Eger jaqsy júmysqa ornalasamyn deseniz... 

Eger sizder jaqsy júmysqa ornalasamyn desenizder, eng birinshi óz mamandyqtarynyzdy jaqsylap mengerip alynyzdar. On jyldan keyin óz isterinizdi bastasanyzdar marhabbat. Mәselen, jurnalist bolsan, bolashaq jurnalisterdi dayarlau ortalyghyn ash. Aghylshyn tilin mengerseniz de dәl solay. Biraq, bir eskertu: birden ýlken ortalyqtan bastamanyz. Áueli kórshining balalaryn týgeldey jinap alynyz. Ári ketse, on nemese jiyrma bala. Bir ay tegin oqytynyz. Boldy. Ári qaray adamdar sizdi ózderi izdey bastaydy. Barlyghymyzdyng jiberetin bir ghana qateligimiz - biz qansha jerden bilimdi, myqty maman bolsaq ta, birden tabysqa jetkimiz kelip túrady. Siz óz-ózinizdi kórsete almayynsha, eshqashan tabysty bola almaysyz. Myqty dizayner bolghyng kele me? Onda ózing әueli izdep jýrip, belgili bir keshterge nemese kompaniyalargha arnayy afisha jasap ber. Biraq, bastapqyda tegin jasa. Keyin olar ózderi senen aiyrylmay qoyady. Sonda ghana óz kәsibinnen ózing rahat kóretin bolasyn.  Mәselen, qazir «Aytugha onaygha» myqty redaktorlar men rejisserler qajet. Maghan baghdarlamanyzdy qatyryp jasap berinizshi, men sizden eshqashan aiyrylmaymyn. Sol enbegi ýshin men oghan jalaqyny artyghymen tóleytin bolamyn. Ári elding bәri «Beysende keremet myqty jigit bar eken» dep, auzynan tastamay aityp jýretin bolady. 

Meni boqtap jiberuinizge de bolady. Tek... 

Tabysqa jetuding taghy bir joly – adamdarmen til tabysa bilu. Ol jaghympazdyq emes. Mәselen, men adamnyng bәrin bauyr kórip, jaqyn tarttym. Almaty oblysy, Taldyqorghan qalasynda «Jetisu» degen telearna bar. Sol telearnada 5 jyl diyrektor boldym. 5 jyldan keyin óz erkimmen ol jerden ketken kezde, eden juushygha deyin qyzmetkerlerim jibergisi kelmedi. Aqyrynda aragha eki jyl salyp, ol qyzmetime de qaytyp keldim. Men kete almaytynymdy týsindim. Qazir sol telearnany damytu ýshin biraz júmystardy jasap jatyrmyz. Senesizder me, men keyde júmysqa qanday qyzmetker alynyp jatyrghanyn da bilmeymin. Qyzmetkerlerimning de mening esigimdi soghyp kirui shart emes. Olardyng júmysqa neshede kelip, neshede ketip jýrgeni de manyzdy emes. Maghan tek bir ghana nәrse kerek. Árkim ózining nәtiyjesine jauap berse boldy. Mәselen, siz janalyqqa jauaptysyz ba? Endeshe, siz maghan júmys nәtiyjenizdi tiyanaqty etip әkelip beriniz. Boldy, men sizdi ary qaray mazanyzdy almaymyn. Tipti, sizding menimen birge baryp qydyruynyzgha, menimen birge futbol oinauynyzgha, tipti maghan «dopty nege jóndi teppeysin» dep boqtap jiberuinizge bolady. Ol ýshin men sizge týk te renjimeymin.  

  Bos ysyrapshyldyqqa jol bermeu kerek.

