ەگەر جاقسى جۇمىسقا ورنالاسامىن دەسەڭىز... 

ەگەر سىزدەر جاقسى جۇمىسقا ورنالاسامىن دەسەڭىزدەر، ەڭ ءبىرىنشى ءوز ماماندىقتارىڭىزدى جاقسىلاپ مەڭگەرىپ الىڭىزدار. ون جىلدان كەيىن ءوز ىستەرىڭىزدى باستاساڭىزدار مارحاببات. ماسەلەن، جۋرناليست بولساڭ، بولاشاق جۋرناليستەردى دايارلاۋ ورتالىعىن اش. اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرسەڭىز دە ءدال سولاي. بىراق، ءبىر ەسكەرتۋ: بىردەن ۇلكەن ورتالىقتان باستاماڭىز. اۋەلى كورشىنىڭ بالالارىن تۇگەلدەي جيناپ الىڭىز. ءارى كەتسە، ون نەمەسە جيىرما بالا. ءبىر اي تەگىن وقىتىڭىز. بولدى. ءارى قاراي ادامدار ءسىزدى وزدەرى ىزدەي باستايدى. بارلىعىمىزدىڭ جىبەرەتىن ءبىر عانا قاتەلىگىمىز - ءبىز قانشا جەردەن ءبىلىمدى، مىقتى مامان بولساق تا، بىردەن تابىسقا جەتكىمىز كەلىپ تۇرادى. ءسىز ءوز-ءوزىڭىزدى كورسەتە المايىنشا، ەشقاشان تابىستى بولا المايسىز. مىقتى ديزاينەر بولعىڭ كەلە مە؟ وندا ءوزىڭ اۋەلى ىزدەپ ءجۇرىپ، بەلگىلى ءبىر كەشتەرگە نەمەسە كومپانيالارعا ارنايى افيشا جاساپ بەر. بىراق، باستاپقىدا تەگىن جاسا. كەيىن ولار وزدەرى سەنەن ايىرىلماي قويادى. سوندا عانا ءوز كاسىبىڭنەن ءوزىڭ راحات كورەتىن بولاسىڭ.  ماسەلەن، قازىر «ايتۋعا وڭايعا» مىقتى رەداكتورلار مەن رەجيسسەرلەر قاجەت. ماعان باعدارلاماڭىزدى قاتىرىپ جاساپ بەرىڭىزشى، مەن سىزدەن ەشقاشان ايىرىلمايمىن. سول ەڭبەگى ءۇشىن مەن وعان جالاقىنى ارتىعىمەن تولەيتىن بولامىن. ءارى ەلدىڭ ءبارى «بەيسەندە كەرەمەت مىقتى جىگىت بار ەكەن» دەپ، اۋزىنان تاستاماي ايتىپ جۇرەتىن بولادى. 

مەنى بوقتاپ جىبەرۋىڭىزگە دە بولادى. تەك... 

تابىسقا جەتۋدىڭ تاعى ءبىر جولى – ادامدارمەن ءتىل تابىسا ءبىلۋ. ول جاعىمپازدىق ەمەس. ماسەلەن، مەن ادامنىڭ ءبارىن باۋىر كورىپ، جاقىن تارتتىم. الماتى وبلىسى، تالدىقورعان قالاسىندا «جەتىسۋ» دەگەن تەلەارنا بار. سول تەلەارنادا 5 جىل ديرەكتور بولدىم. 5 جىلدان كەيىن ءوز ەركىممەن ول جەردەن كەتكەن كەزدە، ەدەن جۋشىعا دەيىن قىزمەتكەرلەرىم جىبەرگىسى كەلمەدى. اقىرىندا اراعا ەكى جىل سالىپ، ول قىزمەتىمە دە قايتىپ كەلدىم. مەن كەتە المايتىنىمدى ءتۇسىندىم. قازىر سول تەلەارنانى دامىتۋ ءۇشىن ءبىراز جۇمىستاردى جاساپ جاتىرمىز. سەنەسىزدەر مە، مەن كەيدە جۇمىسقا قانداي قىزمەتكەر الىنىپ جاتىرعانىن دا بىلمەيمىن. قىزمەتكەرلەرىمنىڭ دە مەنىڭ ەسىگىمدى سوعىپ كىرۋى شارت ەمەس. ولاردىڭ جۇمىسقا نەشەدە كەلىپ، نەشەدە كەتىپ جۇرگەنى دە ماڭىزدى ەمەس. ماعان تەك ءبىر عانا نارسە كەرەك. اركىم ءوزىنىڭ ناتيجەسىنە جاۋاپ بەرسە بولدى. ماسەلەن، ءسىز جاڭالىققا جاۋاپتىسىز با؟ ەندەشە، ءسىز ماعان جۇمىس ناتيجەڭىزدى تياناقتى ەتىپ اكەلىپ بەرىڭىز. بولدى، مەن ءسىزدى ارى قاراي مازاڭىزدى المايمىن. ءتىپتى، ءسىزدىڭ مەنىمەن بىرگە بارىپ قىدىرۋىڭىزعا، مەنىمەن بىرگە فۋتبول ويناۋىڭىزعا، ءتىپتى ماعان «دوپتى نەگە ءجوندى تەپپەيسىڭ» دەپ بوقتاپ جىبەرۋىڭىزگە بولادى. ول ءۇشىن مەن سىزگە تۇك تە رەنجىمەيمىن.  

