jazadan qútylyp kete me?

Aqparat taratu da, ainalanmen aralasu da, ashylyp sóilesu de ghalamtorgha baylanghan zaman kelip, adamdar ýide de, qonaqta da, kólikte de tek qolyndaghy alaqanday telefongha (planshetke, noutbukqa, aifongha) ýniletin boldy. Janalyq izdeu óz aldyna, әleumettik jeliler býginde elding kókeyde jýrgen oiyn ashyq aqtaratyn «aghynan jarylu» alanyna ainaldy. Aydaladaghy adamnyng sózine riza bolyp, tanymaytyn kisimen oy talastyryp, kóldeneng kók attymen kókezu bop úrsysyp jatqandary sol. Ókinishke qaray, úrsyspaca bolmaytyn jaghdaylar da kezdesedi. Óitkeni, qoldanushylardyng arasynda el ishine iritki salyp, últaralyq arazdyqty qozdyrushylar da joq emes. Mine, solardyng birining isi sotta qazir qaralyp jatyr.

Feysbukte iri sóileymin dep isti bolghan jannyng aty-jóni – Tatiyana Shevsova-Valova. Ol eng kemi bir jyl boyyna atalghan әleumettik jelilerde qazaq halqyn kemsitip-qorlaumen boldy. «Myna jerding jalghyz qojayyny sender emessinder, bizding atalarymyzdyng (orystardy aitady – S.S.) bes-alty buyny osy topyraqty mekendep keledi. Yaghni, Qazaqstan – qazaq jeri degen sózge qarsymyn!» dep bir aitty. «Bizding atalarymyz kelgende búl jer aidala edi, sender kóship-qonyp jýrgen jabayylar edinder, qala túrghyzyp, ýy salyp, temirjol jalghap, zauyt-fabrika ashyp berip, el qataryna qosqan – bizbiz! Bizge qaryzdarsyndar!» dep jәne keudesin soqty. «Orys tilin bilu arqyly qazaqtardyng kózi ashyldy, órkeniyet kóshine ilesti, biz bolmasaq, әli kýnge nadan kýilerinde jýrer edinder!» dep taghy múrnyn shýiirdi. Aqyrynda «qazaqtar mal siyaqty» dedi, «churka» dedi, «shoshanday bermender, әitpese ana Ukrainany kórip otyrsyndar ma, ahualdardyng odan da jaman bolady; Qazaqstannyng soltýstik oblystaryn Resey ózine jay referendum arqyly-aq qosyp alady, sonda kórermin kim ekenderindi! Qaru alyp, qarsy shyqpaq týgili, tyrp ete almay qalarsyndar!» dedi («Budete ustraivati tut v KZ takoy je (…) po povodu yazyka y vozvelichivaniya svoey korennoy nasii, to s vamy budet to je samoe, chto y s Krymom – severnye, a, vozmojno, chto y vse ostalinye chasty KZ pereydut v RF. Y ne putem anneksii, kak vy tut vizjiyte na kajdom uglu, a putem referenduma, kak eto proizoshlo v Krymu, t.e. dobrovolinym vhojdeniyem v sostav RF»). Qoyshy, aqyrynda feysbuktaghy esi dúrys elding bәrimen úrsysyp tyndy.

