«Ayshylyq alys jerlerden, Kózindi ashyp-júmghansha, Jyldam habar alghyzatyn»  býgingi internet jýiesin paydalanbaytyn adamdar kemde-kem.

Men de bos uaqytymda agent arqyly jana dostar tabugha arnaymyn. Songhy kezderi Skype pen Yahoo jýiesine kóshken men shetelderden kóptep dostar taptym. Sol agenttik dostarym maghan Qazaqstannyng atyn ghana estigendikterin aitady. Olargha bar bilimimdi sarqa Qazaq eli turaly  jan-jaqty maghlúmat beruge tyrystym. Qazaqstannyng jer kólemi boyynsha әlemde toghyzynshy territoriyany alatyndyghy sheteldik dostarymdy airyqsha tanghaldyrdy. Alayda, «toghyzynshy territoriyada» nebәri 16 million halyq túratyny olar ýshin ýlken janalyq boldy. Sheteldik  zamandastaryma «bizderde mynaday bar, mynaday bar» dep, elimizding shiykizatqa bay ekenin, syrtqa múnay men bidaydy kóptep eksporttaytynyn maqtanyshpen jetkizdim.

Bizde múnay men bidaydan basqa ne bar ózi... Maqtanuyn maqtandym-aq, alayda biday  mol, nan - qymbat. Múnay jetkilikti, desekte janarmay qymbat. Ony qalay aitamyn olargha. Tilim baylanyp qaldy. Qorshaghan ortanyng bәri Qytaygha ainalyp barady. Tútynatyn zattardyng basym kópshiligi  Qytaydan tasymaldanady. Kóshede jýrgen avtobusta solardyng konveyerinen shyghady.  Odan qalsa, Týrkiyanyn, Europanyng tauarlary. Abay hakimshe aitqanda, «Baghanaghy maqtan, baghanaghy quanghan, kýlgen sózderimiz qayda?»

«Ayshylyq alys jerlerden, Kózindi ashyp-júmghansha, Jyldam habar alghyzatyn»  býgingi internet jýiesin paydalanbaytyn adamdar kemde-kem.

Men de bos uaqytymda agent arqyly jana dostar tabugha arnaymyn. Songhy kezderi Skype pen Yahoo jýiesine kóshken men shetelderden kóptep dostar taptym. Sol agenttik dostarym maghan Qazaqstannyng atyn ghana estigendikterin aitady. Olargha bar bilimimdi sarqa Qazaq eli turaly  jan-jaqty maghlúmat beruge tyrystym. Qazaqstannyng jer kólemi boyynsha әlemde toghyzynshy territoriyany alatyndyghy sheteldik dostarymdy airyqsha tanghaldyrdy. Alayda, «toghyzynshy territoriyada» nebәri 16 million halyq túratyny olar ýshin ýlken janalyq boldy. Sheteldik  zamandastaryma «bizderde mynaday bar, mynaday bar» dep, elimizding shiykizatqa bay ekenin, syrtqa múnay men bidaydy kóptep eksporttaytynyn maqtanyshpen jetkizdim.

Bizde múnay men bidaydan basqa ne bar ózi... Maqtanuyn maqtandym-aq, alayda biday  mol, nan - qymbat. Múnay jetkilikti, desekte janarmay qymbat. Ony qalay aitamyn olargha. Tilim baylanyp qaldy. Qorshaghan ortanyng bәri Qytaygha ainalyp barady. Tútynatyn zattardyng basym kópshiligi  Qytaydan tasymaldanady. Kóshede jýrgen avtobusta solardyng konveyerinen shyghady.  Odan qalsa, Týrkiyanyn, Europanyng tauarlary. Abay hakimshe aitqanda, «Baghanaghy maqtan, baghanaghy quanghan, kýlgen sózderimiz qayda?»

«Ekuol» degen býrkenshik esimdi finlyandiyalyq 25 jastaghy jigit Qazaqstandy kóp «standardyn» biri retinde kóredi eken.

« - Sәlem!

- Sәlem! Qaydan bolasyn?

- Qazaqstannan. Ózin?

- Men Finlyandiyadanmyn, Qazaqstannyng atyn ghana biledi ekenmin. Sender әli kýnge deyin atpen jýresinder me? Mongholdar siyaqty.

- Joq. Bizde elding bәri mәshiynemen jýredi. Mәshiyne bolghanda qanday, keremet mәshiyneler».