  بوس ىسىراپشىلدىققا جول بەرمەۋ كەرەك.

قازىر كوپ ادامنىڭ پروبلەماسى اقشاعا كەلىپ تىرەلىپ جاتادى. ال، شىن مانىندە اقشا تابۋ – دۇنيەدەگى ەڭ وڭاي شارۋا. ەگەر سىزدەر سۇيىكتى ىستەرىڭىزبەن اينالىسساڭىزدار، اقشا وزدىگىنەن كەلە بەرەدى. قاراپايىم، ۇيدەن ءمانتى ءتۇيىپ ساتساڭىز دا، ول دا اقشا. تەك ەرىنبەۋلەرىڭىز كەرەك. جالقاۋلىقتى تاستاپ، ءوز قابىلەتتەرىڭىزدى ىسكە اسىرساڭىزدار عانا، اقشا تابۋدىڭ جولدارى اشىلا باستايدى. ال، سىزدەر اقشا تۋرالى ويعا بايلانىپ قالساڭىزدار، وندا ول ماسەلە ءومىر بويى شەشىمىن تاپپاۋى مۇمكىن. بالكىم اقشانى قۇرمەتتەۋ كەرەك شىعار. بىراق جاقسى كورمەۋ كەرەك. تاعى ءبىر نارسە بوس ىسىراپشىلدىققا قۇمار بولماۋ كەرەك. ماسەلەن، قازىر بىرنەشە ماشينا الا الاتىن جاعدايىم بار. بىراق، مەندە كولىك جوق دەسە سەنەسىزدەر مە؟ شىنىمەن دە كولىگىم جوق. دجيپ ءمىنىپ تە كورمەپپىن. الايدا، مەن دجيپ مىنەتىن اقشاما قاراپايىم ءبىر-ەكى كولىك ساتىپ الىپ،ول كولىككە جۇرگىزۋشىلەر جالداپ قويدىم. ويتكەنى، ونداي ىسىراپشىلدىققا جول بەرمەي، ءبىر-ەكى وتباسىن بولسا دا جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتكىم كەلدى. بىلتىر جۇمىسقا جاقىن ءۇي العىم كەلىپ، الماتىدان ءۇي قارادىم. اينالامداعى ادامداردىڭ كوبى ءبىر قاباتتى ۇيدە تۇرادى ەكەن. سول جەردەن قوس قاباتتى ءۇي الۋىما بولار ەدى. بىراق كورشىلەرىمنەن بيىك تۇرعىم كەلمەدى. ولاردىڭ توبەسىنەن قاراپ تۇرسام، ول تاكاپپارلىق بولار ەدى. 

مەنىڭ جەتى اتام تۋرالى        

  جۇمىستا مەنىڭ 7 اتام بار. ول كىمدەر دەيسىزدەر عوي؟ 

ءبىرىنشى اتام – باۋىرجان مومىشۇلى. باۋكەڭ وزىنە ۇناماسا دا، شىندىقتى ايتىپ كەتتى. ال، ءبىز ولاي ەتە المايمىز. ويتكەنى، ءوزىمىزدى جاقسى كورسەتكىمىز كەلەدى. باۋىرجان ەشتەڭە ويلامادى. تەك شىندىقتى عانا قولدادى. سول ءۇشىن دە حالىق باۋىرجاندى باتىر سانادى.  مەن جۇمىستا تەك شىندىقتى ايتۋدى تالاپ ەتەمىن. شىندىقتى ايتپاساق، جۇمىس ەشقاشان العا باسپايدى. ماسەلەن، ءبىر قىزمەتكەرىمە تاپسىرما بەرەمىن. ول قىزمەتكەرىم ماعان «ورىندادىم» دەيدى. شىن مانىندە ول ورىنداماعان. نە بولادى؟ ارينە، ۇيات بولادى. اسىرەسە تەلەۆيزيا سالاسىندا وتىرىك ايتۋعا مۇلدە بولمايدى. ويتكەنى، سەن ءبىر ادامدى ەمەس، تۇتاس ءبىر حالىقتى الداعانمەن تەڭ بولاسىڭ. ال، كورەرمەن مۇنى ەشقاشان كەشىرمەيدى.  ءبىز باۋىرجاننىڭ ەكى قاسيەتىن الامىز. ەكىنشى قاسيەتى، باتىلدىلىق. مەيلى باتىر بولماي-اق قوي. سوعىس ەشقاشان بولماسىن. بىراق، باتىل بول. جۇمىستى ىستەسەڭ قورىقپا، قورىقساڭ – ىستەمە! 

