جازادان قۇتىلىپ كەتە مە؟

اقپارات تاراتۋ دا، اينالاڭمەن ارالاسۋ دا، اشىلىپ سويلەسۋ دە عالامتورعا بايلانعان زامان كەلىپ، ادامدار ۇيدە دە، قوناقتا دا، كولىكتە دە تەك قولىنداعى الاقانداي تەلەفونعا (پلانشەتكە، نوۋتبۋكقا، ايفونعا) ۇڭىلەتىن بولدى. جاڭالىق ىزدەۋ ءوز الدىنا، الەۋمەتتىك جەلىلەر بۇگىندە ەلدىڭ كوكەيدە جۇرگەن ويىن اشىق اقتاراتىن «اعىنان جارىلۋ» الاڭىنا اينالدى. ايدالاداعى ادامنىڭ سوزىنە ريزا بولىپ، تانىمايتىن كىسىمەن وي تالاستىرىپ، كولدەنەڭ كوك اتتىمەن كوكەزۋ بوپ ۇرسىسىپ جاتقاندارى سول. وكىنىشكە قاراي، ۇرسىسپاcا بولمايتىن جاعدايلار دا كەزدەسەدى. ويتكەنى، قولدانۋشىلاردىڭ اراسىندا ەل ىشىنە ىرىتكى سالىپ، ۇلتارالىق ارازدىقتى قوزدىرۋشىلار دا جوق ەمەس. مىنە، سولاردىڭ ءبىرىنىڭ ءىسى سوتتا قازىر قارالىپ جاتىر.

فەيسبۋكتە ءىرى سويلەيمىن دەپ ءىستى بولعان جاننىڭ اتى-ءجونى – تاتيانا شەۆتسوۆا-ۆالوۆا. ول ەڭ كەمى ءبىر جىل بويىنا اتالعان الەۋمەتتىك جەلىلەردە قازاق حالقىن كەمسىتىپ-قورلاۋمەن بولدى. «مىنا جەردىڭ جالعىز قوجايىنى سەندەر ەمەسسىڭدەر، ءبىزدىڭ اتالارىمىزدىڭ (ورىستاردى ايتادى – س.س.) بەس-التى بۋىنى وسى توپىراقتى مەكەندەپ كەلەدى. ياعني، قازاقستان – قازاق جەرى دەگەن سوزگە قارسىمىن!» دەپ ءبىر ايتتى. ء«بىزدىڭ اتالارىمىز كەلگەندە بۇل جەر ايدالا ەدى، سەندەر كوشىپ-قونىپ جۇرگەن جابايىلار ەدىڭدەر، قالا تۇرعىزىپ، ءۇي سالىپ، تەمىرجول جالعاپ، زاۋىت-فابريكا اشىپ بەرىپ، ەل قاتارىنا قوسقان – ءبىزبىز! بىزگە قارىزدارسىڭدار!» دەپ جانە كەۋدەسىن سوقتى. «ورىس ءتىلىن ءبىلۋ ارقىلى قازاقتاردىڭ كوزى اشىلدى، وركەنيەت كوشىنە ىلەستى، ءبىز بولماساق، ءالى كۇنگە نادان كۇيلەرىڭدە جۇرەر ەدىڭدەر!» دەپ تاعى مۇرنىن ءشۇيىردى. اقىرىندا «قازاقتار مال سياقتى» دەدى، «چۋركا» دەدى، «شوشاڭداي بەرمەڭدەر، ايتپەسە انا ۋكراينانى كورىپ وتىرسىڭدار ما، احۋالداردىڭ ودان دا جامان بولادى; قازاقستاننىڭ سولتۇستىك وبلىستارىن رەسەي وزىنە جاي رەفەرەندۋم ارقىلى-اق قوسىپ الادى، سوندا كورەرمىن كىم ەكەندەرىڭدى! قارۋ الىپ، قارسى شىقپاق تۇگىلى، تىرپ ەتە الماي قالارسىڭدار!» دەدى («بۋدەتە ۋسترايۆات تۋت ۆ كز تاكوي جە (…) پو پوۆودۋ يازىكا ي ۆوزۆەليچيۆانيا سۆوەي كورەننوي ناتسي، تو س ۆامي بۋدەت تو جە ساموە، چتو ي س كرىموم – سەۆەرنىە، ا، ۆوزموجنو، چتو ي ۆسە وستالنىە چاستي كز پەرەيدۋت ۆ رف. ي نە پۋتەم اننەكسي، كاك ۆى تۋت ۆيزجيتە نا كاجدوم ۋگلۋ، ا پۋتەم رەفەرەندۋما، كاك ەتو پرويزوشلو ۆ كرىمۋ، ت.ە. دوبروۆولنىم ۆحوجدەنيەم ۆ سوستاۆ رف»). قويشى، اقىرىندا فەيسبۋكتاعى ەسى دۇرىس ەلدىڭ بارىمەن ۇرسىسىپ تىندى.