Bizde «inomarki» ataulynyng neshe atasy bar ekeninen fin jigiti beyhabar bolyp shyqty. Áytpese, Almatynyng ózinde 2 000 000 dollar túratyn mәshiyneler zyrlap jýr emes pe. Auyldaghylardyng taqymynda da nemisterdin, japondardyng eskileu bolsa da, bir-bir «temir túlpary». Finder shygharatyn «Nokiamen» auyldaghy shal-shauqandar  baylanysqa shyghatynyn aitpay-aq qoyayyn. Ekuoldyng aitqany  kәdimgidey kónilime kelip qalghany, «әli kýnge atpen jýresinder me?» Biz degen gharyshqa óz sputniygimizdi úshyrghaly jatqan elmiz. Ras, birinshisi «adasyp» ketti, endi «QazSat-2»  óz jolyn tabatyny sózsiz...

Vashington qalasynyng túrghyny 36 jasar Sib esimdi azamat Qazaqstandy atyshuly Borat arqyly biledi eken. Oghan Qazaqstannyng damyghan memleket ekenin aitamyn dep, biraz nasihat jýrgizuime tura keldi.  Astananyng kórkemdigin aityp, biraz suretterin jiberdim. «Qazaqtar jeti atasyna deyin qyz alyspaydy» degen ynghayda, jeti ata turaly amerikalyqtyng sanasyna biraz aqparatty qúnggha tyrystym. «Bizde qústyng sýtinen basqanyng bәri bar» dep múhittyng arghy betindegiler beker maqtanady eken. Sib ómirinde kiyiz ýidi kórmepti. Qazaqtardyng kiyiz ýiining suretin kórgen ol tandanysyn jasyra almady.

- Mening Qazaqstan turaly oiym 180 gradusqa ózgerdi. Bolashaqta senderding elge qydyryp baramyn.

- Esigimiz әrqashan ashyq...

Norvegiyalyq 20 jasataghy boyjetkenmen әngime meni ýlken oigha qaldyrdy.

- Senderding elderinde hristiandar kóp deydi ghoy. Músylmandardyng ózderi hristian dinin qabyldap jatyr dep gazetterde jýr.

- Bizding elding 70 payyzdan astamy músylmandar. Uaqyt ótken sayyn músylmandar qatary artyp kele jatyr...

Deuin desem de, kәdimgidey oilanyp qaldym. Nelikten Europa Qazaqstandy músylman eli retinde tanyghysy kelmeydi? Kózdegen maqsaty ne? www.cia.gov saytynyng derekteri boyynsha Qazaqstanda músylmandar -47%, ortodoksty shirkeui ókilderi - 44%, protes-tanttar - 2%, qalghan din ókilderi 7% dep kórsetilipti. Qazaqstan músylman eli dep  mәz bolyp jýrsek, qart qúrlyqtaghylar elimizdegi músylmandar qataryn 50 payyzgha da jetkizbepti. Bizdi músylman emes degisi kelip túratyny, dәtine berik, imany kәmil halyqty moyyndaghysy kelmey túratyny anyq qoy. Bizge oy salatyn-aq, pikir.

Ýndistandyq Arihan esimdi 19 jastaghy boyjetken shәkirtaqy almaydy eken.  Aytqanyna qaraghanda, oqu oryndarynyng da jaghdayy mәz emes sekildi. Olargha qaraghanda bizde kósh ilgeri ekenbiz. Studentterdin  shәkirtaqysy ýstimizdegi jyly 30 payyzgha kóbeydi. Ýndistan jastary da biz sekildi Gollivudtyng atys-shabysyn kórgendi únatady eken. Bolashaqta dәriger mamandyghyn alatyn qyz osylay syr shertedi. Ókinishke qaray, Arihan da Qazaqstan turaly jaqsy bilmeydi eken. Onyng sebebin ózining kedey qalada túratyndyghymen týsindirdi. Bayghús qyz aqtalyp-aq jatyr. Basqa súhbattastarym da mardymdy eshtene aitpady Qazaqstan turaly. Tek Ázirbayjan tilder uniyversiyteti studenti Aysha ghana kónilimdi qanaghattandyratynday jauap berdi. Sheteldik dostaryma ókpem qara qazanday boldy. Ataghy darday memleketting jastary geografiyadan týk habary joq eken.

Oylana kelip mynanday qorytyndygha keldim. Qazaq jastary ózgelerge qaraghanda bilimdi, sauatty eken. Eng kemi ýsh tildi erkin mengergen. Qay saladan alyp qarasang da, shemishkeshe shaghatyndar jetkilikti emes pe.

«Núr Astana» gazeti