Onymen әueli jay pikir talastyryp, әure bolyp kórgenderding biri – men edim. Kóp úzamay-aq sanasyna shúqylap qisyn engizer qúittay sanylau joq ekenine, úlyorystyq shovinizm dertine úshyraghan beyshara ekenine, onyng qazaqqa degen kózqarasynyng bar-joghy osy ekenine kózim jetken son, dostyqtan syzyp tastap qútylghanmyn. Sóitsem, әbden zәrezap bolghan әleumettik jeli qoldanushylarynyng birazy (11 adam) shekten shyqqan «hanymnyn» jýrek tilgileytin ashy sózderine shydamay, aqyry sotqa aryz berip tynypty. Onyng ishinde qazaqtar ghana emes, ózge últ ókilderi de bar. Solardyng biri – Janna Iliicheva óz sózinde: «T.Shevsova-Valova úzaq uaqyt boyyna әleumettik jelilerde el arasyna iritki salumen ainalysyp keledi. Onyng Qazaqstandaghy sayasy túraqtylyqty, últaralyq tatulyqty, beybit tirshilikti búzudy qalaytyny anyq. Múnday ozbyrlyq әreketterge biz jol bermeuimiz kerek. Búl – arandatu. Múndaylardy birden tyiyp tastaghan jón. Biz aryzdy ýsh mekemege jónelttik. Aqyrynda búl ispen Almaty ishki ister departamenti ainalysyp jatyr. Tekseru barysynda eki saraptama jasaldy: birinde onyng (T.Shevsova-Valovanyng – S.S.) aqyl-esining dúrys ekeni anyqtaldy, ekinshisinde onyng aityp jýrgen sózderindegi últaralyq arazdyqty qozdyru nyshandary dәleldendi», – deydi.

Qazir Tatiyana Shevsova-Valovanyng ýstinen QR Qylmystyq ister Kodeksining «Áleumetttik, últtyq, nәsildik nemese diny dúshpandyqty qozdyru» dep atalatyn 164-babynyng 1-tarmaghy boyynsha qylmystyq is qozghaldy. Qylmysy dәleldengen jaghdayda ol 7 jylgha deyin bas bostandyghynan airyluy mýmkin. Biraq aiypker qylmysyn moyyndamay otyr. Óitkeni, kezinde ózi feysbukte jazghan әlgindey ospadar oilarynyng barlyghyn óshirip ýlgeripti.

– Onday sózderdi men jazghan joqpyn. Áldekim mening aty-jónim men suretimdi paydalanyp, jalghan akkaunt jasauy mýmkin. Is qaghazynda «ol ózi jazghan pikirlerdi keyin óshirip tastaghan» dep jazylypty. Yaghni, shyn mәninde onday pikirler joq. Ayyptaudy sot filologiyalyq saraptama nәtiyjesinde jýrgizip otyr. Talapker úsynghan skrinshottarda últtyng ar-namysyna tiydi degendey әldebir faktiler bar-mys. Al sol oi-pikirlerge dәl mening qatysymnyng bar ekendigi dәleldengen joq, – deydi T.Shevsova-Valova.

Sot otyrysyna aryz bergen 11 talapkerding tórt kózi týgel keldi. Olardyng tórteui ózderin «aryzdanushy» qatarynan «zardap shegushi» kategoriyasyna auystyruyn ótindi (Qazaqstannyng jartysyn Reseyge qosa salghysy keletin shovinist әielden әbden kóresini kórgender bolsa kerek). Aytpaqshy, aiypkerdi sotqa uchaskelik poliysey jetektep әkeldi. Sonda ghana biz onyng birazdan beri ýiqamaqta otyrghanyn bildik.

Ras, qazir әleumettik jeli әrkimning óz oiyn ashyq aitatyn aqiqat alanyna ainaldy. Biraq búl erkindik sheksiz bolmaugha tiyis. Kisining jeke basyna tiyisken, azamattyq ar-namysyn ayaqqa taptaghan adam zang jolymen jauapqa tartylady, al býkil últty kemsitken, qorlaghan, qala berdi  ózi 46 jyldan beri meken etetin memleketti mensinbeytin Tatiyana Shevsova-Valova nege jazasyz tayrandap jýre berui kerek? Óshirilip tastalghan pikirlerdi qayta qalpyna keltiru nemese onyng mazmúnyn basqasha baghdarlamamen oqyp-bilu býgingi damyghan tehnologiya dәuirinde nәmýmkin nәrse emes shyghar? Áli de aiypkerding qylmysy dәleldenip, ol ózining layyqty jazasyn alady dep ýmittenemiz. Sonda búl su iship jýrgen qúdyghyna týkiretin ózge shovinisterge úmytylmas sabaq bolar edi.