ونىمەن اۋەلى جاي پىكىر تالاستىرىپ، اۋرە بولىپ كورگەندەردىڭ ءبىرى – مەن ەدىم. كوپ ۇزاماي-اق ساناسىنا شۇقىلاپ قيسىن ەنگىزەر قۇيتتاي ساڭىلاۋ جوق ەكەنىنە، ۇلىورىستىق شوۆينيزم دەرتىنە ۇشىراعان بەيشارا ەكەنىنە، ونىڭ قازاققا دەگەن كوزقاراسىنىڭ بار-جوعى وسى ەكەنىنە كوزىم جەتكەن سوڭ، دوستىقتان سىزىپ تاستاپ قۇتىلعانمىن. سويتسەم، ابدەن زارەزاپ بولعان الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارىنىڭ ءبىرازى (11 ادام) شەكتەن شىققان «حانىمنىڭ» جۇرەك تىلگىلەيتىن اششى سوزدەرىنە شىداماي، اقىرى سوتقا ارىز بەرىپ تىنىپتى. ونىڭ ىشىندە قازاقتار عانا ەمەس، وزگە ۇلت وكىلدەرى دە بار. سولاردىڭ ءبىرى – جاننا يليچەۆا ءوز سوزىندە: «ت.شەۆتسوۆا-ۆالوۆا ۇزاق ۋاقىت بويىنا الەۋمەتتىك جەلىلەردە ەل اراسىنا ىرىتكى سالۋمەن اينالىسىپ كەلەدى. ونىڭ قازاقستانداعى ساياسي تۇراقتىلىقتى، ۇلتارالىق تاتۋلىقتى، بەيبىت تىرشىلىكتى بۇزۋدى قالايتىنى انىق. مۇنداي وزبىرلىق ارەكەتتەرگە ءبىز جول بەرمەۋىمىز كەرەك. بۇل – ارانداتۋ. مۇندايلاردى بىردەن تىيىپ تاستاعان ءجون. ءبىز ارىزدى ءۇش مەكەمەگە جونەلتتىك. اقىرىندا بۇل ىسپەن الماتى ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى اينالىسىپ جاتىر. تەكسەرۋ بارىسىندا ەكى ساراپتاما جاسالدى: بىرىندە ونىڭ (ت.شەۆتسوۆا-ۆالوۆانىڭ – س.س.) اقىل-ەسىنىڭ دۇرىس ەكەنى انىقتالدى، ەكىنشىسىندە ونىڭ ايتىپ جۇرگەن سوزدەرىندەگى ۇلتارالىق ارازدىقتى قوزدىرۋ نىشاندارى دالەلدەندى»، – دەيدى.

قازىر تاتيانا شەۆتسوۆا-ۆالوۆانىڭ ۇستىنەن قر قىلمىستىق ىستەر كودەكسىنىڭ «الەۋمەتتتىك، ۇلتتىق، ناسىلدىك نەمەسە ءدىني دۇشپاندىقتى قوزدىرۋ» دەپ اتالاتىن 164-بابىنىڭ 1-تارماعى بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعالدى. قىلمىسى دالەلدەنگەن جاعدايدا ول 7 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايرىلۋى مۇمكىن. بىراق ايىپكەر قىلمىسىن مويىنداماي وتىر. ويتكەنى، كەزىندە ءوزى فەيسبۋكتە جازعان الگىندەي وسپادار ويلارىنىڭ بارلىعىن ءوشىرىپ ۇلگەرىپتى.

