Kaskalar  men  maskalar

Kaskany jauyngerler jaudan qorghanu ýshin, qúrylysshylar kezdeysoq  apattan saqtanu ýshin kiyetini belgili. Velosiypedshiler, motosiklshiler, hokkeyshiler de kaska kiymey jarysqa shyqpaydy. Órt sóndirushiler men sudan qútqarushylar kaskasy da ómirdi saqtau maqsatyn kózdegen. Tankister men úshqyshtardyng bas kiyimderi (shlemderi) de kaska men maskanyng qosyndysy.   

Maskany kisining beti-jýzin jasyru maqsatynda karnavaldarda, teatrda, medisinada jәne sportta qoldanghan. Jyn shaqyrghan baqsylar da betperde kiyip zikir salatyn. 

Qazir kaskany poliyseylerding basynan kóremiz. Óitkeni, olar kóshedegi azamattardan qorghanady. 

Maskany qaraqshylardyng betinen kóremiz. Óitkeni, olar betterin kórsetuge arlanady. 

Keybir ayarlar jolyqqanda betine qarap kýlip túrady. Biraq, betine maska kiymese de, maska kiyip alghan adamday, ar jaghynda bylyq túrady. 

Kaskany dos qana, maskany qas qana kiyedi eken dep te oilamanyz. Maska men kaskany qatar qoldanatyndar tipti kóbeyip ketken sekildi. Kaska men maskany basqalar kiysin, menen aulaq jýrsin deu de qiyn.  

Jar astynda jau joq demeniz. Basynyzda kaska bolsyn.

Elding bәrin dos sanamanyz. Betinizde maska bolsyn.

Tiyn men Tenge

Bir otyrysta jýz tengelik Tiyn men on myndyq Tenge sózge kelip qaldy. Otyrysty jýrgizip otyrghan Tiynnyn: «Tenge tiynnan qúralady» – dep sóz bastauy Tengege jaqpay qaldy.

–  Áy, balaqay! – dedi ashugha bulyqqan Tenge. Myna sózdi menen basqa eshkim estimeytin bolsyn.  Dýkenderding satushylary aldymda qúraq úshady. Tipti Bankting ózi meni qúrmetteydi. Sonda sen ózindi kim dep bilesin.

Tiyn da birbetkey edi.

– Aghatay-au! Tiyn bolmasa, siz eki ayaghynyz aspannan salbyrap týspegen shygharsyz, – dep edi, Tenge tipti qútyrynyp ketti.

– Men baspahana boyauy әli keuip ýlgermegen Tengemin. Suday jap-janamyn. Men baylardyng janqaltasynda jýremin. Sen bolsang qayyrshynyng dorbasynda jýresin.

Tiyn ne kýlerin, ne jylaryn bilmedi.

– Menen ataghynyz basym bolsa da, qúnynyz kóp bolsa da, Siz euro men dollardan asa almaysyz ghoy, – dep edi.

– Jә, til men jaghyna sýienbe. Qazir mening dәurenim. Al sening qolynnan shyldyrlaghannan basqa ne keledi. Kóp bolsa dýkennen shyrpy nemese saghyz alugha ghana shamang keler, – dedi Tenge.

– Úsaq iri bolmaydy dep oilama. Alyptar maydalanbaydy dep oilama, sizding týbiniz qaghaz, mening týbim qalayy, – dedi Tiyn. Tenge auzyn asha almay qaldy. Tiyn bolsa:

– Tiyn auyr ma? Tenge auyr ma? Tengeni tiyngha ainaldyru op-onay. Tiynnan tenge jasau qiyn. Úsaqtalu  onay. Irilenu qiyn. Úsaq-týiekti úsaq aqshagha da satyp alugha bolady. Tiyndy jaqtyrmasan, tengeng kóbeymeydi. Tiynnan tenge qúralady. Tenge tiyn bolmasa sualady, – dep bastyrmalatyp baryp toqtady.

Talas sony ne boldy deysiz be?

Tenge de tozdy. Aqyry jyrtyldy.

Tiyn bolsa ozdy. Jyldar ótkende múrajaydan oryn aldy.

Vizitka

Kezdesu bastalugha birer minut qalghanda Astanadan kelgen qúrmetti qonaq jýrgizushige vizitkasyn úsyndy. Basqalardyng múnday tanystyru qaghazy tildey bolushy edi, búl vizitka jyp-jyltyr, onyng ýstine A-4 formatyndaghy qaghazdyng tútas bir betin alyp jatyr eken. Oghan kóz jýgirtip ótken kesh jýrgizushisi: «kórsetilgen ataqtar men lauazymdarynyzdy qysqartyp aitqanym dúrys shyghar»,- dep edi, oghan qonaqtyng qabaghy týiilip ketti.