Alayda «NewTimes.kz» (http://newtimes.kz/obshchestvo/item/10890-sud-po-delu-shevtsovoj-valovoj-ispytyvaet-davlenie-so-storony-rossii) aqparat agenttigining habarlauynsha (), qylmystyq isti qarap jatqan Alatau audandyq soty... Resey tarapynan kәdimgidey qysymgha úshyrap, ýreylenip otyrghan kórinedi. Óz aty-jónin aitudy qalamaghan qúpiya derekkózding mәlimdeuine sensek, «Alatau audanynyng jәne Almaty qalasynyng soty men prokuraturasy QR Syrtqy ister ministrligi arqyly QR azamatshasy T.Shevsova-Valovanyng isi boyynsha týsinikteme berudi talap etip otyrghan Resey tarapynan qysym kórude. Isting betalysyna qaraghanda, aiypker jazadan qútylyp ketetin siyaqty, sóitip, Qazaqstannyng tútastyghy men tәuelsizdigine qarsy shovinistik toptar ózderining ýgit-nasihatyn әri qaray da emin-erkin jýrgize beretin týri bar. Ýiqamaqta otyrghan T.Shevsova-Valova búryn KSRO-nyng MQK (KGB) qúrylymynda istegen jәne shetelden (Reseyden?) qarjylanatyn kýdikti bireulermen tyghyz baylanys ornatyp, sot prosesine qatysushylargha qysym jasap jatyr. Alatau audanynyng sottary men prokurorlary zәresi úshyp, qorqyp otyr».

"NewTimes.kz" saytynyng aituynsha, aiypker ózining búrynghy sózderinen әli de bas tartpaytyn siyaqty. «Ol óz qylmysyn moyyndaghan joq, elden keshirim súramady da, súrau bylay túrsyn, kuәgerlerge ashyq ta, astyrtyn da qoqan-loqqy kórsetip otyr. Yuriy Yurin degen bireu kuәgerler men daugerlerding jeke mәlimetterin (aty-jóni, meken-jaylary, baylanys telefondary, t.b.) ghalamtorgha jariyalap jiberip, olargha qysym jasaugha jol berude. Búl az bolsa, ghalamtorda Shevsova-Valovanyng atynan qazaqtardyng ar-namysyna tiyetin sózderding jariyalanuy jalghasyp jatyr, tipti «Orys tiline de memlekettik mәrtebe bereyik!» degen úranmen toptar qúryluda. Sottyng ony ýiqamaqqa alghany, ghalamtormen júmys isteuine shekteu qoyghany dalada qaldy. Qazaqstannyng әdilet organdary óz aitqanyn oryndata almay, púshayman bop otyr. Eger sotqa aryz jazghandar – bir-birin sotta ghana kórgen, bir-birimen tek әleumettik jeli arqyly ghana tanysqan qarapayym adamdar bolsa, Shevsova-Valovanyng sózin sóileushiler – reseyshil baghyttaghy, separatizmdi qoldaushy úiymdasqan ýgitshiler ekeni anyq angharylyp túr», – deydi "NewTims.kz" sayty. Shovinist әielding shashbauyn kóterushilerding ishinde... reseylik shirkeuding pastory men sol elding MQK ofiyseri de bar eken.

Shevsova-Valovany Reseyding ózi qoldap otyrghanyna qaraghanda, onyng ghalamtordaghy el arasyna iritki salar júmysy әu basta josparlanghan tәrizdi. Jәne soltýstiktegi kórshi memlekette bireu týshkirse, «jәrәkimalla» aitugha asyghyp otyratyn bizding biylik organdary qazaqty malgha tenegen shovinisti layyqty jazalay da almay, «qazaqtar, sabyrgha kelinder!» dep, taghy da ózimizdi túqyrtyp tynatyn synayy bar.

Sәken SYBANBAY

Abai.kz