– ونداي سوزدەردى مەن جازعان جوقپىن. الدەكىم مەنىڭ اتى-ءجونىم مەن سۋرەتىمدى پايدالانىپ، جالعان اككاۋنت جاساۋى مۇمكىن. ءىس قاعازىندا «ول ءوزى جازعان پىكىرلەردى كەيىن ءوشىرىپ تاستاعان» دەپ جازىلىپتى. ياعني، شىن مانىندە ونداي پىكىرلەر جوق. ايىپتاۋدى سوت فيلولوگيالىق ساراپتاما ناتيجەسىندە جۇرگىزىپ وتىر. تالاپكەر ۇسىنعان سكرينشوتتاردا ۇلتتىڭ ار-نامىسىنا ءتيدى دەگەندەي الدەبىر فاكتىلەر بار-مىس. ال سول وي-پىكىرلەرگە ءدال مەنىڭ قاتىسىمنىڭ بار ەكەندىگى دالەلدەنگەن جوق، – دەيدى ت.شەۆتسوۆا-ۆالوۆا.

سوت وتىرىسىنا ارىز بەرگەن 11 تالاپكەردىڭ ءتورت كوزى تۇگەل كەلدى. ولاردىڭ تورتەۋى وزدەرىن «ارىزدانۋشى» قاتارىنان «زارداپ شەگۋشى» كاتەگورياسىنا اۋىستىرۋىن ءوتىندى (قازاقستاننىڭ جارتىسىن رەسەيگە قوسا سالعىسى كەلەتىن شوۆينيست ايەلدەن ابدەن كورەسىنى كورگەندەر بولسا كەرەك). ايتپاقشى، ايىپكەردى سوتقا ۋچاسكەلىك پوليتسەي جەتەكتەپ اكەلدى. سوندا عانا ءبىز ونىڭ ءبىرازدان بەرى ۇيقاماقتا وتىرعانىن بىلدىك.

راس، قازىر الەۋمەتتىك جەلى اركىمنىڭ ءوز ويىن اشىق ايتاتىن اقيقات الاڭىنا اينالدى. بىراق بۇل ەركىندىك شەكسىز بولماۋعا ءتيىس. كىسىنىڭ جەكە باسىنا تيىسكەن، ازاماتتىق ار-نامىسىن اياققا تاپتاعان ادام زاڭ جولىمەن جاۋاپقا تارتىلادى، ال بۇكىل ۇلتتى كەمسىتكەن، قورلاعان، قالا بەردى  ءوزى 46 جىلدان بەرى مەكەن ەتەتىن مەملەكەتتى مەنسىنبەيتىن تاتيانا شەۆتسوۆا-ۆالوۆا نەگە جازاسىز تايراڭداپ جۇرە بەرۋى كەرەك؟ ءوشىرىلىپ تاستالعان پىكىرلەردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ نەمەسە ونىڭ مازمۇنىن باسقاشا باعدارلامامەن وقىپ-ءبىلۋ بۇگىنگى دامىعان تەحنولوگيا داۋىرىندە نامۇمكىن نارسە ەمەس شىعار؟ ءالى دە ايىپكەردىڭ قىلمىسى دالەلدەنىپ، ول ءوزىنىڭ لايىقتى جازاسىن الادى دەپ ۇمىتتەنەمىز. سوندا بۇل سۋ ءىشىپ جۇرگەن قۇدىعىنا تۇكىرەتىن وزگە شوۆينيستەرگە ۇمىتىلماس ساباق بولار ەدى.

الايدا «NewTimes.kz» (http://newtimes.kz/obshchestvo/item/10890-sud-po-delu-shevtsovoj-valovoj-ispytyvaet-davlenie-so-storony-rossii) اقپارات اگەنتتىگىنىڭ حابارلاۋىنشا (), قىلمىستىق ءىستى قاراپ جاتقان الاتاۋ اۋداندىق سوتى... رەسەي تاراپىنان كادىمگىدەي قىسىمعا ۇشىراپ، ۇرەيلەنىپ وتىرعان كورىنەدى. ءوز اتى-ءجونىن ايتۋدى قالاماعان قۇپيا دەرەككوزدىڭ مالىمدەۋىنە سەنسەك، «الاتاۋ اۋدانىنىڭ جانە الماتى قالاسىنىڭ سوتى مەن پروكۋراتۋراسى قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ارقىلى قر ازاماتشاسى ت.شەۆتسوۆا-ۆالوۆانىڭ ءىسى بويىنشا تۇسىنىكتەمە بەرۋدى تالاپ ەتىپ وتىرعان رەسەي تاراپىنان قىسىم كورۋدە. ءىستىڭ بەتالىسىنا قاراعاندا، ايىپكەر جازادان قۇتىلىپ كەتەتىن سياقتى، ءسويتىپ، قازاقستاننىڭ تۇتاستىعى مەن تاۋەلسىزدىگىنە قارسى شوۆينيستىك توپتار وزدەرىنىڭ ۇگىت-ناسيحاتىن ءارى قاراي دا ەمىن-ەركىن جۇرگىزە بەرەتىن ءتۇرى بار. ۇيقاماقتا وتىرعان ت.شەۆتسوۆا-ۆالوۆا بۇرىن كسرو-نىڭ مقك (كگب) قۇرىلىمىندا ىستەگەن جانە شەتەلدەن (رەسەيدەن؟) قارجىلاناتىن كۇدىكتى بىرەۋلەرمەن تىعىز بايلانىس ورناتىپ، سوت پروتسەسىنە قاتىسۋشىلارعا قىسىم جاساپ جاتىر. الاتاۋ اۋدانىنىڭ سوتتارى مەن پروكۋرورلارى زارەسى ۇشىپ، قورقىپ وتىر».