- Joq, - dedi ol, - múndaghy auditoriya meni tanymay qaluy mýmkin, sondyqtan, qaghazda jazylghandy týgel aitu kerek.

Jinalys ta bastaldy. Jýrgizushining júrtpen amandasuynan keyin qonaqty tanystyruy on minutqa sozyldy.Arasynda qol shapalaqtaular da jii boldy. Óitkeni, ataghy darday qonaqtyng әrbir ataghyna qol soghu otyrghandargha mindet sekildi kóringen.

Pәlensheev Pәlenshe Pәlensheúly – qolgha týspeytin, arnayy shaqyrmasa, elge kelmeytin qadirmendi meyman dep bastaghan jýrgizushi onyng ataqtaryn jipke tize bastady: Birikken Últtar Úiymy janyndaghy Yunesko halyqaralyq úiymynyng altyn medali iyegeri, Birikken Álem halyqtary jazushylar odaghynyng mýshesi, Qazaqstan jәne Resey jazushylar odaghynyng mýshesi, Qazaqstannyng jәne Qyrghyzstannyng halyq jazushysy, memleket jәne qogham qayratkeri, filosofiya ghylymdarynyng kandidaty, әleumettanu ghylymdarynyng doktory, Euraziya Últtyq Unitversiytetining qúrmetti professory, Qazaq Respublikasynyng Últtyq  akademiyasynyng tolyq mýshesi, halyqaralyq aqparattandyru Akademiyasynyng akademiygi, Resey Últtyq Ghylym Akademiyasynyn  korrespondent-mýshesi, Resey pedagogika jәne әleumettik ghylymdar akademiyasynyng akademiygi, Týrkiyanyng әdeby syilyghynyng jenimpazy, Qazaqstannyng túnghysh kóppartiyalyq kәsiby parlamenti – Jogharghy kenesting eks-deputaty, Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri, M.Sholohov atyndaghy Halyqaralyq syilyqtyng laureaty, Qyrghyzstan Respublikasynyng «Altyn qalam» әdeby syilyghynyng iyegeri, respublikalyq «Tәuelsizdike tartu» jabyq bәigesinin Gran-pry iyegeri,tәuelsiz «Tarlan» bayqauynyng laureaty, nomer birinshi «Halyqtar dostyghy» ordenining iyegeri, QR Memlekettik syilyghynyng laureaty, Qazaqstannyng qúrmetti jurnaliysi, respublikanyng enbek sinirgen qayratkeri, mәdeniyet qayratkeri, «Til janashyry» tósbelgisining iyegeri.

Osy aragha kelgende demi jetpey qalghan jýrgizushi elding qol soqqan qoshemetin paydalanyp, bir tynystap aldy da, sózin odan әri jalghastyrdy: TÝRKSOY halyqaralyq úiymynyng tóralqa mýshesi,AQSh-tyng Nevada shtatynyn, Tatarstannyng Qazan qalasynyn, Bashqúrtstannyng Ufa qalasynyn, Reseyding Sankt-Peterburg qalasynyn, Almaty jәne Astana qalalarynyn, Soltýstik Qazaqstan oblysyndaghy Shal aqyn atyndaghy audangha qarasty Maghjan auylynyng qúrmetti azamaty, Shyghys Qazaqstan oblysynyng Ýrjar audanynyn, Almaty oblysynyng Kerbúlaq audanynyng qúrmetti azamaty, respublikanyng shahmatshylar klubynyng Preziydenti, futbol federasiyasynyng viyse-preziydenti, últtyq sport federasiyasy prezidiumynyng mýshesi, Qaliybek Quanyshbaev atyndaghy Astana teatrynyng kórkemdik kenesining mýshesi, QR Mәdeniyet ministrligi janyndaghy kórkemdik kenes tóraghasynyng orynbasary, Agrarlyq uniyversiytetting Qamqorshylar kenesining tóraghasy.

Jýrgizushi mandayynyng terin sýrtip, ornyna otyrghan song kezek qonaqqa keldi. Onyng ne aityp, ne qoyghanyn tәptishtep jazghym kelmedi. Óitkeni, «etikshi qayraghyn aitady, ústa saymanyn aitady» demekshi, tolyp jatqan qyzmet asuynan asqan belsendi qayratker ózining osy ataq, dәrejege qalay jetkenin asyqpay, saspay bayandaghan bolatyn.

Mening tapqan oljam, kezdesu sonynda әlgi bir japyraq qaghazdyng bireui maghan da búiyrdy. Ýige  aparyp, arhivke kerek bolyp qalar dep qaghazdarymnyng arasyna salyp qoydym.

Abai.kz