Sonda, bәlkim, ýstinizge qalyng jýn ósip shyghyp, keybireuler sol jýninizden balalarynyzgha kiyim toqyp berer?..

Osy bizde audarma isimen kәsiby audar­mashylardan (jәne til mamandarynan) basqanyng bәri ainalysugha kóshken sekildi. Qayda qarasanyz da, qatege jolyghasyz. Ásirese, jarnama mәtinderine kóziniz týsse-aq, kóniliniz qosa týsip, zyghyrdanynyz qaynap shygha keledi.

Kóshege ilinetin, qanday da bir zattyn, búiymnyn, tauardyng syrtyna jazylatyn, ghimarat qabyrghalarynyng ishi-syrtyna japsyrylatyn, sol arqyly ainaladaghy adamdargha әrtýrli aqparat beretin jarnama mәtinderin kim dayyndaydy eken osy? Álde әr mekeme, әr firma, әr óndirushi óz kýshine sýienip, óz qalauymen jaza bere me? Solay bolghannyng ózinde, sol «jazghyshbekterdin» shimayyn qadaghalap, qatesi bolsa qayta jasatyp, týzep otyratyn, jarymjan jarna­manyng kóshege shyghyp ketip, júrttyng jýikesine tiymeuin baqylap otyratyn oryn bar shyghar?

«Baqylap» demekshi, búl sózdi basqa sózben shatastyryp qoldanyp, «Beyne­baqylau» («Viydeonabludeniye») degendi «Beyne bayqauy» dep jazyp qoyghandar da bar. Yaghni, ol jerde beynebaqylau jýrgi­zilmeydi, tek beyne ataulynyng bayqauy («Viydeokonkurs») ótedi degen sóz. Kýlu kerek pe? Qaydam, kýlkimiz kep túrghan joq.

Bireu súiyq astyng biri – «ayrandy» («kefiyr») adamnyng sol susyndy qylqyl­data jútar jeri – «aranmen» (oryssha sypayylap «rot» deseniz de, ashugha berilip «pasti» deseniz de bolady) auystyryp, «janalyq» ashyp jatsa, endi bireu jana últ jasaumen әure bop jýr («Dóngen»). Shamasy, eshqashan airan iship otyryp, Shәmshining «Dýngen qyzy» әnin tyndamaghan bayghústar bolsa kerek.

Endi myna bir tizimge ýnileyik: «ghalamtor» deydi, «basyp shygharu» deydi, sirә, qaghazgha bolar… «kserokóshirmesi» de týsinikti… tә-әk… al «sýzip shyghuy» qalay? E-e, «skanirovaniye» degenning qazaqshasy eken ghoy. Onda «skaner» ne bolmaqshy? «Siyr» ma? Halyqaralyq termin bolgha­syn, «skanerleu» dep, qoldana bersek bol­may ma? («Tupteu», «…kaghazben…», «mótin­di…» degen sózderdegi әrip qatelerine toqtal­may-aq qoyalyq, úsaq-týiekke moyyn búrugha múrsha joq).

Qosalqy bólshekterdi bәrimiz de bilemiz ghoy, biraq kim olardyng týp-tamyryn anyqtap, shejiresin taratyp kórdi deysiz. Bilmeseniz, bilip alynyz: olardy KAMAZ tughan eken.

Orys as mәzirinde «Syplenok tabaka» degen tagham bar. Kәdimgi temir tabada (oryssha «skovoroda») tútastay pisiriletin tauyq eti ghoy. «Syplenogy» týsinikti, «tabakasy» nesi» deysiz be? Búl ataudy olar gruzinderden alghan eken. Gruzin tilinde búl tagham «sisila tapaka» dep atalady, sózbe-sóz audarmasy – «tabadaghy balapan». Orys­tar maghynasyna qaramay shala-shar­py estigeni boyynsha ala bergen siyaqty. «Tapaka» (Kavkazdaghy key halyqtarda «tapha») – týp-tórkini týrkining (demek, qazaqtyn) «taba» nemese «tabaq» sózinen alynghan gruzinshe ydys atauy.

Al osy orystar «Syplenok tabaka» deytin taghamdy bizding tauyq etin әzirleytin «Qyzyljar-Qús» mekemesi qazaqshagha qalay audarady? «Temeki tauyq» deydi! Nege? Óitkeni, «tabak» dep orystar temekini aitady. Boldy – odan ary oilanu, izdenu, anyqtau joq. «Apyr-ay, bú tauyghy týskirge temekining qanday qatysy bar? Búl ózi temekiden ezip jasalatyn tauyq eti me, әlde myna qyt-qyttaghan bәle qarap jýrmey, qora artyna shyghyp, temeki tarta ma? Sonda ne sebepti «tabaka» dedi eken?» dep bas qatyrsashy. Joq.

Álde «Temeki tauyq» degen biz bilmeytin basqa tagham bar ma eken? Bәlkim, sony jep, artynan «aran» ishken adamnyng ýstine qap­tap qalyng jýn shyghatyn shyghar? Áytpese qabyrghagha mynaday jarnama japsyrylar ma edi: «Uvajaemye kliyenty! Vyajem na zakaz detskie veshy iz shersty rodiyteley!». Dәl astynda qazaqshasy túr: «Satyva­lushylar! Tapsyryspen әke-sheshesi jýninen balalargha kiyim toqimyz!».

Kýlu kerek pe, jylaysyz ba – óziniz biliniz.

 (Suretter Qisyq qynyr fb paraqshasynan alyndy)

Sәken SYBANBAY

Derekkózi: "Almaty aqshamy" gazeti