Qazir kóp adamnyng problemasy aqshagha kelip tirelip jatady. Al, shyn mәninde aqsha tabu – dýniyedegi eng onay sharua. Eger sizder sýiikti isterinizben ainalyssanyzdar, aqsha ózdiginen kele beredi. Qarapayym, ýiden mәnti týiip satsanyz da, ol da aqsha. Tek erinbeuleriniz kerek. Jalqaulyqty tastap, óz qabiletterinizdi iske asyrsanyzdar ghana, aqsha tabudyng joldary ashyla bastaydy. Al, sizder aqsha turaly oigha baylanyp qalsanyzdar, onda ol mәsele ómir boyy sheshimin tappauy mýmkin. Bәlkim aqshany qúrmetteu kerek shyghar. Biraq jaqsy kórmeu kerek. Taghy bir nәrse bos ysyrapshyldyqqa qúmar bolmau kerek. Mәselen, qazir birneshe mashina ala alatyn jaghdayym bar. Biraq, mende kólik joq dese senesizder me? Shynymen de kóligim joq. Djip minip te kórmeppin. Alayda, men djip minetin aqshama qarapayym bir-eki kólik satyp alyp,ol kólikke jýrgizushiler jaldap qoydym. Óitkeni, onday ysyrapshyldyqqa jol bermey, bir-eki otbasyn bolsa da júmyspen qamtamasyz etkim keldi. Byltyr júmysqa jaqyn ýy alghym kelip, Almatydan ýy qaradym. Aynalamdaghy adamdardyng kóbi bir qabatty ýide túrady eken. Sol jerden qos qabatty ýy aluyma bolar edi. Biraq kórshilerimnen biyik túrghym kelmedi. Olardyng tóbesinen qarap túrsam, ol tәkapparlyq bolar edi. 

Mening jeti atam turaly        

  Júmysta mening 7 atam bar. Ol kimder deysizder ghoy? 

Birinshi atam – Bauyrjan Momyshúly. Baukeng ózine únamasa da, shyndyqty aityp ketti. Al, biz olay ete almaymyz. Óitkeni, ózimizdi jaqsy kórsetkimiz keledi. Bauyrjan eshtene oilamady. Tek shyndyqty ghana qoldady. Sol ýshin de halyq Bauyrjandy batyr sanady.  Men júmysta tek shyndyqty aitudy talap etemin. Shyndyqty aitpasaq, júmys eshqashan algha baspaydy. Mәselen, bir qyzmetkerime tapsyrma beremin. Ol qyzmetkerim maghan «oryndadym» deydi. Shyn mәninde ol oryndamaghan. Ne bolady? Áriyne, úyat bolady. Ásirese televiziya salasynda ótirik aitugha mýlde bolmaydy. Óitkeni, sen bir adamdy emes, tútas bir halyqty aldaghanmen teng bolasyn. Al, kórermen múny eshqashan keshirmeydi.  Biz Bauyrjannyng eki qasiyetin alamyz. Ekinshi qasiyeti, batyldylyq. Meyli batyr bolmay-aq qoy. Soghys eshqashan bolmasyn. Biraq, batyl bol. Júmysty isteseng qoryqpa, qoryqsang – isteme! 

Ekinshi atamyz – Dinmúhammed Qonaev. Qonaev birneshe jyl el basqarsa da, ol adamgershilik qasiyeti men kishipeyildiligin biyik ústady. Tipti, ol kabiynetinde otyrsa da, esikten jas bala kirip kelse orynynan túryp, ózi baryp sәlem beredi eken. Ómirinde aralasqan adamdardyng atyn úmytpay, qolynan kelse kómektesip jiberetin kórinedi.  Osyghan baylanysty júmysta әriptesterime bizge kelgen әrbir keyipkerding taghdyry biz ýshin óte manyzdy boluy kerek dep aityp otyramyn. Qolymyzdan kelse, biz de kómektesip jiberuimiz kerek. Jaqynda ghana «Ardagerler» turaly habar týsirgen edik. Bir ata men apamyz keldi. Biraq, atamyz sonsha ashulanyp, aighaylap jatyr eken. Jastar da qyzba minez ghoy, bizdikiler de «qaytsanyz qayta beriniz» dep renjip jatyr eken. Dereu kóre salghan boyda, janyna jetip baryp, «Ata, beker kelmediniz ghoy. Keliniz, týsip ketinizshi osy baghdarlamagha» dep jalynyp, aqyry kóndirdik. Qasynda 70-ke kelgen apamyz da bar eken. Ekeuin studiyagha alyp kelip, baghdarlama jasadyq. Sol baghdarlama arqyly ardager atamyzdyng ónertapqysh, al apamyz himiyadan 100-ge juyq olimpiada jenimpazdaryn tәrbiyelegen ústaz ekenin bildik. Aqyr sonynda apamyz da, atamyz da riza bolyp, alghysyn aityp ketti. Eger biz bilmestikpen qatelik jiberip, ol kisiler qaytyp ketse, kónilderinde ýlken daq qalar edi. 

