Bauyrjan Berikúly. Úrlyq pa, úqsastyq pa?
«Qazaq әdebiyeti» (31.07.2009) gazetinde әdebiyet synshysy Áliya Bópejanova: «Adam bolghan son, oilanatyn bolghan song jәne bir ortada, bir mәdeniy-tarihy jaghdaylarda ghúmyr keshetin bolghan song bireuge kelgen oi, iydeya ekinshi bireuge de kelui mýmkin. Tipti, әri-beriden song әlem әdebiyeti, mәdeniyeti, sujetter, iydeyalar býkil adamzatqa ortaq, әri birinen-birine kóship jýretini de belgili», - dep jazghan bolatúghyn.
Biz tómende keltirip otyrghan aqyndar oidy, iydeyany, óleng shumaqtaryn bir-birinen aina-qatesiz kóshirip alghan nemese úrlaghan deuden aulaqpyz. ...IYә, iydeyalar adamzatqa, qala berdi - aqyndargha da ortaq bolghandyqtan, birinen-birine kóship jýretini de qalypty jaghday...
Mysaly, Júban Moldaghaliyev «Men qazaq әieline qayran qalam!» degen óleng jazghan. Sol siyaqty, Israyyl Saparbay da «Men qazaq qyzdaryna qayran qalam!» dep óleng jazdy.
Betke aitqandy únatatyn aqyn Baybota Serikbaev aghamyz osyghan baylanysty:
Kózime ózim senbey qayran qalam,
Áyel de, qyz da jaqsy-au jayrandaghan.
«Úrlyqtyng týbi - qorlyq» degen sózdi
«Qazaq әdebiyeti» (31.07.2009) gazetinde әdebiyet synshysy Áliya Bópejanova: «Adam bolghan son, oilanatyn bolghan song jәne bir ortada, bir mәdeniy-tarihy jaghdaylarda ghúmyr keshetin bolghan song bireuge kelgen oi, iydeya ekinshi bireuge de kelui mýmkin. Tipti, әri-beriden song әlem әdebiyeti, mәdeniyeti, sujetter, iydeyalar býkil adamzatqa ortaq, әri birinen-birine kóship jýretini de belgili», - dep jazghan bolatúghyn.
Biz tómende keltirip otyrghan aqyndar oidy, iydeyany, óleng shumaqtaryn bir-birinen aina-qatesiz kóshirip alghan nemese úrlaghan deuden aulaqpyz. ...IYә, iydeyalar adamzatqa, qala berdi - aqyndargha da ortaq bolghandyqtan, birinen-birine kóship jýretini de qalypty jaghday...
Mysaly, Júban Moldaghaliyev «Men qazaq әieline qayran qalam!» degen óleng jazghan. Sol siyaqty, Israyyl Saparbay da «Men qazaq qyzdaryna qayran qalam!» dep óleng jazdy.
Betke aitqandy únatatyn aqyn Baybota Serikbaev aghamyz osyghan baylanysty:
Kózime ózim senbey qayran qalam,
Áyel de, qyz da jaqsy-au jayrandaghan.
«Úrlyqtyng týbi - qorlyq» degen sózdi
Qalaysha tauyp aitqan qayran babam?!. - dep jazghan bolatyn. Múnday ýrdis (úqsastyq) әli de bar, qazirgi jas aqyndarymyzdy da ainalyp ótpegen eken. Osyghan oray, endi Gýlnәr Salyqbay, Almas Temirbay, Bolat Sharahymbay, Asylzat Arystanbekqyzy, Yqylas Ojaylardyn ólenderine kezek bersek.
Mәselen, A.Temirbay «Dúgha» óleninde:
Ayym tuyp solymnan,
Adasayyn jolymnan!
Jeti basty jalmauyz
Jetelesin qolymnan!
Qu jiylsyn qasyma,
U búiyrsyn asyma!
Búldyryqtay oq jausyn
Júdyryqtay basyma!
Manday terim qúrysyp,
Samay terim tyrysyp!
Jat jerinde jatayyn
Ózi-ózimmen úrysyp!
Taqtan taysyn taqymym,
Jatqa ainalsyn jaqynym!
Ómirem qap, ólenim,
Adyra qal, aqylym!
Jýikem, jýndey búrqyra,
Shybyn janym, shyrqyra!
IYtim ólip ishimde,
IYisi shyqsyn syrtyma!
Otyz omyrtqam, ýzilip,
Qyryq qabyrgham, qaqyra!
Ibilisting ilimine qyzyghyp,
Kir tiygizsem,
Til tiygizsem
Aqyn degen atyma!!! (A. Temirbay - «Allajar», 2004 jyl, Kókshetau. 7-8-bet.). Endi, A.Temirbaydyng osy ólenine úqsaytyn - Y.Ojaydyng «Ant» degen ólenin oqynyz:
Ish-syrtym iyistenip, irindep,
It talap jýregim jyrtylsyn.
Qabyrgha sýiegim sógilip,
Til-jaghym týbinen qyrqylsyn.
Tәnimnen perishte dýrkirep,
Jyn-shaytan tósimdi taptasyn.
Kózime kók shybyn ýimelep,
Kórime kórtyshqan qaptasyn.
Anamnyng aq sýti ar bolmay,
Júrt ketsin týkirip betime.
Jaratqan janymdy jaqamay,
Janayyn tozaqtyng órtine.
