارىن شاماسى كەلگەنشە قۇرمەتتەپ، ولار جايلى جاعىمسىز پىكىر ايتىلسا، جاعادان الا تۇسۋگە بار. ەندەشە، سول قۇرمەت قايدا قالدى؟ قارنى قامپيىپ، «شۇمەتەيى» سالپيىپ، باسىنا جالايىرداي قاسيەتتى ادامنىڭ اتى جازىلعان تاقيا كيىپ، كىرىن ەزىپ وتىرۋ قازاقتىققا ساي ما؟ بۇل - ءبىر.

ەكىنشىدەن، مونشا – تازالىق ورنى. ادام – تازالانادى، مونشا – لاستانادى. لاستىق بار جەردى – جىن جايلايدى. جىندار جايلاعان مەكەندە رۋ اتى جازىلعان تاقيا كيمەك تۇگىلى، اۋليە ادامنىڭ اتىن اتاۋدىڭ ءوزى دۇرىس ەمەس سەكىلدى. ونى ويلاپ جاتقان ەشكىم جوق. اۋليەنى بىلاي قويىپ، اڭگىمەنى اللادان، حاق-تاعالانىڭ دىنىنەن باستاپ، ءوزى جاساعان زيناسىنا دەيىن ماقتان قىلىپ «گوي-گويلەيتىندەر» جەتەرلىك. سوندا بۇل بۇگىنگى قازاقتاردىڭ قادىر مەن قاسيەتكە تۇكىرگەنىن بىلدىرمەي مە؟

ۇشىنشىدەن، مونشادا ءبىر قىزىق جاعداي بولدى. پاردا وتىرعانبىز. ء«اي، جالايىر بالا» دەدى ءبىر اقساقال تاقياسىنا قاراپ. «مەنىڭ ارقامدى ىسىپ جىبەرشى». بالا دا قۋ ەكەن. «قازىر ارعىن اتا، قازىر»، - دەدى. ءبىز ەرىكسىز كۇلىپ جىبەردىك. بىراق، بۇل كۇلەتىن ەمەس، جىلايتىن جايت.

ارينە، "مونشانىڭ" مۇنداي قىزىقتارىن ايتا بەرسەڭ جەتەرلىك. تاريحتان ەڭ العاشقى مونشا عيماراتتارى ەجەلگى گرەكيا، ريم، مىسىر، ءۇندىستاندا سالىندى دەپ وقىپ كەلدىك. ءتىپتى، ۆيزانتيالىق ەلشى پريسكىنىڭ جازبالارىندا ەدىل پاتشانىڭ مونشاسى جايلى قىزىقتى دەرەكتەر بار ەكەنىن بىلەمىز. سونىمەن قاتار، وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن، 1500 جىلدىق تاريحى بار ەجەلگى مونشانىڭ قالدىعى تۇركىستان قالاسىنان تابىلعانىن ءباسپاسوز قۇرالدارى جارىسا جازعان بولاتىن. قازىر سول عۇندار زامانىنان قالعان مۇرانى قاستەرلەۋ ماسەلەسى كەمشىن ءتۇسىپ جاتىر. ەۋروپا حالقى مونشانىڭ نە ەكەنىن بىلمەگەن كەزدە ءبىزدىڭ بابالارىمىزدىڭ وركەنيەتكە قول جەتكىزگەنىن دە دالەلدەي الماي وتىرمىز. كەرىسىنشە، قازىر تۇركىلەردىڭ مونشاسى «ساۋنا» دەگەن جاڭا اتقا يە بولىپ، جەزوكشەلەردىڭ ورداسىنا اينالىپ بارادى.

ءبىر اۋمەسەر باسىنا قاسيەتتى بابامىزدىڭ اتى جازىلعان تاقيانى كيىپ الىپ، ساۋنادا «قىز ويناق» جاساماسىنا كىم كەپىل؟ ويلاۋدىڭ ءوزى قيىن. ءسىز نە دەيسىز؟

ءشارىپحان قايسار

Abai.kz