ەكىنشى اتامىز – دىنمۇحاممەد قوناەۆ. قوناەۆ بىرنەشە جىل ەل باسقارسا دا، ول ادامگەرشىلىك قاسيەتى مەن كىشىپەيىلدىلىگىن بيىك ۇستادى. ءتىپتى، ول كابينەتىندە وتىرسا دا، ەسىكتەن جاس بالا كىرىپ كەلسە ورىنىنان تۇرىپ، ءوزى بارىپ سالەم بەرەدى ەكەن. ومىرىندە ارالاسقان ادامداردىڭ اتىن ۇمىتپاي، قولىنان كەلسە كومەكتەسىپ جىبەرەتىن كورىنەدى.  وسىعان بايلانىستى جۇمىستا ارىپتەستەرىمە بىزگە كەلگەن ءاربىر كەيىپكەردىڭ تاعدىرى ءبىز ءۇشىن وتە ماڭىزدى بولۋى كەرەك دەپ ايتىپ وتىرامىن. قولىمىزدان كەلسە، ءبىز دە كومەكتەسىپ جىبەرۋىمىز كەرەك. جاقىندا عانا «ارداگەرلەر» تۋرالى حابار تۇسىرگەن ەدىك. ءبىر اتا مەن اپامىز كەلدى. بىراق، اتامىز سونشا اشۋلانىپ، ايعايلاپ جاتىر ەكەن. جاستار دا قىزبا مىنەز عوي، بىزدىكىلەر دە «قايتساڭىز قايتا بەرىڭىز» دەپ رەنجىپ جاتىر ەكەن. دەرەۋ كورە سالعان بويدا، جانىنا جەتىپ بارىپ، «اتا، بەكەر كەلمەدىڭىز عوي. كەلىڭىز، ءتۇسىپ كەتىڭىزشى وسى باعدارلاماعا» دەپ جالىنىپ، اقىرى كوندىردىك. قاسىندا 70-كە كەلگەن اپامىز دا بار ەكەن. ەكەۋىن ستۋدياعا الىپ كەلىپ، باعدارلاما جاسادىق. سول باعدارلاما ارقىلى ارداگەر اتامىزدىڭ ونەرتاپقىش، ال اپامىز حيميادان 100-گە جۋىق وليمپيادا جەڭىمپازدارىن تاربيەلەگەن ۇستاز ەكەنىن بىلدىك. اقىر سوڭىندا اپامىز دا، اتامىز دا ريزا بولىپ، العىسىن ايتىپ كەتتى. ەگەر ءبىز بىلمەستىكپەن قاتەلىك جىبەرىپ، ول كىسىلەر قايتىپ كەتسە، كوڭىلدەرىندە ۇلكەن داق قالار ەدى. 

ءۇشىنشى اتام – توماس ەديسون. توماس ەديسون – شامدى ويلاپ تاپقان عالىم. ول جارىقتى ويلاپ تاپپاستان بۇرىن، حالىقتى جيناپ الىپ، مەن بۇكىل عيمارات مەن كوشەلەردى جارىق قىلاتىن بولامىن دەپ ۋادە بەرىپتى. كەيىن بىرنەشە جىل وتكەننەن كەيىن ونى ءبىر ادام كورىپ قالىپ، «الگى شارۋاڭىز نە بولدى؟ جاسايمىن دەپ ۋادە بەرگەن ەدىڭىز، جاساي المادىڭىز عوي» دەپ مۇرىنىن شۇيىرە سۇراعان ەكەن. توماس: «وڭ مىڭ رەت تاجىريبە جاسادىم، ون مىڭ رەت ساتسىزدىككە ۇشىرادىم. بىراق، ءالى جالعاستىرامىن» دەگەن ەكەن. جاڭاعى ادام سودان كەيىن، «قويا سالساڭىزشى ودان دا، ءبارىبىر تۇك شىقپايدى عوي» دەسە، «جوق، قاتەلەسەسىڭ. مەن ون مىڭ رەت قالاي جاساماۋ كەرەك ەكەنىن ءبىلدىم. ەندى جاقىن قالدىم» دەگەن ەكەن. راسىمەن دە، جارتى اي وتكەننەن كەيىن توماس جارىقتى ويلاپ تاپتى. ەديسوننىڭ ءبىر ءسوزى بار: «جۇمىستى جاسار بولساڭ جانىڭدى سال نەمەسە تاباندىلىقپەن جاسا» دەدى. كەيدە جۇمىستان ءسال پروبلەمالار شىعىپ قالسا، «مەن جارىقتى ويلاپ تاپقان كەزدە بىرنەشە ماسەلەلەردى شەشە ءبىلدىم. سەن وسىنشاما ۇساق ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تابا المايسىڭ با؟» دەيتىندەي كورىنەدى. سوندا ءوز-وزىمنەن ۇيالىپ كەتەمىن. 