Ýshinshi atam – Tomas Edison. Tomas Edison – shamdy oilap tapqan ghalym. Ol jaryqty oilap tappastan búryn, halyqty jinap alyp, men býkil ghimarat men kóshelerdi jaryq qylatyn bolamyn dep uәde beripti. Keyin birneshe jyl ótkennen keyin ony bir adam kórip qalyp, «Álgi sharuanyz ne boldy? Jasaymyn dep uәde bergen ediniz, jasay almadynyz ghoy» dep múrynyn shýiire súraghan eken. Tomas: «Ong myng ret tәjiriybe jasadym, on myng ret sәtsizdikke úshyradym. Biraq, әli jalghastyramyn» degen eken. Janaghy adam sodan keyin, «qoya salsanyzshy odan da, bәribir týk shyqpaydy ghoy» dese, «Joq, qatelesesin. Men on myng ret qalay jasamau kerek ekenin bildim. Endi jaqyn qaldym» degen eken. Rasymen de, jarty ay ótkennen keyin Tomas jaryqty oilap tapty. Edisonnyng bir sózi bar: «Júmysty jasar bolsang janyndy sal nemese tabandylyqpen jasa» dedi. Keyde júmystan sәl problemalar shyghyp qalsa, «Men jaryqty oilap tapqan kezde birneshe mәselelerdi sheshe bildim. Sen osynshama úsaq mәselelerding sheshimin taba almaysyng ba?» deytindey kórinedi. Sonda óz-ózimnen úyalyp ketemin. 

Tórtinshi atam – Uold Disney. Eger men bir baghdarlamadaghy keyipkerlerdi qayta-qayta shyghara bersem, el-júrt meni kórmey qoyar edi. Sol kezde Uold Disney: «Keshegidey jasama. Janasha bir nәrse oilap tap» deydi. Shygharmashylyq pen janashyldyq bolmay, sening habaryndy eshkim kórmeytin bolady. 

Besinshi atam – Immaniul Kant. Kant dәl uaqytymen jýretin adam bolghan. Ol tanerteng ýiinen shyqqan kezde, kórshileri saghattyng segiz bolghanyn, ýiine kelerde keshki segiz bilip otyrady eken. Bizding júmysta 5 sekund uaqyttyng ózi manyzdy. Mýmkin basqa júmysta ol manyzdy bolmauy mýmkin. Biraq jurnalistikada uaqytty baghalay bilu kerek. 

Altynshy atam – Uiliyam Frend. Uiliyam Frend «Eng basty mәselelerindi bitirmey, basqa mәselelerge basyndy auyrtpa» deydi. Sebebi, úsaq-týiek mәseleler bәribir sheshimin tabady. Soghan oray, men de aq qaghazgha aidyng basty mәselelerin, aptanyng basty mәselelerin tizip jazyp qoyamyn. Olardy oryndamay, basqa nәrsege basymdy qatyrmaymyn. 