Kómusiz tastanyz mýrdemdi,
Shybyn men shirkey jep jarysyn.
Ash qúzghyn kózimdi opyryp,
Kók bóri keudeme sarysyn.
Kórinde kósilmes tәnimnin
Poshymyn qyzylqúrt shertkile.
Terimdi tiridey sypyryp,
Tezegim týskenshe tepkile.
Eger de
Aqyndyq arymdy bylghasam! (Yqylas Ojay - «Adyrna», Almaty, «Jalyn», 2008, 52-53-bet.). «Ant» ólenin oqyghan son, endi A.Arystanbekqyzynyng «Sert» ólenin de oqy otyrynyz:
Jelkem mening jeti jerden qiylsyn,
Qaraqúsqa qara qanym qúiylsyn.
Ókpem óship, jýrek qysyp tulasyn,
Jynym bitken jaghama kep jiylsyn.
Qaqyrasyn qars airylsyn qabyrgham,
Short ýzilip qan saulasyn tamyrdan.
Keshirilmes keshe bolyp keteyin,
Aqtalmayyn, jarylmayyn aghymnan.
Kózim shyghyp, ayaq-qoldan jan ketsin,
Órtke oranyp, ómirimnen mәn ketsin.
Jazylghan jyr adyra qap joghalsyn,
Álem bitken meni qarghap «әndetsin».
Týnek bolyp túnshyqtyrsyn tanghy aspan,
Baqyr basty bir-aq atsyn aldaspan.
Halyq bitken betime kep týkirsin,
Aqyndyq pen ardy satyp aljassam!
Ýsh aqynnyn bir óleni, keshiriniz ýsh óleni óte-móte úqsas pa, úqsas! Kýlesiz be, jylaysyz ba?! Mýmkin «bir-birine úqsap tughan» «ýshem» ólenderden sharshaghan bolarsyz? Almas - Asylzat - Yqylas... Búl esimder әri qaray da jalghasyp kete berui mýmkin, oghan biz de tanghalmaymyz. Sózimizdi әri qaray jalghastyrayyq.
Aqyn Gýlnәr Salyqbay:
Sybyr-sybyr,
Kýbir-kýbir...
Senen qashyp baramyn.
Sozylmaly sinir ghúmyr,
Senen qashyp baramyn!
Oylan, dosym, oilysymaq,
Senen qashyp baramyn.
Qoyly auyl - qoyny súraq,
Senen qashyp baramyn.
Jany ashymas jalghan egem,
Senen qashyp baramyn.
Obalyma qalghan Ólen,
Senen qashyp baramyn.
Qoradaghy qorlyq ómir,
Senen qashyp baramyn.
Tola almaghan sorly kónil,
Senen qashyp baramyn.
Qayda baram qashqanda?! (G. Salyqbay - «Aspandaghy ansarym», 30-31-better).
Osyghan «úqsaytyn» taghy bir ólenge kezek bersek. Aqyn Bolat Sharahymbay:
Zamanauy zapyran,
Senen qashyp baramyn.
Tasyr-túsyr, tapyran,
Senen qashyp baramyn.
Ógeylengen Ólenim,
Senen qashyp baramyn.
Keregi joq Keregim,
Senen qashyp baramyn.
Qayyry joq búl qala,
Senen qashyp baramyn.
Bizding jaqqa bir qara -
Senen qashyp baramyn.
Júldyz jútqan Aq búlt,
Senen qashyp baramyn.
Ayryq jolda aptyghyp,
Senen qashyp baramyn.
Súrqy narau súr nýkte,
Senen qashyp baramyn.
Tektisi joq tirlikte
Senen qashyp baramyn.
Keli týigen Kónilim,
Senen qashyp baramyn.
Baqyt qúmar Ómirim,
Senen qashyp baramyn.
Qayda baram qashqanda?!. (Bolat Sharahymbay - «Qazyghúrt ghazaldary», 33-bet).
Ekeui de úqsas, óleng týiini tipti birdey dese bolady. Sebebi, búl jerde eki aqyn da: «Qayda baram qashqanda?!» dep ayaqtap túr. Osy jerde «ekeui eki týrli óleng ghoy, bir-birine mýldem úqsamaydy» deytin «filosoftar» da shygharyna kýmәndanbaymyn.
Men tipti endigi jerde jas aqyndar «Tәnirding ózi de shyn, sózi de shyn» dep óleng jazsa tipti tanghalmaytyn boldym. Múnday-múnday «úqsastyqtar» bir ortada ghúmyr keshken song emes, kóp oqyghannan shyghar bәlkim... Biraq men ýshin bir oidy ghana aitatyn «egiz», «ýshem» ólender qyzyqty emes, sizding de birin ghana alugha aqynyz bar. Bir batystyng pәlsapasyshy: «Nashar aqyn kóshiredi, naghyz aqyn úrlaydy» degen eken. Biraq, biz mysalgha alyp otyrghan aqyndardyng ólenderin osy eki toptyng qaysysyna jatqyzarymyzdy da bilmeymiz. Sebebi, kim úrlady, kim kóshirdi degenge naqty jauap beru de qiyn. Bireui riza bolyp, bireui «ókpelep» qaluy mýmkin ghoy. Tek «Ishing bilsin, әlu-ay» dep otyrghan jayymyz bar...
«Abay-aqparat»