ءتورتىنشى اتام – ۋولد ديسنەي. ەگەر مەن ءبىر باعدارلاماداعى كەيىپكەرلەردى قايتا-قايتا شىعارا بەرسەم، ەل-جۇرت مەنى كورمەي قويار ەدى. سول كەزدە ۋولد ديسنەي: «كەشەگىدەي جاساما. جاڭاشا ءبىر نارسە ويلاپ تاپ» دەيدى. شىعارماشىلىق پەن جاڭاشىلدىق بولماي، سەنىڭ حابارىڭدى ەشكىم كورمەيتىن بولادى. 

بەسىنشى اتام – يممانيۋل كانت. كانت ءدال ۋاقىتىمەن جۇرەتىن ادام بولعان. ول تاڭەرتەڭ ۇيىنەن شىققان كەزدە، كورشىلەرى ساعاتتىڭ سەگىز بولعانىن، ۇيىنە كەلەردە كەشكى سەگىز ءبىلىپ وتىرادى ەكەن. ءبىزدىڭ جۇمىستا 5 سەكۋند ۋاقىتتىڭ ءوزى ماڭىزدى. مۇمكىن باسقا جۇمىستا ول ماڭىزدى بولماۋى مۇمكىن. بىراق جۋرناليستيكادا ۋاقىتتى باعالاي ءبىلۋ كەرەك. 

التىنشى اتام – ۋيليام فرەند. ۋيليام فرەند «ەڭ باستى ماسەلەلەرىڭدى بىتىرمەي، باسقا ماسەلەلەرگە باسىڭدى اۋىرتپا» دەيدى. سەبەبى، ۇساق-تۇيەك ماسەلەلەر ءبارىبىر شەشىمىن تابادى. سوعان وراي، مەن دە اق قاعازعا ايدىڭ باستى ماسەلەلەرىن، اپتانىڭ باستى ماسەلەلەرىن ءتىزىپ جازىپ قويامىن. ولاردى ورىنداماي، باسقا نارسەگە باسىمدى قاتىرمايمىن. 

جەتىنشى اتام – رومان گارسيا. XIX عاسىردىڭ اياعىندا يسپانيا مەن امەريكا سوعىسىپ جاتادى. پرەزيدەنت ماككەنلي رومان اتتى وفيتسەرىنە كۋۆاداعى رەۆوليۋتسيونەرگە ماڭىزدى حات اپارۋدى تاپسىرادى. رومان: «ول جاقتا سوعىس بولىپ جاتىر عوي. قالاي اپارامىن؟» دەپ باس قاتىرمايدى. ون كۇن دەگەندە بارىپ، الگى حاتتى تاپسىرىپ، امان-ەسەن ەلگە قايتادى. بىزگە وسىنداي جۋرناليستەر قاجەت. بۇل جاعىنان مەن ءوز قىزمەتكەرلەرىمە ريزامىن. سەبەبى، مەن ولارعا قازىر «پرەزيدەنتتىڭ نومەرىن تاۋىپ بەرىڭدەر» دەسەم، ولار ماعان 5 مينۋتتان كەيىن تاۋىپ اكەلىپ بەرەدى. سونىمەن قوسا، ولار «قالاي الامىن، قايدان الامىن» دەپ باس قاتىرمايدى. مەن وعان سەنەمىن. تەك əرىپتەستەرىمە ەمەس، سىزدەرگە دە وسى سەكىلدى عالىمداردىڭ جولىمەن جۇرۋگە كەڭەس بەرەمىن. مىنەكەي، مەنىڭ جۇمىستاعى جەتى اتام وسىلار. جەتەۋىنىڭ دە پورترەتىن جۇمىسقا ءىلدىرتىپ قويعانمىن. ەگەر مەن سəل عانا قاتە قادام باسسام، ولار ماعان قاباعىن ءتۇيىپ قاراپ تۇراتىن سياقتى.