"NewTimes.kz" سايتىنىڭ ايتۋىنشا، ايىپكەر ءوزىنىڭ بۇرىنعى سوزدەرىنەن ءالى دە باس تارتپايتىن سياقتى. «ول ءوز قىلمىسىن مويىنداعان جوق، ەلدەن كەشىرىم سۇرامادى دا، سۇراۋ بىلاي تۇرسىن، كۋاگەرلەرگە اشىق تا، استىرتىن دا قوقان-لوققى كورسەتىپ وتىر. يۋري يۋرين دەگەن بىرەۋ كۋاگەرلەر مەن داۋگەرلەردىڭ جەكە مالىمەتتەرىن (اتى-ءجونى، مەكەن-جايلارى، بايلانىس تەلەفوندارى، ت.ب.) عالامتورعا جاريالاپ جىبەرىپ، ولارعا قىسىم جاساۋعا جول بەرۋدە. بۇل از بولسا، عالامتوردا شەۆتسوۆا-ۆالوۆانىڭ اتىنان قازاقتاردىڭ ار-نامىسىنا تيەتىن سوزدەردىڭ جاريالانۋى جالعاسىپ جاتىر، ءتىپتى «ورىس تىلىنە دە مەملەكەتتىك مارتەبە بەرەيىك!» دەگەن ۇرانمەن توپتار قۇرىلۋدا. سوتتىڭ ونى ۇيقاماققا العانى، عالامتورمەن جۇمىس ىستەۋىنە شەكتەۋ قويعانى دالادا قالدى. قازاقستاننىڭ ادىلەت ورگاندارى ءوز ايتقانىن ورىنداتا الماي، پۇشايمان بوپ وتىر. ەگەر سوتقا ارىز جازعاندار – ءبىر-ءبىرىن سوتتا عانا كورگەن، ءبىر-بىرىمەن تەك الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى عانا تانىسقان قاراپايىم ادامدار بولسا، شەۆتسوۆا-ۆالوۆانىڭ ءسوزىن سويلەۋشىلەر – رەسەيشىل باعىتتاعى، سەپاراتيزمدى قولداۋشى ۇيىمداسقان ۇگىتشىلەر ەكەنى انىق اڭعارىلىپ تۇر»، – دەيدى "NewTims.kz" سايتى. شوۆينيست ايەلدىڭ شاشباۋىن كوتەرۋشىلەردىڭ ىشىندە... رەسەيلىك شىركەۋدىڭ پاستورى مەن سول ەلدىڭ مقك وفيتسەرى دە بار ەكەن.

شەۆتسوۆا-ۆالوۆانى رەسەيدىڭ ءوزى قولداپ وتىرعانىنا قاراعاندا، ونىڭ عالامتورداعى ەل اراسىنا ىرىتكى سالار جۇمىسى ءاۋ باستا جوسپارلانعان ءتارىزدى. جانە سولتۇستىكتەگى كورشى مەملەكەتتە بىرەۋ تۇشكىرسە، «جاراكىماللا» ايتۋعا اسىعىپ وتىراتىن ءبىزدىڭ بيلىك ورگاندارى قازاقتى مالعا تەڭەگەن ءشوۆينيستى لايىقتى جازالاي دا الماي، «قازاقتار، سابىرعا كەلىڭدەر!» دەپ، تاعى دا ءوزىمىزدى تۇقىرتىپ تىناتىن سىڭايى بار.

ساكەن سىبانباي

Abai.kz