Jetinshi atam – Roman Garsiya. XIX ghasyrdyng ayaghynda Ispaniya men Amerika soghysyp jatady. Preziydent Makkenly Roman atty ofiyserine Kuvadaghy revolusionerge manyzdy hat aparudy tapsyrady. Roman: «ol jaqta soghys bolyp jatyr ghoy. Qalay aparamyn?» dep bas qatyrmaydy. On kýn degende baryp, әlgi hatty tapsyryp, aman-esen elge qaytady. Bizge osynday jurnalister qajet. Búl jaghynan men óz qyzmetkerlerime rizamyn. Sebebi, men olargha qazir «Preziydentting nómerin tauyp berinder» desem, olar maghan 5 minuttan keyin tauyp әkelip beredi. Sonymen qosa, olar «qalay alamyn, qaydan alamyn» dep bas qatyrmaydy. Men oghan senemin. Tek əriptesterime emes, sizderge de osy sekildi ghalymdardyng jolymen jýruge kenes beremin. Minekey, mening júmystaghy jeti atam osylar. Jeteuining de portretin júmysqa ildirtip qoyghanmyn. Eger men səl ghana qate qadam bassam, olar maghan qabaghyn týiip qarap túratyn siyaqty.

  Tórt kedergiden aryluymyz qajet

Úly oishyl Mәshhýr Jýsip adamnyng aqyl-oyyn biylep alghan 3 kedergi týrin kórsetip ketken eken. Tórtinshi kedergini ózim qostym. Endeshe, birinshi kedergige kóshtik.

Birinshi kedergi – adamnyng jelkesinde túrady. Ony keri tartpalyq deydi. Mәselen, Múratbek bir kezderi otyryp: «Osy men jalqaulyqty qoyyp, odan da baryp aghylshyn tilin ýirenip alsam qalay bolady» dep oilaydy. Biraq, jelkesi: «Múratbek, qaytesin. Aghylshyn oqymay-aq ta adamdar nan tauyp jýr ghoy. Keyinirek oqy jatarsyn» dep ústap qalady. Sol adamnyng jelkesinen qyryq adam ústap otyrady eken deydi Mәshhýr Jýsip. Sodan keyin әriyne, týk istey almay qalasyn. 

Ekinshi kedergi – jalqaulyq. Ol qúiryqta bolady eken. Mәselen, qolyna telefondy al da әleumettik jelilerde otyryp kórshi. Túrghyzbay qoyady ghoy, solay ma? Júmysyng kóp ekenin bilesin. Biraq telefonnan shygha almay qalasyn. 

Ýshinshi kedergi – úiqyshyldyq. Búl degenimiz kýnine 8-9 saghat úiyqtau emes. Keybir adamdar bolady, ýnemi bir nәrseni oilap, uayymdap jýredi. Bir nәrse jasauym kerek edi dep, qúr qiyalmen bir shette úiyqtap jýredi. Keyin búnday jandardyng úiqydan oyanuy qiyn bolady. 

Tórtinshi kedergi – qorqaqtyq. Bәlkim, aralarynyzdada keri tartpaytyn, jalqau emes, úiyqtap ta jýrmeytin adamdar bar shyghar. Biraq, bir nәrse bastarda qorqaqtyghy ústap qalulary mýmkin Ol da birinshi kedergi siyaqty jibermey qoyady. Sondyktan,búl kedergilerding barlyghynan qútyluy ýshin adam óz-ózine belgili bir dәrejede shekteu qoyyp otyruy kerek. Kompiuterge otyrasyng ba? 30 minut otyr da, ary qaray óz júmysyndy jalghastyr. Aldyna maqsat qoy da, jospar qúr. Sol josparmen әreket et. Mәselen, men ózim qaghazgha josparymdy jazyp, sol josparmen jýremin. Ol josparymdy oryndamayynsha, men basqa nәrsege kónil bóle almaymyn. Sondyqtan, sizderge aitarym, adam jany men jýregining qojayyny bolady. Biraq, tәning men erik-jigerinning qojayyny, ol - Ózin. Osy tórt kedergiden arylmayynsha, sizder eshqashan algha jyljy almaysyzdar.

Saytqa әzirlegen Núrsúlu Naymanova.

Abai.kz