  ءتورت كەدەرگىدەن ارىلۋىمىز قاجەت

ۇلى ويشىل ءماشھۇر ءجۇسىپ ادامنىڭ اقىل-ويىن بيلەپ العان 3 كەدەرگى ءتۇرىن كورسەتىپ كەتكەن ەكەن. ءتورتىنشى كەدەرگىنى ءوزىم قوستىم. ەندەشە، ءبىرىنشى كەدەرگىگە كوشتىك.

ءبىرىنشى كەدەرگى – ادامنىڭ جەلكەسىندە تۇرادى. ونى كەرى تارتپالىق دەيدى. ماسەلەن، مۇراتبەك ءبىر كەزدەرى وتىرىپ: «وسى مەن جالقاۋلىقتى قويىپ، ودان دا بارىپ اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنىپ السام قالاي بولادى» دەپ ويلايدى. بىراق، جەلكەسى: «مۇراتبەك، قايتەسىڭ. اعىلشىن وقىماي-اق تا ادامدار نان تاۋىپ ءجۇر عوي. كەيىنىرەك وقي جاتارسىڭ» دەپ ۇستاپ قالادى. سول ادامنىڭ جەلكەسىنەن قىرىق ادام ۇستاپ وتىرادى ەكەن دەيدى ءماشھۇر ءجۇسىپ. سودان كەيىن ارينە، تۇك ىستەي الماي قالاسىڭ. 

ەكىنشى كەدەرگى – جالقاۋلىق. ول قۇيرىقتا بولادى ەكەن. ماسەلەن، قولىنا تەلەفوندى ال دا الەۋمەتتىك جەلىلەردە وتىرىپ كورشى. تۇرعىزباي قويادى عوي، سولاي ما؟ جۇمىسىڭ كوپ ەكەنىن بىلەسىڭ. بىراق تەلەفوننان شىعا الماي قالاسىڭ. 

ءۇشىنشى كەدەرگى – ۇيقىشىلدىق. بۇل دەگەنىمىز كۇنىنە 8-9 ساعات ۇيىقتاۋ ەمەس. كەيبىر ادامدار بولادى، ۇنەمى ءبىر نارسەنى ويلاپ، ۋايىمداپ جۇرەدى. ءبىر نارسە جاساۋىم كەرەك ەدى دەپ، قۇر قيالمەن ءبىر شەتتە ۇيىقتاپ جۇرەدى. كەيىن بۇنداي جانداردىڭ ۇيقىدان ويانۋى قيىن بولادى. 

ءتورتىنشى كەدەرگى – قورقاقتىق. بالكىم، ارالارىڭىزدادا كەرى تارتپايتىن، جالقاۋ ەمەس، ۇيىقتاپ تا جۇرمەيتىن ادامدار بار شىعار. بىراق، ءبىر نارسە باستاردا قورقاقتىعى ۇستاپ قالۋلارى مۇمكىن ول دا ءبىرىنشى كەدەرگى سياقتى جىبەرمەي قويادى. سوندىكتان،بۇل كەدەرگىلەردىڭ بارلىعىنان قۇتىلۋى ءۇشىن ادام ءوز-وزىنە بەلگىلى ءبىر دارەجەدە شەكتەۋ قويىپ وتىرۋى كەرەك. كومپيۋتەرگە وتىراسىڭ با؟ 30 مينۋت وتىر دا، ارى قاراي ءوز جۇمىسىڭدى جالعاستىر. الدىڭا ماقسات قوي دا، جوسپار قۇر. سول جوسپارمەن ارەكەت ەت. ماسەلەن، مەن ءوزىم قاعازعا جوسپارىمدى جازىپ، سول جوسپارمەن جۇرەمىن. ول جوسپارىمدى ورىندامايىنشا، مەن باسقا نارسەگە كوڭىل بولە المايمىن. سوندىقتان، سىزدەرگە ايتارىم، ادام جانى مەن جۇرەگىنىڭ قوجايىنى بولادى. بىراق، ءتانىڭ مەن ەرىك-جىگەرىڭنىڭ قوجايىنى، ول - ءوزىڭ. وسى ءتورت كەدەرگىدەن ارىلمايىنشا، سىزدەر ەشقاشان العا جىلجي المايسىزدار.

سايتقا ازىرلەگەن نۇرسۇلۋ نايمانوۆا.

Abai.kz